Rynek jako obszar wymiany

2.3.1. Pojęcie i rodzaje rynku

Pojęcie rynku jest bardzo ogólne i pojemne: mieszczą się w nim róŜne rynki o znacznych odmiennościach w funkcjonowaniu, szczegółowych regułach gry i obycza-jach⁶⁷. Jest najczęściej określany jako forma więzi między uczestnikami Ŝycia gospo-darczego, forma komunikowania się sprzedawców z nabywcami oraz zawierania trans-akcji i dokonywania aktów kupna – sprzedaŜy⁶⁸. Z punktu widzenia makroekonomii jest tą sferą ludzkiej działalności gospodarczej, w której podaŜ spotyka się z globalnym po-pytem⁶⁹. ZbliŜoną definicję rynku prezentuje W. Wilczyński (1923 – 2008) i określa jako „miejsce, gdzie podaŜ spotyka się z popytem i gdzie kształtuje się cena”

65 Ibidem, s. 53–55.

66

Por. Konsument i konsumpcja we współczesnej gospodarce, op. cit., s. 78–79.

67 W. Wilczyński, Rynek i pieniądz w Polsce u progu XXI wieku, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Banko-wej, Poznań 2000, s. 14.

68 Por. P. Pysz, Społeczna gospodarka rynkowa. Ordoliberalna koncepcja polityki gospodarczej, Wydaw-nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 165–168 oraz A. Noga (red. nauk.), Zmiany instytucjonalne w polskiej gospodarce rynkowej, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, Warszawa 2004, s. 216–218.

69

jąc, Ŝe „normalnym rynkiem moŜe być tylko rynek nabywcy, który jest przejrzysty, orientujący sprzedawców i nabywców w sytuacji gospodarczej i umoŜliwiający trafne przewidywanie przyszłości”⁷⁰. W innym jeszcze ujęciu rynek jest rozumiany jako ogół warunków, w których dochodzi do zawierania transakcji wymiennych⁷¹. Właściwym wydaje się określenie, Ŝe jego istota zaleŜy od celu, jakiemu ma słuŜyć⁷².

Rynek to finalny efekt wzajemnej konfrontacji ujawnionych planów, urucho-mienia mechanizmu przetargowego, wskutek czego dochodzi do zawarcia porozuurucho-mienia cenowego określającego jednocześnie rozmiar zawartej transakcji, przy czym jego wielkość zaleŜy od liczby osób, które odczuwają potrzebę ich dokonania, mają środki będące przedmiotem zainteresowania innych i są gotowi zaoferować te środki w zamian za to, czego pragną⁷³.

W praktyce wymiana rynkowa opiera się na towarze i pieniądzu, stąd współcze-sne gospodarki noszą miano towarowo-pienięŜnych. Oznacza to, Ŝe pieniądz jest ekwi-walentem umoŜliwiającym wymianę towaru (usługi) na pieniądz, a następnie pieniądza na towar (usługę). W dawnych systemach społecznych występowała jednakŜe gospo-darka naturalna polegająca na wymianie towaru za towar, bez uŜycia pieniądza, tzw. barter. Ten rodzaj wymiany, choć w ograniczonym zakresie, występuje do dziś i jest wykorzystywany np. w celu pominięcia restrykcji walutowych lub z krajami nieposia-dającymi zasobów walut wymienialnych.

Rynek jest samoczynnie działającym mechanizmem wpływającym na zachowa-nia podmiotów gospodarczych, które wynikają z ich potrzeb. W świetle tego kryterium moŜna przyjąć jego podział:

• ze względu na zasięg terytorialny – na rynek lokalny, regionalny, krajowy oraz międzynarodowy,

• ze względu na przedmiot transakcji – na rynek dóbr i usług, rynek pracy, ry-nek finansowy,

• ze względu na stopień zaspokojenia potrzeb – na rynek producenta, rynek konsumenta,

70 Por. W. Wilczyński, op. cit., s. 11–13.

71 B. Borkowska, Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 7.

72

Analiza rynku, praca zbiorowa pod red. H. Mruka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 11.

