Specyfika tworzenia się polskiej samorządności

Teza: samorządność w Polsce tworzyła się w różnorodnych formach rzeczywistości społecznej, która ewoluowała często niezależnie od woli Polaków.

Hipoteza badawcza: historia polskiej samorządności posiada specyficzne konotacje dziejowe, które utrudniały jej rozwój.

Pytania:

1. Jak kształtowały się formy samorządowe w historii Polski?

2. Czy istniały przeszkody dziejowe w rozwoju samorządności w Polsce, a jeśli tak to, jakie?

3. Czy społeczeństwo polskie wpływało na formy samorządności w historycznym procesie zmian, a jeśli tak to, w jaki sposób?

4. Czy istnieją współcześnie, a jeśli tak to, jakie zagrożenia społeczne dla samorządności?

5. Jaka jest prognoza rozwoju samorządności w społeczeństwie polskim? Samorząd w Polsce ma swoją tradycję. Za ogniwa historyczne uznaje się: 1. organizacje rzemieślników, 2. izby gospodarcze, 3. organizacje kupieckie, 4. samorząd zawodowy, 5. samorząd terytorialny, które formalizowały się niezależnie od siebie. Faktycznie nie istniało wstępnie podzielone pojęcie samorządu gospodarczego i zawodowego, lecz tworzyły go korporacje przedsiębiorców, w zależności od potrzeb i możliwości realizacji. Nie funkcjonowało także pojęcie samorządu terytorialnego, który wyewoluował z samorządu miejskiego i jego form organizacyjnych. W Polsce, jak i na świecie samorząd kształtował się w pierwszej fazie poprzez instytucjonalne formy gospodarcze.

Początki działań zorganizowanych form przedsiębiorców na ziemiach

polskich sięgają średniowiecza. Jako pierwszych wymienia się adwokatów175

. Działalność adwokatów łączona jest z wydanym przez króla Bolesława Chrobrego w 1016 r. poleceniem zapewnienia wdowom i małoletnim sierotom oraz ubogim prawa do obrońców z urzędu.

Jednak za pierwsze formy zorganizowane w Polsce uznaje się cechy, powstałe w wyniku, m.in. kolonizacji, głównie niemieckiej, która wprowadziła struktury rzemiosła na ziemiach polskich. W tym czasie miasta wraz z aktami

lokacji otrzymywały prawo organizowania cechów176

. Toruń otrzymał je w 1233 r.

175S. Rymar, Naczelna Rada Adwokacka - Tradycja, Warszawa 2004, s. 1 - 9

Na terenie Starego Miasta Torunia w latach 1235 - 1255 powstały pierwsze cechy rzeźników, piekarzy, organizacja kupców - kramarzy oraz cech szewski, zrzeszający także garbarzy.

W II połowie XIII w. po wybudowaniu sukiennic, utworzony został cech sprzedawców sukna, a następnie, z chwilą budowy ratusza cechy płócienników, kuśnierzy, szczytników i rymarzy. Nadanie prawa lokacyjnego dla Krakowa, przez Bolesława Wstydliwego w 1257 r. na prawie niemieckim doprowadziło do osiedlania się w Krakowie, organizujących się kupców i rzemieślników z innych krajów Europy. Podobnie ukształtowały się organizacje rzemieślnicze na terenie założonego w 1264 r. Nowego Miasta Torunia. Tutaj także, po lokacji, powstały cechy rzemieślników i piekarzy, a pod koniec XIII w. cech sukienników. Organizację cechów w XIII - XIV w. regulowały wilkierze (niem. Willkur), czyli rozporządzenia, którymi władze miejskie normowały całokształt spraw społecznych i gospodarczych na terenie miasta. Najstarszy zachowany wilkierz toruński wydany został przez władze Nowego Miasta Torunia i datowany jest na około 1300 r. W tym czasie regulacje dotyczące obrony adwokackiej znalazły się w królewskich statutach wiślickich (1347 - 1370) oraz w przywilejach nieszawskich (1454 - 1496).

W Grudziądzu w 1355 r., zawiązał się cech piekarski.

W 1398 r. na terenie Starego Miasta Torunia działało 41 cechów, z których największe w swoich szeregach skupiały po kilkadziesiąt rzemieślników. Podobnie przebiegał proces tworzenia się cechów na terenie Nowego Miasta Torunia.

