W niniejszym rozdziale omawiam empiryczne zależności między frekwencja-mi słów kluczy, pogrupowanyfrekwencja-mi w dyskursy, politycznyfrekwencja-mi, ekonofrekwencja-micznyfrekwencja-mi i kulturowymi czynnikami, tworzącymi charakterystykę badanych państw.
Przypomnę, że punktem wyjścia jest hipoteza „zerowa”, stanowiąca o braku różnic między frekwencjami. Z teorii geokultury możemy wnioskować, że wszystkie państwa uczestniczące w kapitalistycznej gospodarce-świecie po-sługują się podobnym zestawem słów kluczy i podobnymi dyskursami. Jeśli to byłoby prawdą, to nasycenie rządowej propagandy badanymi dyskursami powinno być mniej więcej takie samo. Staram się sfalsyfi kować tę hipotezę, pokazując, że nasycenie dyskursami zależy od charakterystyk politycznych, ekonomicznych i kulturowych badanych państw. Nim przystąpię do opisów poszczególnych dyskursów, przedstawię krótką charakterystykę rozkładu pier-wotnych 43 słów kluczy bez podziału na państwa.
Tabela 2. Hierarchia słów kluczy według częstości występowania. Porównanie korpusów z 2006 i 2012 roku
Ranga Korpus 2006 (N = 91) Korpus 2012 (N = 66)
1 Development Development
2 Cooperation Cooperation
3 Security Security
4 Peace Business
5 Business Peace
6 Agriculture Reform
7 Environment Agriculture
8 Market Environment
Ranga Korpus 2006 (N = 91) Korpus 2012 (N = 66)
9 Reform Growth
10 Women Women
11 Technology Citizen
12 Terror Market
13 Growth Technology
14 Citizen Stabilization
15 Integration Integration
16 Labor Military
17 Military Food
18 Stabilization Terror
19 Poverty Labor
20 War Innovation
21 Democracy Freedom
22 Food War
23 Freedom Poverty
24 Competitiveness Democracy
25 Violence Competitiveness
26 International Community International Community
27 Innovation Violence
28 Unemployment Stakeholder
29 Stakeholder Empowerment
30 Globalization Threat
31 Empowerment Unemployment
32 Threat Communism
33 Civil Society Civil Society
34 Rule Of Law Patriotism
35 Patriotism Rule of Law
36 Colonialism Globalization
37 Pollution Pollution
38 Communism Imperialism
67
Tabela 2 pokazuje, że zmiany w hierarchii słów kluczy między danymi sprzed kryzysu w 2008 roku i po nim są minimalne. Analiza statystyczna to potwierdza. Współczynnik korelacji rangowej Spearmana między hierarchią z 2006 i 2012 roku wyniósł 0,973 (p = 0,000). W obu zbiorach najważniejszymi słowami kluczami są „development”, „cooperation”, „security”, „peace” i „busi-ness”. Podstawą rządowej propagandy in corpore jest idea rozwoju i współpracy przedsiębiorców przy gwarancji pokoju i bezpieczeństwa. Ważnymi tematami są sprawy rolnictwa, reform, środowiska i rynków. Pewnym zaskoczeniem jest wysoka pozycja słowa „women”, która mogłaby świadczyć o otwarciu propa-gandy na problematykę nierówności społecznych, choć odległa pozycja słowa
„empowerment” skłania do przeciwnego wniosku. Na tym tle uderzające są stosunkowo dalekie pozycje „democracy” (21. i 24. miejsce) oraz „freedom”
(23. i 21. miejsce), słów kluczy, które – wydawałoby się – wciąż stanowią fun-dament komunikowania politycznego na poziomie rządów. Jeszcze większym zaskoczeniem jest bardzo daleka pozycja innych sztandarowych elementów współczesnej propagandy, wyrażeń „civil soviety” oraz „patriotism”. Odległe miejsca w hierarchii zajmują słowa klucze związane z szeroko rozumianym alterglobalizmem: „communism”, „ideology”, „imperialism” i „propaganda”.