73 Por. P. Kotler, Marketing. Analiza, planowanie, wdraŜanie i kontrola, Wydawnictwo Felberg, Warsza-wa 1999, s. 9.

• ze względu na liczbę uczestników transakcji kupna-sprzedaŜy – na rynek de-taliczny, rynek hurtowy.

Współcześnie, obok rynków tradycyjnie zlokalizowanych, funkcjonują równieŜ takie, które nie mają swojej siedziby (np. międzybankowy rynek pienięŜny), na których nie ma bezpośrednich kontaktów pomiędzy nabywcami a sprzedawcami.

Tabela 6. Podstawowe kryteria wyodrębniania rodzaju rynków

Kryterium rynku Rodzaje rynków

przedmiotowe* a) produktów, b) usług, pracy, c) pieniądza podmiotowe stosunki między:

a) przemysłowymi przedsiębiorstwami produkcyj-nymi jako sprzedawcami a nabywcami,

b) przedsiębiorstwami produkcyjnymi jako sprze-dawcami (nabywcami) a przedsiębiorstwami usłu-gowymi jako nabywcami (sprzedawcami), c) gospodarstwami rolnymi jako sprzedawcami (nabywcami) a przedsiębiorstwami usługowymi jako nabywcami (sprzedawcami),

d) przedsiębiorstwami usługowymi jako sprze-dawcami oraz gospodarstwami domowymi jako nabywcami,

e) bankami jako podmiotami oferującymi pieniądz a przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowy-mi zgłaszającydomowy-mi popyt na pieniądz,

f) gospodarstwami domowymi oferującymi pracę a państwem, przedsiębiorstwami oraz bankami zgła-szającymi popyt na pracę itd.

przestrzenne a) lokalny, b) regionalny, c) krajowy, d) kontynentalny, e) międzynarodowy stopnia zorganizowania

Wysoki – wszystkie warunki są spełnione: a) opiera się na trwałych regułach postępowania: aukcje, giełdy produktów, papierów wartościo-wych, d) pracy

b) występuje skupienie nabywców i sprzedawców w jednym miejscu,

c) podaŜ i popyt mogą być regulowane w sposób zewnętrzny w stosunku do sprzedawców i nabyw-ców

stopnia otwartości ^{a) mniej otwarte,} _{b) bardziej otwarte}

* Strukturę przedmiotową rynku charakteryzują relacje między podaŜą a popytem przy danych cenach, natomiast cechą struktury podmiotowej rynku jest udział poszczególnych sprzedawców w ogólnej wiel-kości podaŜy jak i udział poszczególnych nabywców w ogólnej wielwiel-kości popytu.

Podmiotami rynku, występującymi najczęściej zarówno w roli sprzedawców jak i nabywców, są konsu-menci (gospodarstwa domowe), przedsiębiorstwa produkcyjne (przemysłowe, rolne), przedsiębiorstwa usługowe (m. in. handlowe, spedycyjne, ubezpieczeniowe), banki oraz państwo.

Źródło: opracowanie własne na podstawie W. Wrzosek, Funkcjonowanie rynku, Polskie Wy-dawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, s. 36–40.

Rynek pełni funkcję regulatora realnych procesów gospodarowania o charakte-rze materialno-charakte-rzeczowym i obejmuje m. in. proces produkcji, inwestowanie, konsump-cję, przemieszczanie produktów w przestrzeni i gospodarkę zapasami⁷⁴. Na funkcję tę składają się⁷⁵:

• funkcja cenotwórcza (ustalenie róŜnych cen dóbr i usług na rynku),

• funkcja informacyjna (rynek jest podstawowym źródłem informacji dla wszystkich podmiotów rynkowych,

• funkcja racjonalnego wykorzystania zasobów (obiektywna informacja o ce-nach, nakładach i efektach związanych z róŜnymi rodzajami działalności, ry-nek umoŜliwia podjęcie decyzji opartych na rachunku ekonomicznym skła-niając podmioty do oszczędnej i racjonalnej gospodarki zasobami),

• funkcja równowagi (ekonomiczne wyniki rynkowe dostarczają podmiotom rynku sygnałów wyzwalających ich określone działania),

• funkcja weryfikatora produkcji (rynek jest weryfikatorem społecznej przy-datności produkcji i jednocześnie mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb nabywców).