W połowie XIV w. na terenie Krakowa powstały pierwsze cechy rękodzielnicze, które posiadały swoje przepisy zawarte w statutach zatwierdzonych przez króla. Na ten czas datuje się też początki związków kupieckich w Polsce. 25 lutego 1410 r. powstała w Krakowie Kongregacja

Kupiecka¹⁷⁷. Wśród jej założycieli byli, m.in. Jerzy Morsztyn i Piotr Kalderberg.

Pierwszy był ławnikiem i rajcą miejskim. Piotr Kalderberg, również kupiec i rajca krakowski był jednym z wykonawców testamentu królowej Jadwigi. To on realizował zakup kamienicy przy ówczesnej ul. Żydowskiej gdzie znalazła się siedziba odnowionej Akademii Krakowskiej (Collegium Maius). W odpowiedzi na nowe potrzeby tworzyły się nowe rodzaje rzemiosła, przekształcały stare, inne, jako zbyteczne zanikały. W XV w. było ich w Krakowie 25, później ta liczba wzrosła do 60.W pierwszej połowie XV w. ukształtowały się organizacje wewnętrzne w cechach, które z niewielkimi zmianami przetrwała w zasadzie w niezmienionej formie do czasów współczesnych.

Formalnie skład osobowy cechów złożony był z mistrzów, czeladników i uczniów. Główną cechą odróżniającą czeladnika od ucznia było prawo pobierania wynagrodzenia oraz możność zmiany pracodawcy. Inna też była jego sytuacja prawna.

177

Uczeń podlegał sądownictwu mistrza i tylko w nielicznych cechach miał prawo odwoływania się od jego wyroków do władz cechowych.

Czeladnik mógł być karany tylko przez cech i to tylko grzywnami pieniężnymi. Na czele hierarchii cechowej stali mistrzowie.

Wstępnym warunkiem stawianym w cechach kandydatom na mistrzów było żądanie przedstawienia świadectwa prawym i wolnym urodzeniu oraz ukończeniu nauki. Musiał także uzyskać prawo miejskie, co najczęściej wiązało się z zakupem broni oraz wpłaceniem pewnych kwot do kasy miejskiej. Ponadto kandydat na mistrza musiał ponosić wydatki finansowe z okazji zapowiedzi zdawania egzaminu, koszty materiałów potrzebnych do wykonania sztuki mistrzowskiej, opłaty wiążące się z przyjęciem do cechu oraz wydatki związane z wydaniem przez nowych mistrzów tradycyjnej uczty dla pozostałych współbraci, w tym czasie z szeregów mistrzów praktycznie wykluczono element

ubogi¹⁷⁸. W 1492 r. utworzono w Poznaniu Konfraternię Związku Kupieckiego.

Doświadczenia Polski szlacheckiej nie sprzyjały rozwojowi kupiectwa i handlu, od kiedy w 1565 r. na sejmie piotrkowskim postanowiono, iż żaden z towarów nie wolno kupcom polskim z granic korony wywozić, na co zezwolono jedynie cudzoziemcom.

Na historię polskiego samorządu wpłynęły m.in. Rozbiory Polski, tj. trzy podziały terytorialne państwa polskiego dokonane w latach 1772, 1793 i 1795 przez sąsiednie państwa: Rosję, Austrię i Prusy. Na ziemiach polskich samorząd powstał w tym okresie.

Pierwsza rada handlu pod nazwą Collegium Commerciale powstała w 1749 r. w Gdańsku, która przetrwała do 1789 r. - do rewolucji francuskiej. W połowie XVII w. 53 cechy toruńskie skupiały w swych szeregach 713 mistrzów, w Krakowie istniało w tym czasie 60 rzemiosł.

Do pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. i włączeniu Grudziądza do zaboru pruskiego powstało na jego terenie łącznie 8 cechów branżowych.

W Polsce pierwsze przejawy samodzielności lokalnej można zauważyć w ordynacji miejskiej z 18 kwietnia 1791 r. W ordynacji tej, włączonej później do Konstytucji 3 Maja ustanowiono, że miasta królewskie mogły wybierać swe organy w postaci magistratów, burmistrzów i wójtów. Na terenach wiejskich funkcjonowały gromady.

