Z początkiem roku 1919 przystąpio
no w Świętochłowicach do zorganizo
wania oddziału P. O. W . Już od listo
pada 1918 roku istniała zakonspirowana
„S traż Obyw atelska", do której należeli późniejsi członkow ie P. O. W , W dniu
10 listopada 1918 r. członkow ie tą> Stra
ży O bywatelskiej biorą udział jako straż ochronna na polskich wiecach w Bytomiu i na Zadolu, na których żąda
no przyłączenia Górnego Śląska do P o l
ski. Straż O byw atelska musiała być z nakazu w ładz pruskich z początkiem grudnia 1918 r. rozwiązana, lecz w jej miejsce powstaje „Z w ią zek W oja ck i". W
lutym 1919 r, wybitni członkow ie Soko
la, mianowicie: Korzonek, Kluba, Kału.
ża i Holeczek, biorą udział w zebraniu w W ielkich Hajdukach, gdzie składają przysięgę peowiacką.
Pierw sze zebranie w Ś w iętochłow i
cach, na które zaproszono tylk o zaufa
nych Sokołów, odbyło się w lokalu p.
Pawlasa. Na zebranie tajne przybyło 30 osób, prow adził je Szafranek Stefan; na
stąpiło w tedy zaprzysiężenie pierwszych członków P. O, W .
Utw orzono dwa plutony z dowódcami Kluibą i Korzonkiem. Broń zakupywano od Grenzschutzu, a pieniądze na zakup
Nr. i— 5 (35— 36) Str. 41
broni czerpano z podatku narodowego, który był dobrowolną składką na akcję polską na Śląsku. W śród w ielu innych, zakupem trudnił się Czaja W ojciech, który w tym celu pozostał w wojsku niemieckim. P o za tym fabrykow ano o- ryginalne granaty ręczne a mianowicie, peow iacy - hutnicy w ykradali z maszyn puszki do smarowania (Stauferfett- biłchse), zaś górnicy m ateriał w ybucho
w y (dynamit), spłonki i lont. Puszki, na
pełniano materiałem wybuchowym i wiórami żelaznym i, przypraw iano spłon
ki i lont, fabrykując w ten sposób gra
naty ręczne, groźniejsze nawet od z w y kłych wojskow ych. W chwili wybuchu I powstania oddział lokalny posiadał 12 karabinów ręcznych, 20 sztuk broni krótkiej, około 50 sfabrykowanych gra
natów ręcznych i około 400 naboi kara
binowych. Broń ukryta była w rozm ai
tych miejscach, w mieszkaniu Fran
ciszka S zędzielorza, (ulica Długa 38), pod podium orkiestry w ogrodzie Białasa (ul. Czarnoleśna 25) i pod altan- iką ogrodu probostw a (ul. Farna wejście od R a w y). W ostatnich dwuch w ypad
kach w łaściciele nie w ied zieli o schro
nie. Broń krótką, k tó ra w w iększej czę- ci była własnością poszczególnych p eo wiaków, przechow yw ano u siebie.
W chwili wybuchu I. powstania, z a łoga Grenzschutzu w Świętochłowicach wynosiła: jedną komp. piechoty (w szko
le p rzy ul. Szkolnej 14) jedną baterię artylerii polnej (w sypialni p rzy ul. Hut.
niczej 3 — konie i obsługa koni ul. B y
tomska 8a), tabory (ul. Bytom ska 28
wjazd z ul. Polnej). Uzbrojenie piecho
ty było: 2 ciężkie i 4 ręczne karabiny maszynowe.
Siły peow iackie w yn osiły 80 zaprzy
siężonych peow iaków w dwuch pluto
nach, Pierw szym plutonem, k tóry skła
dał się w większości z członków Sokoła, dow odził Kluba W ilhelm . Zebrania tego plutonu odbyw ały się u p. Pawlasa. Dru
gim plutonem w w iększości złożonym z członków P. P. S. dow odził Korzonek Józef i miał zebrania u p. Białasa. P la cem alarmowym plutonu Kluby był rów pod szybym Oskara, plutonu Korzonka w ysoki brzeg nad R aw ą u zachodniego w ylotu ul. Czarnoleśnej. Zadaniem plu
tonu Kluby ibyło opanowanie koszar w szkole, zaś plutonu Korzonka opanowa
nie koszar w sypialni, przy ul. Hutni
czej.
W dniu 18 sierpnia 1919 r., o go
dzinie 1 zarządzono zbiórkę na placu alarmowym, w yciągnięto broń z k ryjó w ek i o godz. 2 miano uderzyć na w ro ga. Na zbiórkę stawiło się z plutonu K lu by 30, z plutonu Korzonka 20 ludzi.