W praktyce procesy wymiany przebiegają najsprawniej w warunkach niczym nieograniczonego mechanizmu rynkowego, który wiąŜe się z przedmiotowym aspektem rynku i wyraŜa zaleŜności przyczynowo-skutkowe, jakie zachodzą między podaŜą, po-pytem a cenami (elementami rynku) zarówno w krótkich, jak i długich okresach⁷⁶. Przy-kładowo, jeŜeli cena przestaje być składnikiem procesu negocjacyjnego pomiędzy sprzedawcami a nabywcami, a zatem mechanizm rynkowy zostaje ograniczony (przez zmonopolizowanie na przykład gospodarki, ingerencję rządu), proces negocjacyjny przestaje odgrywać kluczowe znaczenie w procesie gospodarowania.

Istotne znaczenie dla współczesnego rynku, ze względu na koncentrację działań promocyjnych przedsiębiorstwa skierowaną do najbardziej opłacalnej – docelowej gru-py nabywców, którą będzie mogło prawdopodobnie pozyskać odpowiednio adaptując asortyment oraz strategię marketingową do ich potrzeb, ma proces segmentacji rynku, którego procedura wiąŜe się z dokonaniem podziału rynku na niemal jednorodne grupy konsumentów z punktu widzenia ich zachowań. Innymi słowy segmentacja to analiza

74 Por. W. Wrzosek, Funkcjonowanie rynku, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, s. 17–20.

75 Por. Badania rynku. Metody i zastosowania, praca zbiorowa pod red. nauk. Z. Kędzior, Polskie Wy-dawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005, s. 13–14.

76

struktury rynku pod kątem potrzeb kaŜdego segmentu (tj. względnie homogenicznej grupy nabywców, którzy mają porównywalne potrzeby, a takŜe w podobny sposób re-agują na określone działania marketingowe) umoŜliwiające przygotowanie całej strate-gii marketingowej pod kątem zadowolenia konsumenta⁷⁷. Z punktu widzenia sprzedaw-cy segmentacją moŜemy nazwać ogół stosunków z klientami ujawniająsprzedaw-cymi potrzeby związane z zakupem, których wyłonienie, jako grupy, moŜe być oparte na kryteriach obiektywnych, tj. mierzalnych wielkościach ich charakteryzujących jak i subiektyw-nych, tj. takich cech klientów rynku, które mogą być oceniane subiektywnie przez sprzedawców. Z kolei, segmentem rynku widzianego przez nabywcę moŜna nazwać ogół stosunków z określoną, wyodrębnioną grupą sprzedawców. I w tym przypadku jej wyodrębnienie moŜe nastąpić w oparciu o mierzalne wielkości charakteryzujące sprze-dawców (kryteria obiektywne) oraz związane z cechami sprzesprze-dawców, które mogą w sposób subiektywny ocenić nabywcy⁷⁸. Dokonany przez P. Kotlera podział kryteriów segmentacji rynku sprowadza się do czterech grup; geograficznej, demograficznej, psy-chograficznej i wzorców zachowań⁷⁹.

NajwaŜniejszym czynnikiem wyznaczającym charakter rynku jest ustrój spo-łeczny wpływający na uwarunkowania prawne oraz postęp techniczny i technologiczny, liczbę podmiotów oraz motywy ich wyboru⁸⁰. NajwaŜniejszym podmiotem, stanowią-cym cel funkcjonowania współczesnego, wolnego rynku jest człowiek⁸¹, którego L. Rudnicki określa „królem systemu ekonomicznego”⁸². Warto w tym miejscu odwołać się do jednego z czołowych klasyków ekonomii A. Smitha: „człowiekowi moŜe słuŜyć tylko taki rynek, który moŜe ulepszyć świat, czyli wolny”⁸³.

77 Por. A. Kusińska, Segmentacja rynku i typologia konsumentów, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2009, s. 135–147 oraz http://pl.wikipedia.org/wiki/Segmentacja_rynku, 25.12.2008.