Po klęsce Prus i wprowadzeniu ordynacji miejskiej z 19 listopada 1808 r., zakładającą dynamiczny rozwój życia gospodarczego i publicznego poprzez organy samorządu, pochodzące z wyborów opartych na zasadzie reprezentacji oraz prawo samodzielnego zarządzania sprawami miasta. Tutaj też władze lokalną nazwano Selbstverwaltung, który to wyraz jest skrótem od słów Selbstaendige i Verwaltung, co w języku polskim oznacza samodzielny zarząd. Z tamtego okresu pewne elementy polskich rozwiązań dotyczących samorządu można zaobserwować w ustroju gminy wiejskiej na obszarze Rzeczpospolitej Krakowskiej.

Generalnie jednak utrata niepodległości uniemożliwiła właściwy rozwój polskiej drogi do samorządu a istniał on tylko w granicach narzuconych przez państwa zaborcze.

W zaborze pruskim samorząd występował w gminie (jednowioskowej), powiecie oraz prowincji.

Natomiast w zaborze austriackim samorząd funkcjonował w granicach autonomii „krajów koronnych”, np. w Galicji i Śląsku.

W 1821 r. w Poznaniu powstało Towarzystwo Młodzieży Kupieckiej. Od 1833 r. w Toruniu działała również Kasa Opieki nad Chorymi Czeladnikami. Polityka zaborców i rozwój idei samorządu w poszczególnych państwach zaborczych miały wpływ na struktury i formy działania organizacji przedsiębiorców. Rewolucja francuska, okres Wiosny Ludów, przemiany społeczno-polityczne związane z tworzeniem się burżuazji w Europie, jak i z rewolucją przemysłową miały wpływ na tworzący się polski samorząd gospodarczy w zakresie dotyczącym poszczególnych państw zaborczych i ich różnorodności. Zdecydowanie pierwszoplanowym celem Polaków była niepodległość ojczyzny. W tym czasie izby gospodarcze powstawały na ziemiach polskich znajdujących się pod zaborami. Było to możliwe, m.in. dzięki regulacjom prawnym państw zaborczych, które obejmowały wszystkie podmioty na podległym terenie. Tworzyły podstawę do działań instytucjonalnych.

W zaborze austriackim w 1850 r. powołane zostały trzy Izby Handlowe i Przemysłowe: 1. we Lwowie, 2. Krakowie i 3. w Brodach. 15 listopada 1867 r.

w tym zaborze weszła wżycie ustawa o prawie stowarzyszania się179

.

Pierwszymi izbami samorządowymi były izby handlu i przemysłu w zaborze austriackim (1850 r.) i izby przemysłowo-handlowe w zaborze pruskim (1851 r.). W zaborze rosyjskim samorząd nie występował w żadnej formie.

W zaborze pruskim powstały 3 izby przemysłowo-handlowe: w 1851 r. w Poznaniu, w 1852 r. w Toruniu, w 1875 r. w Bydgoszczy. Wszystkie te izby były instytucjami samorządu gospodarczego państw zaborczych, ale obejmowały również polskich przedsiębiorców zamieszkałych na terenach im podległych¹⁸⁰.

W 1870 r. Towarzystwo Młodzieży Kupieckiej podzieliło się narodowościowo, trafiając do kupców dzięki własnej gazecie „Przegląd Kupiecki”.

W 1879 r. w Grudziądzu powstała firma Marchlewski-Zawacki, która stała się ośrodkiem organizacyjnym Związku Towarzystw Kupieckich.

179M. Chmaj, W. Sokół. M. Żmigrodzki, Współczesne partie polityczne i systemy partyjne. Zagadnienia teorii i praktyki politycznej., Lublin 2003, s. 272

Wcielenie w życie na przełomie XVIII/XIX w. Pruskiego ustawodawstwa dbającego głównie o rozwój przemysłu spowodowało na terenie tego zaboru faktyczny upadek cechów.

Zmiany w organizacji rzemiosła nastąpiły w latach 1881 - 1887, po wydaniu nowych ustaw i przepisów zezwalających m.in. na łączenie się cechów w związki cechów. Posiadały one prawa korporacyjne oraz uprawnienia do nakładania składek także na rzemieślników spoza organizacji cechowej.

Pod koniec 1887 r. na terenie Torunia działało 17 cechów skupiających 435 mistrzów, 517 czeladników i 572 uczniów. Przy każdym cechu działały z reguły sądy honorowe, kasy pogrzebowe i zapomogowo-pożyczkowe.

