Rozdział I Istota, funkcje i zadania samorządu terytorialnego
2. Samorządność w procesie unifikacji i dywersyfikacji życia społeczno-politycznego
Teza: w procesie unifikacji i dywersyfikacji życia społeczno-politycznego teoria samorządności odgrywa rolę ogniwa zespalającego tradycję i wyzwania
społeczno-polityczne i gospodarcze optymalizując interesy społeczności
i producentów z interesami państwa.
Hipoteza badawcza: samorządność optymalizuje interesy społeczności i producentów z interesami państwa oraz kształtuje kulturę obywatelską w zakresie zaufania, lojalności, solidarności, więzi regionalnych, tożsamości indywidualnej i zbiorowej w postępującym procesie unifikacji i dywersyfikacji życia społeczno-politycznego.
Pytania:
1. Czy istnieją, a jeśli tak to, jakie przyczyny samorządności?
2. Czy samorządność rozwiązuje problemy w płaszczyźnie społecznej, gospodarczej i politycznej?
3. Jak charakteryzują się rozwiązania w zakresie samorządności, w znaczeniu imperatywnym?
4. Czy istnieją, a jeśli tak to, jakie zagrożenia dla samorządności?
5. Jaka jest prognoza rozwoju samorządności w znaczeniu idei i praktyki? Samorządność ma długa historię. Dziś nie sposób jednoznacznie i dokładnie wskazać jej początku, wiadomym jest, że spełnia kryteria pozwalające uznać ją za projekt społeczno-polityczny, rozwijający się bezustannie w procesie przemian cywilizacyjnych.
Uwzględniając osiągnięcia nauk przyrodniczych możemy stwierdzić, że to prawa natury przyczyniły się w zdecydowanej mierze do kreowania idei
i modelu samorządności. W szczególności prawo ewolucji62.
Ewolucjonizm w przyrodzie potwierdza, m.in. tzw. równanie Price'a, które
wyraża wzór63
:
gdzie:
- średnie dostosowanie,
- zmiana średniej wartości cechy w populacji,
- kowariancja,
- dostosowanie i-tego fenotypu,
- wartość cechy i-tego fenotypu,
- wartość oczekiwana.
62 K. Darwin, O powstawaniu gatunków, Warszawa 2006, s. 424 - 451 63G.R. Price, „Wybór kowariancji”, USA, Natura nr 227/1970, s. 520 - 521
Człon kowariancyjny opisuje proces doboru, zaś człon wartości
oczekiwanej opisuje procesy transmisyjne (np. mutacje). Z równania można
wyprowadzić istotną tautologię, która wywodzi się od greckich słów xauxoę -
ten sam i Xoyoę - mowa - wyrażenie. Jest zdaniem prawdziwym.
Równanie to nie przeczy szeroko rozumianym regułom religijnym, w których element rozwoju człowieka zawarty został w praktyce dążenia jednostki do doskonałości poprzez samodoskonalenie moralne i wyrzeczenia. Nie przeczy także Darwinowskiej zasadzie doboru naturalnego i rozbieżności cech.