78 Por. L. Garbarski, I. Rutkowski, W. Wrzosek, Marketing. Punkt zwrotny nowoczesnej firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 150–168.

79 P. Kotler, op. cit., s. 34–38.

80 Por. Badania rynku, praca zbiorowa pod red. Z. Kędzior, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, War-szawa 2005, s. 20.

81

M. Janoś-Kresło, B. Mróz, Konsument i konsumpcja we współczesnej gospodarce, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2006, s. 13.

82 L. Rudnicki, Zachowania rynkowe nabywców. Mechanizmy i uwarunkowania, Wydawnictwo Akade-mii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004, s. 9.

83 Por. P.J. O´Rourke, Adam Smith. Bogactwo Narodów. Biografia, Warszawskie Wydawnictwo Literac-kie Muza S.A., Warszawa 2009, s. 31–32.

2.3.2. Współczesny rynek złota

W Polsce do roku 1989 monopol w zakresie obrotu metalami szlachetnymi i je-go wyrobami naleŜał do państwa. Rozwój sektora prywatneje-go w ramach procesu trans-formacji polskiej gospodarki, moŜliwy dzięki ustawie o swobodzie gospodarczej⁸⁴, ob-jął w wymiarze strukturalnym, funkcjonalnym i własnościowym takŜe rynek złota⁸⁵. Stworzenie warunkówna podjęcie kaŜdego rodzaju działalności gospodarczej miało nie tylko zasadnicze znaczenie dla przebiegu transformacji ze względu na zmianę proporcji sektor państwowy – sektor prywatny, ale i dlatego, Ŝe dziedzictwem realnego socjali-zmu była zniekształcona i zdegenerowana struktura podmiotowa przedsiębiorstw⁸⁶.

W krótkim czasie za sprawą nowej specyfiki rynku wykształcił się swobodny mechanizm rynkowy polegający na relacji między popytem, podaŜą a ceną. Tym sposo-bem nastąpiło dostosowanie struktury produkcji do struktury potrzeb konsumentów, które wyzwoliły niezaleŜność poziomu cen⁸⁷. RównieŜ na rynku jubilerskim wyznacz-nikiem ceny złota okazał się poziom popytu na rynku pierwotnym oraz wtórnym, do-równujący moŜliwościom nabywczym konsumentów. Utrzymująca się ponadto wzro-stowa tendencja importu do Polski wyrobów z metali szlachetnych głównie z Włoch, Turcji i Izraela sprawiła załamanie obrotów w wielu firmach jubilerskich. Aby zapobiec tej tendencji wiele środowisk jubilerskich zdecydowało po roku 2000 o zamroŜeniu cen złota. Mimo podjętych działań znaczny ich odsetek uległ likwidacji, część z nich zredu-kowała zatrudnienie, a inne zawiesiły działalność gospodarczą lub nigdy do niej nie powróciły.

Gdy oficjalny handel złotem napotyka przeszkody, wtedy zaczyna się tworzyć czarny rynek⁸⁸. Przypuszcza się, Ŝe największym źródłem przychodów, powodującym niepoŜądaną redystrybucję, była na polskim rynku poza fiskalna sprzedaŜ wyrobów z metali szlachetnych pochodzących z importu poza ewidencją⁸⁹. W latach 1997–2003

84 Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej, DzU z 1988 r., nr 41, poz. 324 z późn. zmianami.

85 Organem upowaŜnionym do wydania koncesji na obrót wyrobami z metali szlachetnych było od 1989 roku Ministerstwo Handlu Wewnętrznego i Usług – MHWiU.