Z tego zestawienia można odczytać, że – patrząc z perspektywy dominu-jących dyskursów w świecie Zachodu – większym zainteresowaniem rządów cieszą się słowa klucze o zabarwieniu pozytywnym, miranda [Pisarek 2002]
niż te o zabarwieniu negatywnym, kondemnanda. Dobrze widać to w zesta-wieniu „security” (3. miejsce) i „threat” (32. i 30. miejsce). Rządy chcą więc komunikować o bezpieczeństwie, ale niekoniecznie o zagrożeniach, trzyma-jąc się przysłowia „nie wywołuj wilka z lasu”. Podobnie rzecz się ma z „envi-ronment” (7. i 8. miejsce) i „pollution” (37. miejsce). W świetle propagandy dbamy o środowisko, ale raczej nie mówimy o przyczynach tego, że w ogóle musimy o środowisku komunikować.
Hierarchie są podobne, ale nie identyczne. By sprawdzić, które różnice mogą mieć znaczenie, a które nie, wykonałem testy statystyczne dla prób zależ-nych. Przyjąłem, że materiały propagandowe pochodzące z jednego państwa spełniają defi nicję zmiennych zależnych, choć oczywiście między rokiem 2006
a 2012 mogło się wiele zmienić w danym państwie. Zmiany te z teoretycz-nego punktu widzenia są jednak nieistotne. W perspektywie systemów-świa-tów struktura międzypaństwowa w krótkim i średnim okresie jest ustalona, a w długim okresie zmienia się nieznacznie. Dla przykładu fakt sprawowania władzy przez lewicę, centrum lub prawicę nie ma znaczenia dla podstawowych cech państwa w systemie: jego roli w polaryzacji, miejsca w osiowym podziale pracy, lokalizacji procesów produkcyjnych i tak dalej. Stąd decyzja o wyko-rzystaniu testu Wilcoxona dla dwóch prób zależnych. Obliczenia wykonano w programie SPSS w wersji 22, zestawiając z sobą pary słów kluczy: dla 2006 roku i 2012 roku. Porównywano tylko te państwa (N = 66), dla których istniały korpusy z obu lat. Wyniki interpretowałem przy założeniu, że poziom alfa dla decyzji o odrzuceniu hipotezy zerowej wynosi 0,1.
Tabela 3. Porównanie frekwencji słów kluczy w 2006 i w 2012 roku
Słowo klucz Spadek Wzrost Bez zmian Z p
Aggression 23 22 21 –0,141 0,888
Agriculture 37 29 0 –0,265 0,791
Biodiversity 23 27 16 –1,762 0,078
Business 27 39 0 –1,645 0,100
Citizen 24 42 0 –2,897 0,004
Civil society 39 27 0 –0,929 0,353
Colonialism 30 16 20 –1,961 0,050
Communism 23 25 18 –0,349 0,727
Competitiveness 35 31 0 –0,042 0,967
Cooperation 24 42 0 –2,463 0,014
Democracy 42 24 0 –1,996 0,046
Development 34 32 0 –0,674 0,500
Empowerment 22 35 9 –2,626 0,009
Environment 33 33 0 –0,489 0,625
Food 17 49 0 –4,666 0,000
Freedom 35 30 1 –0,395 0,693
Globalization 45 20 1 –3,761 0,000
Growth 24 42 0 –2,859 0,004
69 Słowa klucze, dyskursy, czynniki
Słowo klucz Spadek Wzrost Bez zmian Z p
Ideology 35 22 9 –1,593 0,111
Imperialism 27 24 15 –0,262 0,793
Innovation 10 56 0 –5,644 0,000
Integration 39 27 0 –1,281 0,200
Int. community 36 30 0 –0,323 0,747
Labor 47 19 0 –4,111 0,000
Market 40 26 0 –2,245 0,025
Military 35 31 0 –0,725 0,468
Patriotism 31 29 6 –0,552 0,581
Peace 32 34 0 –0,431 0,666
Pollution 36 28 2 –0,354 0,723
Poverty 41 24 1 –2,591 0,010
Propaganda 44 13 9 –4,048 0,000
Reform 34 32 0 -0,310 0,757
Rule of law 30 32 4 –0,417 0,677