Potwierdzeniem teorii rozwoju jest także tzw. jakościowe prawo nauki, czyli stała relacja między własnościami rzeczy lub zdarzeniami wyobrażone przez zależność funkcyjną między parametrami ciała lub układu materialnego,
na przykład 64
: F= m • a
Drugie prawo fizyki Newtona wyrażające zależność między siłą F, masą m i przyspieszeniem a. Jeżeli wszystkie wyrazy w tego typu wyrażeniach przeniesiemy na jedną stronę oraz uwzględnimy warunki, w których dane prawa są spełnione, uzyskamy wtedy jedną z postaci ogólnych prawa ilościowego - według formalnego zapisu:
D - dziedzina przedmiotowa (zbiór) faktów/ zjawisk/ własności; x D W (x) - warunki odnoszące się do przedmiotu x
a, b, c … n - parametry (cechy ilościowe) przedmiotu x
F = F (a, b, c … n) - funkcja parametryczna opisująca przedmiot x ze względu na jego parametry
a, b, c … n
Jeśli przedmiot x spełnia/znajduje się w warunkach W, to parametry x-a: a, b, c, … n spełniają następującą zależność funkcyjną (wyrażona za pomocą funkcji parametrycznej F):
x D; W (x) F (a, b, c … n)
Jeśli jest wiele warunków odnoszących się do przedmiotu x:
W1(x), W2(x),…Wk(x) i wszystkie one są konieczne, to prawo ilościowe ma postać:
x D; W1(x) W2(x) … Wk F (a, b, c … n)
Dowody te mają istotne znaczenie, m.in., dlatego że aktualnie liczba mieszkańców zwiększa się, dynamika rosnących liczebnie interakcji między nimi przyspiesza,
64
prowadząc do imperatywu uściślenia ujęcia porządku otaczającej nas rzeczywistości z uwzględnieniem ruchu powstałego w wyniku wzrostu liczby uczestników życia w przyspieszających wielokierunkowo relacjach.
Na podstawie wymienionych dowodów, oraz analizy zachodzących przemian cywilizacyjnych, stwierdzono, że istnienie społeczne, potrzeba
wzajemnej pomocy i wsparcia są wrodzonymi cechami ludzkiej natury65
, czyli tego biologicznego elementu ludzkich cech, który ukształtował się i jak wszystko, co związane z biologią ewoluuje w stronę postępu, rozumianego, jako rozwój jednostki i wspólnoty. Współczesne badania potwierdzają, że od najstarszych zapisów dotyczących informacji o społeczeństwie, ludzie łączyli się w związki, plemiona czy też klany, przeświadczone o wspólnym pochodzeniu oddające cześć wspólnym przodkom. Przez tysiące lat taki typ organizacji społecznej łączył ludzi. Wywarło to wpływ na dalszy rozwój ludzkości. Przebiegające na wielką skalę migracje rozluźniły związki wspólnego pochodzenia, a rozwój oddzielnej rodziny wewnątrz klanu zmienił dawną jedność, powstawał nowy związek, na zasadzie terytorialnej, czyli wspólnoty. Forma ta utrzymywana poprzez wiele stuleci, pozwalała na dalszy rozwój społeczności i na przetrwanie niektórych okresów historii bez dzielenia się w luźne skupisko rodzin i jednostek. Pozwoliła wypracować wiele instytucji społecznych, z których kilka przetrwało do czasów nam współczesnych.
Stwierdzono, że współzawodnictwo nie jest prawem w świecie
zwierzęcym i ludzkim66. Jako forma współżycia ograniczona jest pomiędzy
zwierzętami do okresów wyjątkowych i dobór naturalny odbywa się na innym polu. Lepsze warunki życia stwarzane są przez usunięcie współzawodnictwa dzięki wzajemnej pomocy. Natura w znaczeniu otaczającej nas przyrody wykreowała tezę, że współzawodnictwo może być szkodliwe dla gatunku. Natomiast łączenie się i stosowanie obopólnego wsparcia optymalizuje warunki bezpieczeństwa i rozwoju, zarówno jednostki, jak i wspólnoty. Taką lekcję daje nam przyroda i tego trzymają się te wszystkie zwierzęta, które osiągnęły najwyższy poziom rozwoju. Nie inaczej też postępował człowiek u zarania dziejów.
Tworzenie się samorządu najwcześniej dostrzeżono we wspólnym gospodarowaniu i przedsięwzięciach o charakterze ekonomicznym, stały się one dominujące w tradycji rozwoju samorządności.
W ramach działających instytucji publicznych, w pierwszej fazie kształtowania nazywanych państwowymi, ideę samorządu związano z nimi. Przypisuje się ją, m.in. samodzielności, którą nadawały krajom podporządkowanym ówczesne imperia.
Początek myśli samorządowej oraz instytucji samorządu sięga
starożytności67
.