86

M. Bałtowski, M. Miszewski, Transformacja gospodarcza w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 223.

87 R. Sobiecki, Zarys gospodarki rynkowej, część I, Oficyna Wydawnicza Euromark, Warszawa 1999, s. 87.

88

R. Sedillot, Moralna i niemoralna historia pieniądza, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2002, s. 124.

89 Szacuje się, Ŝe w latach 1995 – 2002 przemyt z krajów zachodnich do Polski wyrobów ze złota i srebra wyniósł prawdopodobnie kilkadziesiąt ton. Polska stanowiła takŜe kanał przerzutu złota na inne rynki

udział szarej strefy w obrocie złotem mógł kształtować się na poziomie nawet 60%⁹⁰. Finansowy rozmiar tego procederu moŜna sobie wyobrazić porównując przykładowo diamenty ukryte w pojemniku o wymiarach 5x5x10 cm, warte mniej więcej tyle, ile kil-kanaście szesnastokołowych cięŜarówek wypełnionych spirytusem lub papierosami⁹¹.

Zakupy złota słuŜą zaspokojeniu potrzeb kulturowych i estetycznych. Często są związane z tradycją lub obyczajem uŜytkowania. Trzeba pamiętać, Ŝe ranga złota wyni-ka nie tylko z historycznie ugruntowanego przeświadczenia, Ŝe metal ten jest doskona-łym i sprawdzonym celem lokacyjnym, ale i dlatego, Ŝe pełni rolę alternatywy inwesty-cyjnej wśród strategicznych inwestorów jak i gospodarstw domowych, zwolnionej na całym świecie z podatku VAT, równieŜ w Polsce⁹². Wyroby z metali szlachetnych, z uwagi na swoją wysoką cenę, tradycyjnie są zaliczane do dóbr luksusowych, zaspokaja-jących tzw. potrzeby wyŜszego rzędu. Do najwyŜej cenionych przez miłośników i ko-lekcjonerów sztuki naleŜy zaliczyć przedmioty dawnego pochodzenia o niezaprzeczal-nej i wyjątkowej maestrii⁹³. BiŜuterię wytworzoną z metali szlachetnych moŜna zali-czyć takŜe do dóbr nietypowych, podobnie jak wszystkie dzieła sztuki⁹⁴.

Rynek złota na świecie skupia się wokół duŜych giełd towarowych (Chicago- CBOT, Nowy Jork, Zurych, Hongkong) i mniejszych, tzw. regionalnych, będących ryn-kiem wtórnym dla kontraktów o charakterze inwestycyjnym i przemysłowym. Dla pro-ducentów biŜuterii oraz banków centralnych podstawowe znaczenie ma rynek poza- giełdowy – OTC, który skupia się wokół Londyńskiego Rynku Bulionowego, gdzie do-konuje się transakcji w kaŜdej próbie złota, a ceny są negocjowane między brokerami

90 Są to załoŜenia wyłącznie hipotetyczne, poniewaŜ nie istnieją Ŝadne materiały źródłowe dotyczące war-tości tej sprzedaŜy. Według Ogólnopolskiej Komisji Złotniczo – Jubilerskiej Związku Rzemiosła Pol-skiego około 10 ton złota i znaczna ilość kamieni szlachetnych przepływa do chwili obecnej przez „szarą strefę” polskiego rynku w jednym tylko roku. Przypuszcza się, Ŝe udział w tym procederze bierze takŜe część podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.

91 E. Grochala-Włodek, Czarny rynek złota, Gazeta Prawna, nr 237 z dn. 09.12.2002, s. 9.

92 W wielu krajach zakup złota inwestycyjnego stanowi ucieczkę przed podatkiem VAT. W Polsce, złoto inwestycyjne jako jedyny towar nie podlega ustawie o podatku VAT. Podstawa prawna DzU Nr 27, poz. 268, zm. 46, poz.438, Nr 155, poz.1290, Nr 216, poz.1828. Monety i sztabki są dla prywatnych inwesto-rów atrakcyjną formą lokowania oszczędności w złoto. Złoto traktowane jest jako wartość dewizowa. Na podstawie rozporządzenia ministra finansów z dnia 22 marca 2002 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym w rozdziale 13 zwalnia się od podatku od towarów i usług: (import) wartości dewizowe. W kaŜdym roku kalendarzowym wydawany jest takŜe Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej w sprawie monet inwestycyjnych (kraj pochodzenia, masa, próba, nazwa monety), które nie podlegają opodatkowaniu. Złote sztabki, tzw. bulionowe, posiada-ją próbę 999,9, a ich wartość na rynku polskim jest ustalana w oparciu o notowania giełdy londyńskiej (London Gold Fixing).