Security 24 42 0 –2,705 0,007
Stabilization 29 37 0 –1,332 0,183
Stakeholder 24 30 12 –0,844 0,399
Technology 29 37 0 –0,182 0,856
Terror 50 16 0 –4,909 0,000
Threat 43 23 0 –2,475 0,013
Unemployment 41 25 0 –1,619 0,105
Violence 40 26 0 –0,450 0,652
War 47 19 0 –3,830 0,000
Women 35 31 0 –1,038 0,299
Tabela 3 ujawnia interesujące szczegóły zmian frekwencji niektórych słów kluczy. Wartości w kolumnach 2, 3 i 4 dotyczą liczby państw (N = 66), Warto-ści w kolumnach 5 i 6 to wyniki testu Wilcoxona według nomenklatury SPSS (podawana jest wartość Z). Statystycznie istotny wzrost zanotowano dla słów
„biodiversity”, „business”, „citizen”, „cooperation”, „empowerment”, „food”,
„growth”, „innovation”, „security”. Statystycznie istotne spadki zanotowano
dla „colonialism”, „democracy”, „globalization”, „labor”, „market”, „poverty”,
„propaganda”, „terror”, „threat”, „war”. Rozszerzając trochę warunki interpre-tacji statystycznej, spadki objęły też słowa „ideology” i „unemployment”. Jeśli-by dodatkowo założyć, że najważniejszą zmianą między 2006 a 2012 rokiem było wystąpienie ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego, to tabela 3 obra-zuje towarzyszącą temu zmianę w propagandzie rządowej. Wojna z terrory-zmem zeszła na dalszy plan, ustępując miejsca między innymi problematyce środowiska naturalnego, ponownemu rozpędzeniu gospodarki (innovation, business) oraz abstrakcyjnie ujętym bezpieczeństwu i współpracy. Spadki ob-jęły też problematykę pracy i biedy oraz, co ciekawe, zagadnienia rynku i glo-balizacji. Można przypuszczać, że zmiana frekwencji odzwierciedla zmianę w traktowaniu tych dwóch ostatnich słów kluczy. O ile przed kryzysem z 2008 roku procesy globalizacyjne oraz czynienie z rynków aktorów społecznych (medialne antropomorfi zacje „rynki zareagowały”, „rynki są zaniepokojone”
i tak dalej) należały do grupy mirandów, tego, co należy podziwiać, o tyle po kryzysie przeszły one do grupy kondemnandów, tego, czym nie należy się za bardzo chwalić. Podobnie można interpretować spadek zainteresowania rzą-dów kwestiami pracy i bezrobocia. Analiza KWIC ujawniła, że – uogólniając dane z różnych państw – przed kryzysem w propagandzie poruszano sprawę zdynamizowania rynku pracy poprzez różnego rodzaju rządowe programy edukacyjne i szkoleniowe, umożliwiające przekwalifi kowanie w obliczu zmian w popycie na dane umiejętności. Kryzys 2008 roku przekreślił sens tych dzia-łań w obliczu polityki oszczędności. W związku z czym widoczność proble-mów ludzi pracy w propagandzie została ograniczona.
Alternatywnym wyjaśnieniem jest to, że zmiany frekwencji są związane ze zmianą kontekstu, w którym pojawia się dane słowo klucz. By to sprawdzić, przeprowadziłem następujące badanie. Dla każdego słowa klucza wykonałem analizę KWIC oraz zapisałem w postaci pliku tekstowego słowoformy poja-wiające się w otoczeniu („okno” 100 słowoform) danego słowa klucza. Proce-durę tę wykonywałem osobno dla danych z 2006 i 2012 roku. Następnie po-równałem, jakie słowa pełnoznaczeniowe pojawiały się w otoczeniu badanego słowa klucza w tych latach. Wyniki przedstawia tabela 4.