K orzon ek w ysłał dwóch ludzi, m ianowi
cie K a lw a ra Franciszka i Szabona do K lu by po broń, gdyż w edług jego zda
nia, miał jej za mało. Kluba oddaje jesz
cze ze swej skromnej broni 5 karabinów, 100 naboi, kilka granatów ręcznych i w ysyła swego łącznika Teodora Pie- chaczka do K orzonka z rozkazem na
tychm iastowego rozpoczęcia działania.
Transport broni byłby w padł na ul.
Bytom skiej u w ylotu Czarnoleśnej w rę ce patrolu Grenzschutzu, złożon ego z 9
Str, 42. Nr. 4— 5 (35— 36)
ludzi, tylko w ostatniej chwili Kalw ar i Szabon zdążyli się schronić za bramą podw órza ul. Bytomskiej 10, zaś trzeci z gotow ą bronią p rzetrw ał przemarsz patrolu w cieniu bramy.
Kluba w ysłał dw ie sekcje na szkołę;
pierw sza sekcja z zadaniem zaatakow a
nia jej od podwórza, druga od drogi.
T rzecia sekcja złożona z ludzi starszych, jako rezerw a, posuwała się pod szkołę.
Parę minut po godz. 2-giej sekcje ruszy
ły na miejsce działania i dotarły pod szkołę w chwili, kiedy od Lipin słychać już było odgłosy walk. Druga sekcja w rzuciła od drogi p rzez okna granaty ręczne, które nie wybuchły, gdyż praw dopodobnie w rzucie zgasły, Pierw sza sekcja przesadziła ogrodzenie i dosta
ła się do wejśdia, trafiła jednak na sil
ny posterunek z najeżonymi bagnetami.
Zaskoczenie nie udało się. N ie słysząc odgłosu w a lk od strony ulicy, sekcja w y cofuje się, widząc, że położenie jej jest beznadziejne. Powstańcy, w idząc nieu- dałą akcję, w ycofują się od szkoły w pośpiechu w kierunku Król. Huty, skąd drogą okrężną, niepoznani, wracają do swych domów. Grenzschutz daje tylko jedną salwę za cofającym się oddziałem.
Jak się później okazało, dowódca Grenz- schutzu nie dow ierzał oddziałowi, który posiadał tylko po 6 naboi na karabin.
Drugi pluton Korzonka opóźnił sw o
je działanie i przybył pod sypialnię, w chwili, kiedy cała załoga była już za
alarmowaną, w ob ec tego pluton dotarł do hałd, a przekonaw szy się o bezna
dziejności walk, w yco fa ł się.
Grenzsohutz dostał rozkaz wycofania się z Świętochłowic do parku w Piaśni
kach, gdzie mieścił się sztab dowódcy oddziału Eisennacha. W ciągu dnia p o w stańcy napadli na transport broni Greazschutzu, na skrzyżowaniu ulic B y
tomskiej i Wolności. Napad jednak nie udał się, a podczas potyczki zabity zo
stał powstaniec Rubisz i ikilku innych zostało rannych, między nimi Ramik.
W czasie akcji plebiscytow ej peo- w ia cy „wyjeżdżali dla ochrony w ieców polskich, mianowicie do Olesna, Zem- bowic, pola i w ielu innych miejscowo- ci. W ciągano również nowych człon
k ó w tak, że przed II powstaniem od
dział m iejscowy liczył 145 ludzi, (nie li
cząc Zgody i Szarlocińca). W czasie II powstania akcija ograniczyła się do p o gotow ia w miejscowości, ochrany P o l
skiego Kom itetu Plebiscytow ego (ul.
Długa 11, lokal p. Zym ły) i demonstracji w Lipinach, celem w ypędzenia ze szko
ły ,,Schuppo“ (poi. niem.)
Z ramienia P. O. W . do nowej utwo
rzonej Policji Plebiscytow ej odkom ende
rowani zostali: H oleczek Józef, Kałuża Augustyn, Kałuża Hugon, Kluba W il
helm, Szędzielorz Sylw ester i Kątny.
Po drugim powstaniu nastąpiła reor
ganizacja P. O. W . i dow ództw o kom pa
nii miejscowej obejmuje K orzonek Jó
zef. Komp. miejscowa liczy 108 ludzi, poza tym jest oddział w Zgodzie (29 lu
dzi), oddział w Szarlocińcu (brak da
nych) i w oddziale szturmowym 25 lu
dzi.
W nocy 2 na 3 maja 1921 r, w ybu
Nr. 4— 5 (35— 36) Str. 43
cha III powstanie. Zbiórka pułku Gaj- dzika, do którego Ś w iętoch łow ice nale
żały, naznaczona była w Łagiewnikach, na polu p rzy szopie tram wajowej o godz.
