Słowa kluczowe

Kolejnym ważnym z punktu widzenia ASEO elementem pracy naukowej są słowa kluczowe. O ile tytuły wykraczają nieraz poza ramy frazy nominalnej i reali-zują się poprzez całe zdanie, o tyle stopień kondensacji treści i abstrahowania od powierzchniowych realizacji pozycji implikowanych jest w słowach kluczowych posunięty dalej. Prymarną reprezentacją propozycji jest w ramach terminologii realizacja o budowie frazy nominalnej. Odróżnia to język specjalistyczny od ogól-nego, w którym ważniejszą rolę odgrywają czasowniki. Ta nominalność termino-logii powinna być bezwzględnie zachowywana w ramach doboru słów kluczowych.

Jednocześnie nominalizacji treści propozycjonalnej towarzyszy większa dopusz-czalność niewypełniania na powierzchni pozycji argumentowych. Pozycje takie są najczęściej interpretowane jako ogólne, co odpowiada naukowemu charakterowi pracy (pomijamy tu kwestię prac stanowiących studium konkretnego przypadku).

Jednym z podstawowych narzędzi informacji naukowej, które znajduje szerokie zastosowanie zwłaszcza w środowisku sieciowym, są języki słów kluczowych (por.

więcej na ten temat Babik 2010, 2014; Rudnik-Karwatowa, Karpińska 1999). Języki te cechuje duża różnorodność, jeśli chodzi o kryteria wyznaczania elementarnych jednostek słownika. Dużą pomocą dla autora niezaznajomionego z metodologią tworzenia słów kluczowych są (dostępne na zasadach wolnego dostępu) słowniki.

Dobór słów kluczowych z opracowanej przez specjalistów listy gwarantuje spełnienie podstawowych kryteriów językowych i umożliwia poprawną realizację funkcji (meta) informacyjnej. Jednocześnie pozwala on uniknąć błędów wynikających z maszyno-wego indeksowania lub niestarannej pracy indeksatora. Szczególnie warto zwrócić uwagę na to, aby nie tworzyć zbyt długich słów kluczowych poprzez mechaniczne przepisanie całych fraz z tytułu i tekstu. Jeśli dany ciąg daje się podzielić na więcej niż jedno sensowne słowo kluczowe, to zdecydowanie warto to zrobić, por. np.

Tabela 1. Porównanie fraz z tytułów i poprawnie skonstruowanych słów kluczowych

Fraza z tytułu Słowa kluczowe

nominalizacja argumentu propozycjonalnego nominalizacja, argument propozycjonalny konfrontatywny opis tzw. czasowników

denomi-nalnych opis konfrontatywny, czasownik denominalny

desemantyzacja wykładników imperceptywności desemantyzacja, wykładnik językowy, impercep-tywność

podstawowe struktury składniowe języka polskiego struktura składniowa, język polski morfologia aspektu macedońskiego morfologia, aspekt, język macedoński

Jednym z najtrudniejszych zagadnień związanych z optymalizacją języków infor-macyjno-wyszukiwawczych jest problem synonimii wyszukiwawczej oraz (w dalszym planie) ekwiwalencji międzyjęzykowej (Banasiak 2014; Ковальський, Банасяк 2017;

Rudnik-Karwatowa, Banasiak, Mikos 2013), która umożliwia międzyjęzykowe wyszu-kiwanie informacji (ang. cross-lingual information retrieval) (więcej na ten temat por.

Nasharuddin, Abdullah 2010). Rozwiązania techniczne umożliwiające semantyczne wyszukiwanie informacji są zróżnicowane. Należy przede wszystkim pamiętać, że imple-mentacja funkcjonalności umożliwiających takie wyszukiwanie informacji w danym wyjściowym systemie lub języku informacyjno-wyszukiwawczym nie przekłada się w sposób automatyczny na taką możliwość w systemie docelowym. Do zilustrowania zagadnienia posłużymy się systemem iSybislaw jako wyjściowym. Dla słowa kluczowego grupa nominalna system ten generuje następującą klasę ekwiwalencji:

Tabela 2. Klasa ekwiwalencji wyszukiwawczej dla słowa kluczowego grupa nominalna grupa nominalna polski (pol) [Wyświetl]

fraza nominalna polski (pol) [Wyświetl]

grupa imienna polski (pol) [Wyświetl]

syntagma nominalna polski (pol) [Wyświetl]

именная группа rosyjski (rus) [Wyświetl]

nominal phrase angielski (eng) [Wyświetl]

syntagme nominal francuski (fre) [Wyświetl]

Źródło: http://www.isybislaw.ispan.waw.pl/ShowKeyword.do?keywordId=199833 Jak widać, twórcy systemu uwzględnili zarówno problem synonimii, jak i problem ekwiwalencji wyszukiwawczej. W systemie iSybislaw zapytania

zawiera-3 Dostęp 8.07.2018.

jące którekolwiek z wyrażeń zawartych w tabeli wygenerują identyczne odpowiedzi.

Niestety, o ile przyjmuje się obecnie, że słowa kluczowe zawarte w pracy naukowej powinny być zarówno w języku dokumentu, jak i w języku angielskim (co rozwiązuje problem ekwiwalencji w zakresie tych dwóch języków), o tyle podanie w tych dwóch językach form synonimicznych i/lub wariantów raczej spotkałoby się z negatywną oceną redaktorów danej pracy zbiorowej lub czasopisma. Innymi słowy autor pracy naukowej zostałby prawdopodobnie zmuszony do dokonania wyboru preferowanych słów kluczowych. Oczywiście do sprawy można podejść bezrefleksyjnie i arbitralnie zdecydować, które wyrażenia zostaną podane w polu słów kluczowych. Wydaje się jednak, że osoba bardziej doświadczona może w ramach ASEO skorzystać z metod wypracowanych w ramach informacji naukowej i bibliograficznej. Podstawowe reguły wyboru tzw. terminów preferowanych w języku słów kluczowych przed-stawiają Zofia Rudnik-Karwatowa i Hanna Karpińska: „przy wyborze terminów preferowanych kierowano się następującymi kryteriami: frekwencja (częstość występowania); poprawność terminologiczna (językowa); aktualność (bieżące stosowanie); rodzimość; zwięzłość; wyrazistość strukturalna” (Rudnik-Karwatowa, Karpińska 1999: 8–9). Jeśli odłożyć na bok kwestie poprawnościowe lub związane z rodzimością danego terminu preferowanego (są one istotne, ale głównie przy tworzeniu słownika wzorcowego), można uznać, że w ramach ASEO otrzymujemy listę cech relewantnych przy doborze słów kluczowych. Wydaje się, że szczególnie warto uwzględnić frekwencję danego wyrażenia oraz jego aktualność, ponieważ te cechy mogą pozytywnie odbić się na liczbie zapytań, których kryteria będzie spełniał tekst naszego dokumentu. Równolegle (już nie w polu przeznaczonym na słowa kluczowe), lecz samym tekście głównym i abstrakcie najlepiej wykazać się erudycją i korzystać z synonimicznych środków językowych w obrębie terminologii.

Będzie to korzystne zarówno dla stylu opracowania, jak i potencjalnie dla ASEO, jeśli pełen tekst dokumentu sformatowany w sposób umożliwiający automatyczne przeszukiwanie będzie dostępny w danym systemie informacyjno-wyszukiwawczym (lub udostępniony zostanie tekst abstraktu).

Oprócz słów kluczowych równokształtnych z terminami z danej dziedziny wie-dzy (których poprawność można zweryfikować również korzystając ze słowników terminologicznych) w polu przeznaczonym dla słów kluczowych w makrostrukturze tekstu naukowego warto podać również jednostki równokształtne z nieterminolo-gicznymi wyrażeniami języka naturalnego, takimi jak nazwy własne czy obiekty będące przedmiotem analizy. Jest to istotne, ponieważ mogą one stanowić ważny składnik zapytań generowanych przez użytkowników internetu lub danego systemu informacyjno-wyszukiwawczego.

Pomocne w ustalaniu zbioru słów kluczowych dla danego tekstu naukowego mogą okazać się również narzędzia cyfrowe, między innymi dostępne bezpłatnie

elementy infrastruktury CLARIN: pierwsza wersja klasyfikatora tematycznego Wikipedia K-Nearest Neighbours dla tekstów polskich i angielskich4; narzędzie do wyznaczania słów kluczowych w tekście5; narzędzie do wykrywania terminów w tekście6.