Tabela 4. Słowa klucze i ich otoczenie tekstowe w 2006 i 2012 roku
Słowo klucz 2006 2012
Aggression war, people, military, forces, oppressive
war, policy, imperialist, people, military, stop
Agriculture development, sector, education, rural, industry, food
food, sector, education, area, industry, energy, infrastructure
71 Słowa klucze, dyskursy, czynniki
Słowo klucz 2006 2012
Biodiversity conservation, management, envi-ronment, loss, resources, change, strategy, protection, sustainable, plan
international, conservation, ma-nagement, ecosystem, resources, environment
Business community, government, deve-lopment, people, environment, opportunities, sector, new
environment, community, oppor-tunities, investment, representati-ves, new
Citizen every, empowerment, state, coun-try, must, rights, welfare, security, government
every, country, rights, must, ser-vices, government, state, ensure, people, security
Civil society private, sector, society, govern-ment, representatives, organiza-tion
government, organizations, sector, private, leaders, representatives, media
Colonialism era, legacy, rule, period, history, government, independence, ma-sters, powers
rule, period, history, war, slavery, era, powers
Communism party, committee, central, regime, marxist, secretary
party, secretary, regime, bureau
Competitiveness international, increase, enhance, global, growth, improve, economy
economic, national. growth, en-hance, increase, global, improve Cooperation economic, bilateral, international,
countries, regional, trade
economic, bilateral, countries, international, regional Democracy freedom, human, political, rights,
stability, rule of law, peace, deve-lopment
freedom, rights, values, human, rule of law, development
Development economic, sustainable, national, social, cooperation, government, intenational, human
economic, sustainable, coopera-tion, national, support, country
Empowerment economic, women, youth, gender, people, national
women, equality, gender, econo-mic, youth
Environment protection, natural, health, global, resources
protection, government, global, international, resources Food agriculture, security, safety,
pro-duction, programme
production, agriculture, security, prices
Freedom democracy, expression, people, speech, independence, rights
democracy, expression, people, press, human, rights, dignity, values
Globalization challenges, world, process, trade, economic, benefi ts, opportunities
economic, challenges, world, trade, era, technology Growth economic, development, rate,
sec-tor, employment, sustainable
economic, sustainable, deve-lopment, rate, new, employment Ideology political, differences, genocide,
religious, national
rival, political, nation, system, genocide, new
Słowo klucz 2006 2012 Imperialism struggle, aggression, forces,
colo-nialism, independence
world, opponents, independence, colonialism
Innovation new, research, development, tech-nology, knowledge, fi nancing
development, research, science, new, investment, technology Integration European, Atlantic, NATO,
regio-nal, economic, process, coope-ration
European, process, NATO, regio-nal, support, cooperation
Int. community support, members, representati-ves, efforts, assistance
support, assistance, efforts, cooperation, members Labor market, social, policy, welfare,
employment
market, international, employ-ment, force, social
Market single, economy, labor, access, world, international
fi nancial, economy, access, energy, labor, new Military political, cooperation, forces,
operations, personnel
cooperation, political, personnel, security, training, operations Patriotism spirit, national, people, country,
sense, great, commitment
country, work, spirit, love, dedica-tion, unity, sense
Peace stability, security, development, process, international, prosperity, world
stability, security, region, prosperi-ty, efforts, process
Pollution air, control, precention, environ-ment, water, manageenviron-ment, reduce
carbon, air, environment, reduce, future, price, cut
Poverty reduction, eradication, fi ght, deve-lopment, economic, strategy
reduction, people, welfare, wo-men, eradication, extreme, fi ght Propaganda false, information, campaign,
political, people
political, negative, false, machine, campaign
Reform government, system, process, economic, sector, public, tax, system
government, fi nancial, pension, security, comprehensive, system, tax
Rule of law human, rights, democracy, re-spect, governance, principles, justice
democracy, human, rights, re-spect, governance, strengthening
Security national, peace, social, policy, stability, international, forces
peace, stability, national, food, energy, international, social Stabilization process, agreemment,
negotia-tions, force, sign
fi nancial, economic, situation, agreement
Stakeholder sector, industry, consultations, government, private, public
groups, important, management, national
Technology information, science, communica-tions, new
science, information, communica-tions, innovation, new
Terror international, fi ght, attacks, threat, security, war
war, victims, fi ght, act
73 Słowa klucze, dyskursy, czynniki
Słowo klucz 2006 2012
Threat terrorism, serious, international, security
security, serious, terrorism, nucle-ar, international, peace
Unemployment rate, poverty, high, youth, ins-urance
rate, poverty, youth, high, growth, reduce, rise
Violence women, domestic, terrorism, end women, domestic, children, sexu-al, victims
War terrorism, crimes, veterans, civil, people
world, veterans, civil, crimes, peace
Women men, children, rights, participation men, children, rights, violence, young
Porównanie otoczenia tekstowego słów kluczy nasuwa kilka wstępnych wniosków. Po pierwsze, struktura znaczeniowa słów kluczy nie uległa zasad-niczej zmianie po kryzysie w 2008 roku. W przytłaczającej większości w pro-pagandzie z 2012 roku słowa klucze łączyły się z takimi samymi wyrazami i wyrażeniami jak w roku 2006. Godna uwagi jest różnica w otoczeniu słowa
„stabilization”. W 2006 roku chodziło przede wszystkim o akt politycznej sta-bilizacji, która jest osiągana poprzez podpisywanie formalnych porozumień.