65P. Kropotkin, Pomoc wzajemna, jako czynnik rozwoju, wyd. Książka, Warszawa 1921, s. 76 - 75
66 P. Kropotkin, op. cit., s. 74-75; K. Darwin, O pochodzeniu gatunków, Warszawa 2006, s. 65 - 80
W tym czasie zasady samorządności wyrażały się w rozwoju wspólnot
sąsiedzkich, ich samoobrony, samopomocy i solidarności68
.
Na wszystkich kontynentach grupy interesu, funkcjonujące w ładzie społecznym tego okresu, tworzyły organizacje i instytucje o charakterze ekonomicznym działające dla poprawy bytu ogółu.
Polityka władz Rzymu już w II w. p.n.e. umacniając siłę państwa pozostawiała sprawy gospodarcze inicjatywie prywatnej, porządkując jedynie relacje na rzecz ich optymalizacji. W następstwie takiego postępowania stworzono podstawy prawne regulujące działalność ekonomiczną, instytucje prawne, takie jak spółki, pożyczki, oprocentowanie, kupno-sprzedaż, najem, dzierżawa, posiadanie, własność, zastaw itp. Imperium rzymskie rozwinęło samorząd, jako instytucję służącą do zaspokojenia różnorodnych potrzeb ludności, zależnych od lokalnych warunków.
Dla uniknięcia posunięć hamujących rozwój, ograniczono ingerencję w sferę lokalności społecznej. Wynikiem tego był zapoczątkowany przez prawników rzymskich proces kodyfikacji ustroju samorządu miejskiego w Italii
ustawą „Lex Julia Municipalis”69. W końcowym okresie republiki gminom
miejskim (minicipia, civitas) przyznano samorząd, czyli podmiotowość w sprawach administracyjnych i samodzielność gospodarczą, a funkcja pretora nadała im także zdolność cywilną i procesową. Podstawą prawną tych zmian były wydane w okresie republiki ustawy: 1. Lex Julia Municipalis, 2. Lex Acilia, 3. Tabula o Bontine, 4. Lex Artenia, 5. Lex Rubria de Galia Cisalpine.
Natomiast w średniowieczu powstały komuny stanowe oraz samorząd miejski. Instytucje te różniły się od współcześnie rozumianego samorządu, wywierając wpływ na późniejsze rozwiązania w tym zakresie.
Rozwijający się wielotorowo samorząd miejski i gospodarczy, wpływające na siebie prowadziły do zmian ugruntowując potrzebę ich istnienia. Elementem hamującym postęp stało się nadmierne bogacenie niektórych jednostek, chęć monopolizacji, prowadzące w tym czasie do wykształcenia podstępnych praktyk i reguł ze szkodą dla innych uczestników tych działań, które eliminowano w późniejszym etapie, tworząc specjalne reguły dla ochrony wszystkich.
Kupcy pierwsi nadali swoim działaniom zbiorowym na rzecz ładu
rynkowego formę prawną samorządu70. Najwcześniejsze historyczne wzmianki
o tych instytucjach pochodzą z IX w. i odnoszą się do miast portowych. Najstarsza informacja o takiej korporacji pochodzi z IX w. i dotyczy związku kupieckiego w Barcelonie. Związek ten nosił nazwę Consulado del Mar i skupiał kupców zajmujących się handlem morskim w basenie Morza
Śródziemnego71
.
68K. Zakrzewski, Samorząd miast Achai Rzymskiej, Arkadya, Messenia, Lakonia., Lwów 1927, s. 29 - 112
69K. Zakrzewski, op. cit., s. 113
70 Samorząd w Polsce, istota, formy, zadania, pod red. S. Wykrętowicza, Poznań 2004, s. 33 - 60; S. Wykrętowicz, Spór o samorząd gospodarczy, Poznań 2005, s. 12 - 36
Inną formą organizacji były cechy rzemieślnicze. Ich początki na zachodzie Europy odnotowano w X w.