5. Abstrakty

Obok powyższych zagadnień istotną kwestią przy optymalizacji prac naukowych pod kątem wyszukiwarek i pozycjonowania jest poprawne skonstruowanie abstraktu danej pracy. Poniżej podajemy więc podstawowe wskazówki osobom tworzącym takie abstrakty, aby zoptymalizować pozycjonowanie i widoczność publikacji naukowych w wyszukiwarkach oraz systemach informacyjno-wyszukiwawczych. W ostatnim dziesięcioleciu uwidacznia się rola abstraktów w komunikacji naukowej. Stają się one nieodłącznym elementem prac naukowych i formularzy konferencyjnych (więcej na temat abstraktów i adnotacji w odniesieniu do systemu iSybislaw por. Kowalski 2014).

Na gruncie informacji naukowej abstraktem nazywana jest analiza dokumenta-cyjna, czyli metainformacja o treści dokumentu będąca tekstem języka naturalnego i stanowiąca streszczenie dokumentu dokonana zgodnie z kryteriami przyjętymi w danym systemie informacyjno-wyszukiwawczym, towarzysząca opisowi biblio-graficznemu lub bezpośrednio dokumentowi (Bojar, Babik 2002). W codziennej komunikacji naukowej abstrakt to także tekst tworzony na potrzeby zgłoszeń konferencyjnych, w którym w zwięzły sposób przedstawiony zostaje zarys planowa-nego referatu. Abstrakt to również – coraz częściej – nieodłączny element artykułu naukowego. Staje się więc jednym z kluczowych elementów w strukturze ramowej tekstu naukowego także w kontekście ASEO i widoczności w wyszukiwarkach oraz systemach informacyjno-wyszukiwawczych. Dość często abstrakt jest utożsamiany ze streszczeniem; powszechnie w komunikacji naukowej oba te terminy są traktowane synonimicznie. W pracy postulujemy jednak rozróżnianie tych dwóch gatunków tekstu. Abstrakt z punktu widzenia semantyki powinien cechować się bardziej skondensowaną treścią, najczęściej też w jego strukturze formalnej nie wyodrębnia się akapitów. Streszczenie to tekst, który jest nieco dłuższy, posiada mniej sforma-lizowaną treść, a w jego obrębie mogą być wydzielane akapity. W architekturze pionowej tekstu (artykułu) naukowego abstrakt znajduje się zazwyczaj pod tytułem,

4 http://pelcra.clarin-pl.eu/tools/classifier/ (dostęp 08.07.2018).

5 http://ws.clarin-pl.eu/respa.shtml (dostęp 8.07.2018).

6 http://ws.clarin-pl.eu/termopl.shtml (dostęp 8.07.2018).

a przed słowami kluczowymi, natomiast streszczenie zamieszczane jest na końcu artykułu po bibliografii (w przypadku monografii – najczęściej pod koniec pracy).

Takie usytuowanie sprawia, że abstrakt staje się wizytówką artykułu, zawierającą najważniejsze elementy informujące czytelnika o zawartości merytorycznej tekstu.

Jest to zazwyczaj pierwszy dłuższy element całego tekstu naukowego (po temacie i słowach kluczowych), z którym czytelnik może się zapoznać7; na podstawie więc tego krótkiego tekstu może podjąć decyzję o lekturze całego tekstu. W dobie wzmo-żonej cyfryzacji systemy informacyjno-wyszukiwawcze, różnego typu bazy danych, repozytoria i wyszukiwarki, udostępniają często jedynie abstrakty, natomiast dostęp do pełnych tekstów jest płatny. Dlatego też niezwykle istotna jest zawartość oraz odpowiednie ustrukturyzowanie treści abstraktu.

Struktura abstraktu w perspektywie globalnej tekstu naukowego charakteryzuje się różnym rozczłonkowaniem funkcjonalnym: w stosunku do tematu może być przedstawiana jako struktura rematyczna, natomiast w relacji do tekstu podstawo-wego jako struktura tematyczna (perspektywa makro w obrębie elementów tekstu naukowego: podstawowych i fakultatywnych jest więc dwojaka). Z kolei rozpatrywana wewnątrztekstowo – jako oddzielny tekst – prezentuje strukturę tematyczno-re-matyczną; do danej podstawy dodawane jest novum (remat) (perspektywa mikro).