W 2012 roku na pierwszy plan wysunęła się fi nansowo-ekonomiczna stabili-zacja gospodarki-świata, co jest oczywistym efektem skali obecnego kryzysu.
Po drugie, analiza tekstowego otoczenia słów kluczy skłania do twierdzenia, że głównym wymiarem propagandy jest „geopolityczny ekonomizm”, to znaczy utrzymywanie geopolitycznego status quo przy jednoczesnych próbach roz-pędzenia na nowo gospodarki. Wstępnie – jest to dowód na korzyść hipotezy mówiącej o znaczeniu przede wszystkim czynników ekonomicznych w geo-kulturze. Po trzecie, pomijając oczywiste kondemnanda, dominuje kontekst pozytywny. W najbliższym otoczeniu słów kluczy prawie nie pojawiają się słowa i wyrażenia o charakterze krytycznym lub problemowym („problem”,
„issue”, „matter”, „danger”, „solution” i tym podobne).
Świat, jaki wyłania się z rządowej propagandy in corpore to świat, w którym liczą się rozwój i współpraca w celu zagwarantowania nam wszystkim bezpie-czeństwa i stabilizacji. To świat, w którym ważny jest każdy obywatel, ale by obywatelem zostać, trzeba obowiązkowo spełnić pewne warunki (must). To świat, w którym ideologia i propaganda to narzędzia wroga, stanowiącego bli-żej nieokreślone poważne zagrożenie. Zagrożeniem są też terroryści, co – bez zaskoczenia – wpisuje się w trwający już drugą dekadę dyskurs wielkiej wojny z terroryzmem i ekstremizmami. Jest to świat, który rozpaczliwie potrzebuje nowej siły dla gospodarki, upatrując swoją szansę w innowacjach technologicz-nych i z obszaru wiedzy. To świat, którym targają problemy bezrobocia i znisz-czenia środowiska, ale którego rządy robią wszystko, by te problemy
przezwy-ciężać. To świat, w którym kobiety i młodzież mają równe prawa, uczestniczą w życiu politycznym i są chronione przed przemocą. Takie spojrzenie daje pe-wien wgląd we współczesną geokulturę, wstępnie sugerując, że hipoteza o swo-istym uniwersalizmie słów kluczy w komunikacji politycznej jest uzasadniona.
Nie mówi jednak niczego o funkcji, jaką pełni charakterystyka ekonomiczna, polityczna i kulturowa państwa, którego rząd uprawia propagandę. W kolejnym etapie badań sprawdziłem więc, jaką moc wyjaśniającą zróżnicowanie słów czy mają omawiane wcześniej czynniki. W tej części posługuję się słowami klu-czami zredukowanymi do wspomnianych dyskursów.
Dyskurs konfl iktu
Dyskurs konfl iktu został skonstruowany z następujących słów kluczy: „im-perialism”, „patriotism”, „communism”, „ideology”, „war”, „aggression”, „pro-paganda”, „military”, „threat”. W nomenklaturze analizy czynnikowej dyskurs ten wyjaśniał 13% wariancji (ogólnego zróżnicowania frekwencji słów kluczy w materiale). Był to najwyższy stopień ze wszystkich dyskursów. Najmocniej dyskursem konfl iktu była nasycona propaganda Korei Północnej, najsłabiej Papui-Nowej Gwinei. Górną i dolną dziesiątkę przedstawia tabela 5.