Pierwotnie były to rzymskie kolegia rzemieślnicze oraz organizacje zawodowe rzemieślników pracujących na potrzeby dworów feudalnych i bractw religijnych. Cechy były przymusowymi organizacjami osobiście wolnych rzemieślników, jednej lub kilku specjalności, mających za zadanie obronę interesów zorganizowanego rzemiosła wobec rady reprezentującej, już wzbogacone kupiectwo.
Do ich zadań należała kontrola produkcji, kształcenie rzemieślników, realizacja wzajemnej pomocy oraz korporacji religijnych. A także aranżowanie życia towarzyskiego dla swych członków oraz w razie zagrożenia, pomoc w obronie miasta.
W X - XI w. w Pawii (Lombardia) odnotowano funkcjonowanie organizacji rzemieślniczych noszących nazwę “ministeriów”. Podobne związki rzemieślnicze powstały w Mediolanie i Wenecji.
OW XII w. odnotowano początki działalności cechów we Francji i w Anglii72.
Na grunt polski organizacje cechowe w swej formie strukturalnej przeniesione zostały przez kolonizację, głównie niemiecką. Stwierdzono związek powstania cechów z ruchem kolonizacyjnym i osadniczym, jaki w okresie od XII do XIV w. objął całą Polskę. Ustrój wewnętrzny cechów, powstałych w owym czasie na tym terenie, był taki sam, jak na zachodzie Europy. Wobec następujących w tym okresie zmian społeczno-politycznych i gospodarczych na świecie, genezę tego ruchu uzupełniają działania na terenie Polski, gdzie początki organizacji samorządu rzemiosła przypadają na XIII w. Miasta wraz z aktami lokacji otrzymywały prawo organizowania cechów.
Odrębnie rozwijającymi się, najważniejszymi ośrodkami wymiany handlowej w okresie wczesnego średniowiecza były miasta portowe dzisiejszej Hiszpanii, Francji i Włoch, a w późniejszym okresie (XIII w.), także - miasta portowe Północnej Europy i niemiecka Hanza. Wśród ówczesnego mieszczaństwa statusem majątkowym odznaczali się kupcy i armatorzy floty handlowej. Te grupy przedsiębiorców swoim działaniom, we wczesnym feudalizmie, nadały formę organizacyjną. Były to korporacje prywatnoprawne lokalnej więzi ekonomicznej, a celem ich była reprezentacja i obrona wspólnych interesów.
Związek kupiecki w Barcelonie - Consulado del Mar - około XIII w.73
opracował obowiązujący zestaw reguł pn. „Kataloński zbiór praw zwyczajowych”. W XIII w. podobne korporacje działały w pozostałych miastach portowych ówczesnej Hiszpanii nosząc nazwę kolegiów kupieckich. Kolegia te oprócz zadań własnych, wykonywały również zadania zlecone im przez władze miejskie, w pierwszym przypadku działały,
72Samorząd w Polsce, istota, formy, zadania, op. cit., s. 53 - 54
jako korporacje prywatnoprawne, w drugim posiadając z mocy prawa
miejskiego władztwo administracyjne, działały, jako korporacje
publicznoprawne.
Między innymi rozstrzygały sprawy handlowe, wykonywały zadania policji portowej i rzecznej, prowadziły rejestry okrętowe, badały sterników, zakładały szkoły handlowe i przemysłowe, przedkładały władzom opinie
oraz stawiały wnioski w sprawach rozwoju handlu, przemysłu i żeglugi75.
W miastach niemieckich i północnej części Niderlandów instytucjami działania zbiorowego kupców w okresie średniowiecza były gildie.
W Antwerpii i Bruges działały od 1485 r. izby handlu.
Wśród francuskich miast portowych wyróżniała się Marsylia, która już w czasach imperium rzymskiego była ośrodkiem handlowym. W 1599 r. istniała w Marsylii rada handlu (Conseil de Commerce), składająca się z „czterech nadzorców” wybranych spośród kupców i armatorów. W 1650 r. Rada
otrzymała nazwę izby handlu76
.