93 M. Gradowski, Dawne złotnictwo, Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1984, s. 16.

94 M. Lubiński, Analiza koniunktury i badanie rynków, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2002, s. 135.

niewystępującymi na parkiecie giełdy. W transakcjach na rynku giełdowym zawartość czystego złota w stopie nie moŜe być niŜsza aniŜeli 99,50%.

Ryc. 1. Obligacja premiowej poŜyczki inwestycyjnej w złocie Rzeczpospolitej Polskiej z 1 maja 1935 roku (zbiory archiwalne autora)

Złoto jest sprzedawane na rynkach finansowych w formie akcji, opcji, kontrak-tów, których zyskowność zaleŜy od notowań giełdowych. Polski rynek inwestycyjny – w porównaniu z rozwiniętymi rynkami świata – jest niewielki i ogranicza się do kilku funduszy oraz produktów opartych na indeksie złota.

Przesłanką wzrostu wartości Ŝółtego kruszcu jest zawsze duŜa ilość taniego pie-niądza na rynku, generująca wzrost popytu. Metal ten stanowi rezerwę pienięŜną ban-ków centralnych, choć nie tylko⁹⁵. Adam Smith dawno uznał, Ŝe funkcją banków jest oszczędzanie nie tylko środków pienięŜnych, ale przede wszystkim drogich metali: pie-niądz papierowy nigdy nie moŜe przewyŜszać wartości złota i srebra, którą zastępuje, poniewaŜ jego nadmiar będzie wypływał za granicę lub będzie przekazywany bankom w zapłacie za złoto⁹⁶.

Od 1900 roku dolar był ściśle powiązany z określoną ilością złota, co umoŜli-wiało jego rewaluację lub dewaluację. W czasie Wielkiego Kryzysu lat 20. XIX wieku, prezydent USA Franklin D. Roosevelt – chcąc ratować gospodarkę amerykańską – do-konał zmiany wartości dolara (z 20,67 dol. za uncję do 35,00 dol.), co oznaczało

95

Na świecie wzrasta zainteresowanie banków brylantami. Dostrzegając na światowych rynkach wzro-stową tendencję wartości tych kamieni lokują w nie posiadane środki. Na podstawie: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, World Economic Outlook Database, April 2005, s. 38

96

czywisty spadek wartości dolara w stosunku do złota z 1,50 grama złota do 0,89 grama oraz jego dewaluację o 41%.

System pienięŜny oparty na kruszcu złota, tzw. system waluty złotej – funkcjo-nował do 1914 roku wyzwalając prawdziwy proces tezauryzacji złota na świecie oraz zmniejszenie w obiegu pieniądza, które – według Murray N. Rothbarda – nie przynoszą ze społecznego punktu widzenia Ŝadnych strat⁹⁷. W roku 1933 tezauryzacja objęła 7000 ton tego kruszcu, a w roku 1970 juŜ 22000 ton. Podział między kontynentami był takŜe bardzo zróŜnicowany: na Europę przypadło 8900 ton, Azję 4700 ton, Amerykę 4500 ton i Afrykę 2000 ton⁹⁸.

W 1922 roku na konferencji w Genui postanowiono o przywróceniu funkcji zło-ta jako międzynarodowego środka pienięŜnego i zdecydowano, Ŝe warunkiem przyszłej wymiany będzie stała cena dolara przeliczona na sztaby w złocie. W dwa lata później, angielski ekonomista John Maynard Keynes uznał parytet złota jako „barbarzyński re-likt”⁹⁹.

Po drugiej wojnie światowej w Bretton Woods, w wyniku porozumienia zawar-tego w 1944 roku, główne waluty świata powiązano z dolarem, czego skutkiem był ich związek ze złotem. Zapewnienie przez Stany Zjednoczone o wymienialności dolara na poziomie 35 dol. za uncję czystego złota i zagwarantowanie wymiany obcych walut na dolary, wywoływały problemy gospodarcze głównie w handlu zagranicznym.