Tabela 5. Państwa najmocniej i najsłabiej nasycone dyskursem konfl iktu
Ranga Najmocniej Najsłabiej
1 Korea Północna Papua-Nowa Gwinea
2 Łotwa Tonga
3 Erytrea Timor Wschodni
4 Kuba Bahamy
5 Bośnia i Hercegowina Belize
6 Libia St. Lucia
7 Azerbaijan Jamajka
8 Chiny Kamerun
9 Rosja Grenada
10 Iran Lesoto
Pierwsze miejsce Korei Północnej nie może dziwić. Nawet pobieżne zapo-znanie się z rządową witryną DRKP musi prowadzić do wniosku o ogromnej
75 Słowa klucze, dyskursy, czynniki
koncentracji na tematyce wojny, zagrożenia, wrogiej agresji. To spowodowało, że w wynikach analizy czynnikowej Korea Północna odsuwa się od przecięt-nego nasycenia aż o osiem odchyleń standardowych. Z tego powodu pomijam ją w większości dalszych analiz statystycznych tego dyskursu.
Wysokie, drugie miejsce Łotwy można wytłumaczyć sytuacją geopolityczną tego kraju: sąsiedztwo Rosji i niemal 30% ludności Rosyjskiej przy 60% Łoty-szy z pewnością jest elementem wzmacniającym propagandę (potencjalnego) konfl iktu. Znajdująca się w podobnej sytuacji Estonia uplasowała się jednak dopiero na 29. pozycji na 91 badanych państw. Należy więc raczej uznać, że pozycja Łotwy wynika bardziej z realizacji konkretnej polityki komunikacyj-nej ówczesnego premiera Aigarsa Kalvitisa (lata 2004–2007). Pozostałe pań-stwa na liście 10 najbardziej „dyskursywnie konfl iktowych” to pańpań-stwa zaan-gażowane w konfl ikty (Azerbejdżan) lub narażone (Erytrea w 2006 roku) na konfl ikty, lub aspirujące do rywalizacji z hegemonią USA (Chiny, Rosja). Lista państw najmniej „konfl iktowych” to państwa względnie słabe i nieistotne geo-politycznie, znajdujące się poza główną areną spięć w polityce światowej.
Czy czynnik regionalny może wyjaśnić zróżnicowanie dyskursu? Test Kru-skala-Wallisa dostarczył dowodów na poparcie tej tezy (chi-kwadrat = 21,436;
df = 6; p = 0,002). Dyskursem konfl iktu ponadprzeciętnie nasycone są państwa Azji Wschodniej oraz Europy Środkowo-Wschodniej. Wyraźnie mniejsze na-sycenie występuje w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach. Obrazuje to tabela 6 (N = 89, pominięto Koreę Północną i Łotwę). Pogłębienie tych badań poprzez zastosowanie zmiennej binarnej „West vs Rest” pokazało, że to na Zachodzie (państwa uprzemysłowione i Europa Środkowo-Wschodnia) nie ma istotnie większego nasycenia dyskursem konfl iktu. Rozszerzenie kategoryzacji regio-nalnej do opcji Zachód-Reszta-Afryka tylko to potwierdziło. Ani członkostwo w OECD, ani w Triadzie (USA, Japonia, UE-15) nie wykazało istotnego związ-ku z nasyceniem dyszwiąz-kursem. Można zaobserwować, że w krajach Unii Euro-pejskiej nasycenie dyskursem konfl iktu jest wysokie względem reszty krajów.
Zgromadzony materiał badawczy nie pozwala w tym wypadku na wyciągnię-cie rozstrzygających wniosków o istotności statystycznej.
Tabela 6. Nasycenie dyskursem konfl iktu a czynnik regionalny
Region N Średnia ranga
Region N Średnia ranga
Ciekawy wynik uzyskałem, sprawdzając zależność między dyskursem kon-fl iktu a przeszłością kolonialną państwa. Porównałem nasycenie dyskursem w państwach bez przeszłości kolonialnej oaz dawne kolonie Wielkiej Bryta-nii, Związku Radzieckiego oraz innych mocarstw (zbiorczo ze względu na małą liczbę przypadków: Portugalia, Hiszpania, Niemcy, Włochy, Imperium Osmańskie). Wyniki pokazały, że zależność kolonialna ma istotne znaczenie, dyskurs konfl iktu jest niższy w państwach związanych kolonialnie z Wielką Brytanią, a wyższy w państwach zależnych niegdyś od ZSRR (chi-kwadrat = 9,187; df = 3; p = 0,027). Przy okazji czynników regionalnych i geopolitycz-nych sprawdziłem też potencjalny związek między wielkością terytorium pań-stwa a nasyceniem dyskursem konfl iktu. Czynnik ten nie odgrywa roli w wy-jaśnieniu propagandy konfl iktu.