Korporacje kupców i armatorów floty w okresie feudalizmu były korporacjami prywatnoprawnymi, o członkostwie dobrowolnym. Instytucje te nie były samorządem w znaczeniu administracyjnym, lecz stowarzyszeniami o charakterze lokalnym. Działania ich obejmowały miasto, które stanowiło centrum handlowe.
Miasta podlegały zwierzchności różnych podmiotów, m.in. monarchów, feudałów i kościoła. Były też wolne miasta, do których, należały takie jak Barcelona i Marsylia. W jednym państwie istniało wówczas wiele rynków lokalnych, a pomiędzy miastami występował konflikt interesów. Podłożem tego konfliktu były tzw. prawo składu i przymus drogowy. Prawo składu wskazywało miejsca transakcji handlowej, zaś przymus drogowy egzekwował je. Ustanawiał je władca w formie przywileju w zamian za określoną kwotę pieniędzy. Dla ominięcia tych praw zapoczątkowano doroczne jarmarki. Organizowały je niektóre zakony kościelne z okazji święta ich patrona. Przykładem może być Jarmark św. Dominika w Gdańsku, ustanowiony w 1260 r. na wniosek zakonu Dominikanów. W owym czasie Gdańsk był jednym z największych miast portowych Europy Północno-Środkowej, centrum handlowym, utrzymującym kontakty gospodarcze z miastami ówczesnych Niderlandów, Szkocji i Danii oraz niemieckiej Hanzy. Przywilej organizowania ówczesnych jarmarków nadawał zakonom papież, w zamian za określoną cenę, płaconą przez miasto.
Chronologicznie następnie można wymienić pierwszą izbę gospodarczą powstałą w Wielkiej Brytanii (Jersey) w 1768 r.
W Stanach Zjednoczonych pierwszą izbą była izba Stanu Nowy Jork, utworzona w 1768 r., za czasów kolonii brytyjskiej.
W 1783 r. utworzono izby w Wielkiej Brytanii - w Glasgow, Belfaście i w Birmingham.
75J. Panejko, op. cit., s. 202
76
W Irlandii Izbę Dublińską powołano do życia w 1783 r., zaś w 1787 r. Izbę w Waterford.
Uznano, że nowoczesny samorząd terytorialny powstał po upadku
państwa feudalnego77. Wskazuje się, że Wielka Rewolucja Francuska z 1789 r.
jest tym momentem, od którego nastąpił jego rozwój. Wprowadzona Konstytuanta zapewniła gminom miejskim oraz wiejskim szereg praw i wolności. Poza własnymi zadaniami, gminom powierzono realizację funkcji publicznych.
Chronologicznie wymienia się uchwaloną w czasie wojny z Anglią, amerykańską "Deklaracji Niepodległości" z 1776 r. autorstwa Thomasa Jeffersona78.
Idea rewolucji francuskiej z przydzieloną szeroką samodzielnością gmin i
uznawaniem ich za twór niezależny od państwa, została stopniowo
modyfikowana i zmieniona reformami Napoleona. Wprowadzone we Francji ustawą z dnia 17 lutego 1800 r. zmiany określiły gminy, jako rządowe organy administracyjne w scentralizowanym systemie zarządu lokalnego.
Po klęsce Prus w wojnie z Napoleonem I w 1806 r., tamtejszy reformator Karl von Stein, wprowadził ordynację miejską z 19 listopada 1808 r., która założyła rozwój życia gospodarczego i publicznego poprzez organy samorządu, pochodzące z wyborów opartych na zasadzie reprezentacji oraz prawo samodzielnego zarządzania sprawami miasta. Władzę lokalną nazwano Selbstverwaltung, który to wyraz jest skrótem od słów Selbstaendige i Verwaltung, co w tłumaczeniu na język polski oznacza samodzielny zarząd. Samorząd występował w gminie (jednowioskowej), powiecie oraz prowincji. Prawo pruskie obowiązywało również na terenie Polski pod zaborami, natomiast w zaborze austriackim samorząd funkcjonował w granicach autonomii „krajów koronnych”, np. w Galicji i Śląsku.