1 w nocy. Z komp. m iejscowej staw iło się 70 ludzi, zaś ze Zgody 16. K om pa
nia otrzym uje broń — m ianowicie 2 cięż
kie karabiny maszynowe, 4 lekk ie kara
biny masz., rosyjskie karabiny ręczne i odpowiednią ilość naboi. O godz. 4 komp. rusza w szyku ubezpieczonym w kierunku Świętochłowic, rozbrają w Piaśnikach dwóch :niem. żandarmów i zajmuje rano o godz. 5 Ś w iętoch łow i
ce, obsadza urząd gminny, pocztę, k o lej, kop. Niem cy, hutę F a lw ę i ro z
braja policję i żandarmów. Następnie kompania zajęła kw a terę w szkole I„
oddział ze Zgody obsadził dzielnicę Zgodę, zaś oddział Szarlociniec dzielni
cę Szarlociniec.. U tw orzon o m iejscową straż i straże na kopalni i w hucie.
Komendantem Placu i straży był Jaj
szczok W incenty, jego zastępcą Hęciń- ski Jan. Komendantem na kop. N iem cy był W ieczo rek Franciszek:, zaś w hucie F a lw y Jahn T eo fil.
P oniew aż K orzon ek Józef funkcji do
wódcy Komp. nie spełniał należycie, dow. komp, objął H aw ełka Karol. K ie dy w 5-tym dniu powstania niem ieckie bojówki w K ról. Hucie napadły na P o laków, kompania w yrusza do Król.-H u
ty i obsadza ul. W olności, ‘ aresztując tam kilku bojów karzy niem ieckich z Świętochłowic, (m iędzy innymi byli:
Heinrich, Kania, bracia Gabrysie, Stron- tzeik i inni) członków n iem ieckiego klu
bu sportow ego Silesia, których oddano do sądu polow ego w Lipinach.
Dnia 6. maja komuniści Bochenko- w ie, p rzy ul. F a lw y 6 ostrzeliw ali patrol pow stańczy a w wyniku tej strzelaniny poległo dwóch powstańców, m ianowi
cie: Dyga Henryk i Stokłosa W ojciech.
Jeden z Bochenków został z w yroku są
du p o low ego w Lipinach pod hałdą w Chropaczow ie rozstrzelany.
Dnia 22 maja 1921 r. o godz. 4 po
południu zaalarmowano kompanię i na
stąpił wym arsz do Lipin, gdzie na rynku zebrał się cały I baon 4 pułku (Gajdzi- ka), kompanie z Lipin, Świętochłowic, Chropaczowa i Łagiew nik, Stąd nastą
pił wym arsz do Chebzia, załadowanie do pociągu i w yjazd pod Kędzierzyn.
Dnia 24 maja w południe kompania przyjeżdża do Kędzierzyna, następuje w yładow anie z pociągu i zaraz kompa
nia oczyszcza od n ieprzyjaciela teren po praw ej stronie ko lei K ęd zierzyn — Leśnica, a w ieczorem zajmuje pozycję pod wsią Janusizkowice i zajmuje stałą p ozycję m iędzy Januszkowicami i wsią R ybacy nad Odrą. Na tej pozycji kom
pania zostaje do dnia 3. czerwca, odpie
rając liczne ataki niemieckie, jednak bez strat dla siebie, gdyż kompania miała w tym czasie tylko dwóch rannych.
Tym czasem w Świętochłowicach tw orzy się z zaciągu nowa kompania pod dow ództw em M row ca Augustyna, która wyrusza 2 czerw ca na front jako zmiana, i już 4 czerw ca po gw ałtow nym ataku niemieckim zmuszona jest
opus-cić stanowisko i ulega całkowitemu ro z
biciu.
I komp. pod dow. Haw ełki, dnia 3 czerw ca w ieczorem , w ym aszerowała z pozycji pod Janus z ko wicam i do rezer
w y do Kędzierzyna. W dniu 4 czerwca rano, nastąpił atak niemiecki i przerw a
nie frontu polskiego. W nocy zaalarmo
wano kompanię; w yruszyła ona z bao
nem o godz, 4 rano przez las w kierun
ku na Raszow y i Cieszow y. U wylotu lasu kompania spotyka oddziały nie
mieckie, atakuje i zmusza do opuszcze
nia Raszowów , które już zdołały zająć.
A k cja kompanii popsuła cały plan ofen
syw y niemieckiej i wstrzym ała niem iec
ki zw ycięski pochód na p ół dnia, N ie
*