Podchodząc zdroworozsądkowo, można stwierdzić, że obecność poważne-go konfl iktu na terytorium państwa powinna mieć znaczenie dla nasycenia dyskursem konfl iktu. Analiza regresji ujawniła, że nie ma znaczenia ani liczba konfl iktów, ani dystans historyczny (przed 1989 i po 1989 roku). Znaczenie ma natomiast to, czy na terytorium państwa doszło do poważnego konfl iktu, woj-ny (w dowolwoj-nym okresie między 1943 a 2013 rokiem). Test Manna-Whitneya (U = 369, p = 0,000) pokazuje, że na podstawie zgromadzonych danych można mówić o nieprzypadkowym związku między występowaniem wojen a wyż-szym nasyceniem rządowej propagandy dyskursem konfl iktu.
W dalszej kolejności sprawdziłem pozostałe czynniki polityczne. Na pod-stawie danych Freedom House zakodowałem informacje o tym, czy państwo jest wolne, częściowo wolne czy niewolne. Okazało się, że czynnik ten ma znaczenie (chi-kwadrat = 15,932; df = 2; p = 0,000). Im więcej wolności, tym mniejsze nasycenie dyskursem konfl iktu. Zależność tę widać zarówno przy porównywaniu wartości wskaźnika z pierwszej dekady XXI wieku, jak i me-diany z okresu 1972–2007.
Wykres 1 pokazuje, że w państwach wolnych nasycenie dyskursem kon-fl iktu jest wyraźnie mniejsze. Wyjątkiem jest Korea Południowa, której propa-ganda jest nierozerwalnie związana z aktywnością Korei Północnej (pominięta
77 Słowa klucze, dyskursy, czynniki
w obliczeniach i wizualizacji). Ponadto widać, że rozpiętość dyskursu konfl ik-tu w państwach wolnych jest mniejsza niż w państwach niewolnych. Innymi słowy, państwa wolne są pod tym względem bardziej jednorodne, a państwa niewolne bardziej zróżnicowane; część z nich intensywnie komunikuje o kon-fl ikcie, część nie. Które z państw niewolnych szczególnie mało komunikują o konfl ikcie? Kamerun, Malediwy, Egipt, Katar, Gwinea Równikowa, Turkme-nistan, Arabia Saudyjska. Trudno wskazać na wspólną cechę tych państw, poza tym, że nie są państwami Globalnej Północy. To zarówno państwa stabilne, jak i niestabilne, bogate i biedne, duże i małe.
Stabilność i niestabilność państwa mają jednak znaczenie przy bliższej ana-lizie. Porównanie trzech grup państw – stabilnych, średnio stabilnych i nie-stabilnych (według danych z 2006 roku) – ujawniło, że im bardziej państwo jest stabilne, tym mniejsze nasycenie dyskursem konfl iktu. Jest to częściowo pochodna faktu, że często kraje wolne to kraje stabilne, ale zależność ta nie
Wykres 1. Dyskurs konfl iktu a wolność państwa
jest tak silna, jak można by przypuszczać. Współczynnik korelacji rangowej Spearmana między wolnością a stabilnością państwa wynosi 0,529. Spośród 47 wolnych państw w mojej próbie tylko 29 to państwa w pełni stabilne (Polska, razem na przykład z Francją, została zaliczona do państw średnio stabilnych, a Izrael i Indie do niestabilnych; dane za 2006 roku). Porównanie nasycenia
jest tak silna, jak można by przypuszczać. Współczynnik korelacji rangowej Spearmana między wolnością a stabilnością państwa wynosi 0,529. Spośród 47 wolnych państw w mojej próbie tylko 29 to państwa w pełni stabilne (Polska, razem na przykład z Francją, została zaliczona do państw średnio stabilnych, a Izrael i Indie do niestabilnych; dane za 2006 roku). Porównanie nasycenia