Napoleon Bonaparte otoczył przemysł francuski opieką, stosując interwencjonizm państwowy w postaci ceł ochronnych i kredytów inwestycyjnych z centralnego systemu bankowego, podporządkowując proces industrializacji władzom państwa i ich polityce imperialnej. W tym celu, w miejsce zlikwidowanych w okresie I Republiki izb handlu, powołał w 1802 r. na mocy dekretu konsularnego 22 izby handlu, z izbą paryską na czele, której ustrój stał się wzorem nowożytnego samorządu gospodarczego. Napoleońskie izby handlu były po raz pierwszy w dziejach instytucji działania zbiorowego kupców i innych grup interesu korporacjami publicznoprawnymi, miały z mocy dekretu charakter powszechny i obligatoryjne członkostwo. Stanowiły korporację ogółu społeczności przedsiębiorców, prowadzących działalność gospodarczą na obszarze ich jurysdykcji w dziedzinie: 1. przemysłu, 2. handlu,
77Samorząd Terytorialny - ustrój i gospodarka, pod red. Z. Niewiadomskiego, Bydgoszcz 2001, s. 18; Samorząd w Polsce, istota, formy, zadania, op. cit., s.43
78N. Guerrero, Systèmes politiques et histoire des idées, France 2012, s. 31-34; A. Gibson, The Political Thought of the American Founders, USA 2013, s. 99
3. bankowości, 4. transportu morskiego i 5. lądowego oraz 6. rzemiosła. Miały zasięg departamentu, czyli województwa.
W praktyce wyznaczone izbom handlu zadania miały służyć interesom rządu i przedsiębiorców poprzez umożliwienie ściągalności podatków do budżetu państwa oraz zapobiegać patologii gospodarczej, korupcji, oszustwom podatkowym i szarej strefie. Nie posiadały jednak atrybutu władzy administracyjnej. Były organami rządu, stanowiły pomost łączący środowisko społeczne przedsiębiorców z administracją rządową, od której były finansowo zależne. Służyły rządowi, udzielając jego organom instrukcji i rad w zakresie handlu, przemysłu i rzemiosła. Istotą samorządu stała się prawna niezawisłość, brak podległości hierarchicznej innym organom. Izby handlu w tym czasie nie były samorządem w znaczeniu teorii administracyjnej, rozumianej, jako szczególna forma zarządzania. Upłynęło pół wieku, zanim francuskie izby handlu przekształciły się z korporacji zależnych, w korporacje niezależne od administracji rządowej.
Stały się podmiotami zdecentralizowanej administracji i jako takie zdolnymi do wykonywania funkcji administracji publicznej, czyli stanowienia
aktów władczych79
.
Nim to nastąpiło, w Wielkiej Brytanii w 1815 r. powstała izba gospodarcza w Limerick, zaś w 1818 r. w Cork. W 1850 r. utworzono izbę gospodarczą w Liverpool.
W 1851 r. we Francji, wydany został statut regulujący pozycję izb gospodarczych, jako instytucji publicznych, reprezentujących ogólne interesy handlu i przemysłu wobec władz państwowych.
W następnej kolejności istotne znaczenie dla samorządu miała rewolucja 1848 r., zwana Wiosną Ludów, która objęła większość krajów kontynentu europejskiego, a jej celem było obalenie monarchii absolutnych i ustanowienie demokracji obywatelskiej, zaś podłożem ekonomicznym był rozwój tzw. gospodarki kapitalistycznej. Grupa społeczno-ekonomiczna nazywana burżuazją dążyła do usunięcia ograniczeń gospodarczych, pozostałych po ustroju feudalnym.
W wyniku Wiosny Ludów doprowadzono m.in. do wyodrębnienia
samodzielnej ustrojowo wspólnoty samorządowej przedsiębiorców,
jako podmiotu władzy i administracji publicznej, nazywanej samorządem gospodarczym, który poprawił sytuację ekonomiczną i polityczną przedsiębiorców i państwa.