W kontekście uporządkowania tematyczno-rematycznego abstraktu istotne jest, aby położyć nacisk i uwypuklić część rematyczną abstraktu, a więc podkreślić, co nowego wnosi dana praca naukowa w określonym obszarze wiedzy.

Każdy abstrakt jako gatunek tekstu powinien podlegać zasadzie trójczłonowości tekstu, czyli składać się z części początkowej, środkowej i końcowej. W przypadku abstraktów poszczególne części mogą być jednak skrócone lub całkowicie pomi-nięte, por.

Abstrakt 1

Od lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia język prawa jako język specjali-styczny cieszy się coraz większym zainteresowaniem badaczy. W początkowym okresie refleksji naukowej nad językami specjalistycznymi za konstytutywny element języka specjalistycznego uważano słownictwo fachowe. Z tego względu pierwsze prace badawcze z zakresu języka prawa poświęcone były przede wszyst-kim terminologii. Jednak mimo prowadzenia intensywnych badań w zakresie problemów terminologicznych tworzenie terminów w języku prawa pozostaje nadal otwartym obszarem eksploracji naukowej. Referat jest próbą przedstawie-nia różnorodnych środków, z jakich może korzystać język prawny, aby zaspokoić

7 Zob. np. platformę czasopism IS PAN (https://ispan.waw.pl), na której udostępniane są pełne teksty w postaci plików PDF wraz z abstraktami najczęściej w języku angielskim i polskim.

zapotrzebowanie na nowe terminy, oraz w jakim stopniu poszczególne środki są wykorzystywane w tworzeniu terminologii polskiego i niemieckiego prawa handlowego. W tym aspekcie autorka wskaże również na trudności związane z rozumieniem i właściwym stosowaniem terminów, na które może napotkać zwykły obywatel, próbujący zorientować się w skomplikowanej materii prawnej.

Abstrakt 2

Jak wiadomo, przekład tekstów sądowych wymaga maksymalnej wierności i nie dopuszcza dowolności interpretacyjnej. Tłumaczenie takie jest stosunkowo łatwe, dopóki systemy obu języków nie wykazują większych różnic w zakresie gramatykalizacji poszczególnych treści. W przypadku bułgarsko-polskich tłuma-czeń tekstów sądowych największe problemy dotyczą różnic między systemami temporalnymi tych języków oraz różnic w zakresie wyrażania modalności imperceptywnej. Tym właśnie zagadnieniom poświęcony jest niniejszy artykuł.

W poprawnie skonstruowanym abstrakcie w naukach humanistycznych powinny znaleźć się następujące elementy: cel badań, zastosowana metoda opisu materiału, rezultaty badań i wyniki. Podobnie jednak jak w przypadku trójczłonowego podziału tekstu, rozczłonkowanie wewnętrznej struktury abstraktu może odbiegać od tego standardu, a powyższe składowe nie są obligatoryjne. Z punktu widzenia informa-tywności treści abstraktu dobrze jednak te wszystkie elementy uwzględnić. W obrębie tych elementów należy zawrzeć kluczowe dla pracy pojęcia (słowa kluczowe danej pracy), uwypuklić stosowane terminy, co powinno zostać zauważone przez roboty wyszukiwarek podczas indeksowania. Prawidłowe ustrukturyzowanie abstraktu powinno więc przełożyć się na widoczność danej pracy w różnego typu wyszuki-warkach, a tym samym widoczność naukowca w sieci. Jest to kluczowe, zwłaszcza jeżeli publikacja nie jest dostępna dla robotów indeksujących w formie pełnego przeszukiwalnego tekstu. Nawet jednak jeśli pełen tekst jest dostępny, potencjalny czytelnik najpierw zapozna się z tytułem pracy, abstraktem i słowami kluczowymi i na tej podstawie dokona ewaluacji zbieżności tekstu ze swoimi potrzebami infor-macyjnymi.