Ostatnia pozostałość systemu bankowego pieniądza opartego na koncepcji pary-tetu złota zniknęła dopiero 15 sierpnia 1971 roku, w tym dniu bowiem prezydent Ri-chard Nixon zamknął tzw. złote okno, przez które banki centralne wciąŜ mogły wymie-niać dolary na złoto¹⁰⁰.

Do 1974 roku dolar wiązano z tzw. koszykiem metali szlachetnych. W 1976 ro-ku Międzynarodowy Fundusz Walutowy dokonał demonetyzacji złota. Po 2600 latach w dziejach świata, złoto ostatecznie przestało pełnić funkcję miernika wartości pienią-dza. Pieniądz przestał być postrzegany jako drogocenny kruszec przetopiony na mone-ty¹⁰¹.

97 M. N. Rothbard, Złoto, banki, ludzie-krótka historia pieniądza, Fijor Publishing Chicago,Warszawa 1980, s. 53.

98 R. Sedillot, Moralna i niemoralna historia pieniądza, op. cit., s. 371.

99 Por. N.Ferguson, Jajo z Wall Street, w: Niezbędnik Inteligenta, Polityka, 21.02.09, wydanie17, nr 8, s. 10.

100

Ibidem, s. 10.

101 Ponad dwudziestowieczną historię światowego porządku pienięŜnego opartego na złocie moŜna ująć w dziewięciu etapach: 1) klasyczny standard złota, 1815 – 1914, 2) I wojna światowa i okres po jej za-kończeniu, 3) system waluty dewizowo – złotej (W. Brytania, USA), 1926-1931, 4) płynne kursy pustych

Między wartością złota a wartością dolara zawsze istniała ujemna zaleŜność: im droŜsze było złoto, tym tańszy był dolar, jak i na odwrót. W czasie ostatniego kryzysu finansowego wartość złota i dolara wykazały wobec siebie wzrostową jednak tendencję wartości¹⁰². W roku 2009 metal ten osiągnął nienotowaną w historii wartość, niemal 1300 dol. za uncję, po tym jak Stany Zjednoczone wprowadziły na rynek znaczną ilość dolarów, a które nie zdąŜyły w gospodarce wypracować jeszcze tzw. wartości dodanej. W tej sytuacji strategiczni inwestorzy, w obawie przed spadkiem wartości waluty ame-rykańskiej uznali złoto, obok innych surowców, za jedną z alternatyw finansowych, co nasuwa wniosek, Ŝe między tymi walorami nadal istnieje na świecie nieformalny zwią-zek.

2.3.3. Zarys złotnictwa polskiego w świetle dziejów

Dzieje polskiego złotnictwa są tak długie, jak długa jest historia naszego pań-stwa. Doniosłe znaczenie w rozwoju losów złotnictwa miało przyjęcie przez państwo polskie chrześcijaństwa, utworzenie hierarchii kościelnej i powstanie pierwszych klasz-torów¹⁰³. Najstarszymi narodowymi zabytkami złotniczymi są wykonane ze srebra dwa pozłacane kielichy pochodzące z 965 roku stanowiące dar Ŝony Mieszka I – Dąbrówki – dla Polski, które znajdują się w muzeum w Trzemesznie¹⁰⁴, srebrna czara obrządkowa oraz hermy ofiarowane kościołom przez Kazimierza Wielkiego¹⁰⁵ i przechowywane w katedrze płockiej – obecnie w depozycie Muzeum Narodowego w Warszawie. Na pod-stawie przekazów historycznych wiemy, Ŝe składający wizytę królowi Bolesławowi Chrobremu cesarz Niemiec Otton na koniec wspólnej uczty otrzymał złotą i srebrną za-stawę stołową wykonaną najprawdopodobniej przez polskich złotników, których na-zwisk nigdy nie ustalili historycy oraz znawcy sztuki.

Dowodów znakomitości polskiego złotnictwa z dawnych lat zachowało się spo-ro. Posiada je wiele muzeów na terenie kraju. „Cały obszar dzisiejszej Polski okryty jest