W Austrii izbom samorządu gospodarczego nadano miano izb handlu, później zmieniając tę nazwę na izby handlu i przemysłu. W Prusach izbom tym nadano nazwę izb handlu. Izby austriackie i pruskie posiadały ustrój korporacji publicznoprawnej, ale niemieckie różniły się tym, że były pierwszymi w dziejach korporacjami samorządu gospodarczego w znaczeniu teorii administracyjnej,
powołanymi w drodze ustawy do wykonywania zadań publicznych i stanowienia aktów władczych, instytucjami publicznymi, nie rządu. Niemcy stały się ojczyzną samorządu gospodarczego, podobnie jak Francja z czasów I republiki, ojczyzną samorządu terytorialnego.
W świadomości politycznej niemieckiego mieszczaństwa, głównej siły społecznej rewolucji w okresie Wiosny Ludów, zjednoczenie obszaru niemieckiego w jedno państwo narodowe było wartością nadrzędną. Ten czynnik wpłynął w 1848 r. na określenie publicznoprawne i obligatoryjne charakteru izb pruskich i austriackich, co uczyniło te izby zdecentralizowaną formą administracji publicznej, nie rządu, w rozumieniu i pojęciu obowiązującym w tym okresie.
W drugiej połowie XIX w. w Europie wykształciły się dwa modele
samorządów gospodarczych80: 1. Izby gospodarcze samorządu, czyli korporacje
publicznoprawne o członkostwie obligatoryjnym i władztwie administracyjnym
oraz 2. Izby gospodarcze stowarzyszeniowe, czyli korporacje prywatnoprawne
o członkostwie dobrowolnym bez władztwa administracyjnego.
Pierwsze izby zaliczane są do tzw. modelu francuskiego, który oprócz Niemiec, przyjął się w większości państw Europy kontynentalnej, m.in. we Francji, Hiszpanii, Włoszech, Holandii i Austrii, a w okresie międzywojennym także w Polsce. Rozwój samorządu gospodarczego ukształtowanego w Niemczech doprowadził do optymalizacji przedsięwzięć gospodarczych i wzrostu dobrobytu mieszkańców.
Drugie izby należą do tzw. modelu anglosaksońskiego; przyjął się on w Anglii i w Skandynawii oraz w Portugalii i Belgii. Izby te nie są samorządem
gospodarczym w znaczeniu administracyjnym81, tj. szczególnej formy
zarządzania w ogólnie rozumianej decentralizacji.
Inną formą o charakterze samorządowym były stowarzyszenia, która w tym okresie popularyzowała się szczególnie w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Amerykanie nieustannie się stowarzyszali. Mają nie tylko towarzystwa handlowe i przemysłowe, do których należą, ale również wiele innych. Istnieją stowarzyszenia religijne i moralne, zajmujące się ogólnymi i bardzo szczegółowymi sprawami.
Na podstawie ustawy z 9 kwietnia 1898 r. we Francji izbom nadano
samorządowy charakter82
.
Do końca XIX w. w Wielkiej Brytanii utworzono 32 izby gospodarcze. W końcu XIX w. idea samorządu była powszechnie znana i odbierana w Europie, jako wyraz demokracji obywatelskiej. Dalszy rozwój samorządu nastąpił po I wojnie światowej.
Natomiast w Irlandii utworzono w 1923 r. Stowarzyszenie Izb Gospodarczych.
80Samorząd w Polsce, istota, formy, zadania, op. cit., s. 42
81T. Jędrzejewski, Samorząd gospodarczy a współczesne ustawodawstwo polskie w: „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1994, nr 8, s. 27
Wybuch II wojny światowej przerwał lub wyhamował działalność samorządową.
Współczesny samorząd na świecie łączy się z rozwojem demokracji,
liberalizmu politycznego i konstytucjonalizmu prawniczego83. Przyjmuje się,