Zmiany w organizacji cechów toruńskich z okresu zaborów nastąpiły po wydaniu 26 lipca 1897 r. ustawy, która stała się podstawą do tworzenia izb rzemieślniczych.

Instytucje samorządu gospodarczego powstały i na ziemiach polskich znajdujących się w zaborze austriackim, w 1850 r., powołane zostały Izby Handlowe i Przemysłowe we Lwowie, Krakowie i w Brodach. W zaborze pruskim powstały izby przemysłowo-handlowe: 1. w 1851 r. w Poznaniu, 2. w 1852 r. w Toruniu.

Adwokaci Polacy, w zaborze rosyjskim, na terenach tzw. Kongresówki podlegali nadzorowi sądowemu. W tym czasie ukazało się wiele publikacji Polaków angażujących się w uzyskanie statusu samorządu przez palestrę, m.in. Adama Niemirowskiego - 1869 r., Dariusza Torosiewicza - 1822 r., Norberta Likierta - 1916 r., Adama Ragowskiego i Dominika Krysińskiego - 1865r.

Henryk Krajewski w 1863 r. opracował projekt prawa o adwokaturze, który przedłożony władzom carskim nie został przyjęty.

W 1899 r. w zaborze pruskim powstała następna izba przemysłowo- handlowa w Grudziądzu. Izby były instytucjami samorządu gospodarczego państw zaborczych, ale obejmowały również polskich przedsiębiorców

zamieszkałych na terenach im podległych181. Rzemieślnicy z terenu Torunia

podlegali Izbie Rzemieślniczej w Grudziądzu. W dniu 23 października 1904 r. zwołano zjazd w Inowrocławiu. W jego efekcie powołano do życia Związek Towarzystw Kupieckich na Rzeszę Niemiecką w Inowrocławiu.

Trzeba też podkreślić, że w zaborze rosyjskim do roku 1905 r. samorząd nie istniał z wyjątkiem gminy wiejskiej na terenie Królestwa Polskiego.

W rezultacie przezwyciężenia przez rzemiosło kryzysu, odtworzono w Krakowie w 1907 r. Izbę Stowarzyszeń Rękodzielniczych. W 1908 r. siedzibę Związku Towarzystw Kupieckich na Rzeszę Niemiecką przeniesiono z Inowrocławia do Poznania. Wtedy do związku przyłączyła się Konfraternia Kupców Chrześcijańskich w Poznaniu.

Organizacja ta reprezentowała społeczeństwo polskie na zewnątrz i prowadziła akcję bojkotu towarów i kupiectwa niemieckiego, które nie pozostawało bierne i taką samą akcję prowadziło w drugą stronę.

181

19 Kwietnia 1908 r. w zaborze pruskim weszła wżycie ustawa o

stowarzyszeniach¹⁸².

W 1910 r. utworzono Krajowy Związek Izb i Stowarzyszeń Rękodzielniczych i Przemysłowych, które stanowiły reprezentację interesu rzemiosła małopolskiego. W tym okresie funkcjonowała w Krakowie Szkoła Przemysłowa, obowiązywała ustawa o ubezpieczeniu czeladników i uczniów na wypadek choroby. Tworzyły się pierwsze organizacje rzemieślnicze o charakterze samopomocowym i wychowawczym.

Powstały instytucje służące rozwojowi rzemiosła, takie jak Muzeum Techniczno-Przemysłowe, Bursa im. Ks. Kuznowicza oraz Związek Młodzieży Rękodzielniczej i Przemysłowej.

W zaborze rosyjskim w 1900 r. powołano do życia Koło Młodych Prawników, a w 1903 r. Ogólną Kasę Pomocy dla Więźniów Politycznych.

W dwa lata później powstało Koło Obrońców Politycznych, które występowało i organizowało obronę w procesach politycznych, wytaczanych przez władze carskie w Rosji polskim działaczom niepodległościowym. W 1905 r. powstało z inicjatywy adwokatów Andrzeja Peplowskiego i Kamila Kunina, tzw. Konsultacja Adwokatów Przysięgłych, a później Towarzystwo Prawnicze skupiające 379 adwokatów. 4/17 Marzec 1906 r. w zaborze rosyjskim weszły w życie przepisy tymczasowe o stowarzyszeniach i związkach w zaborze

rosyjskim w Zasadniczych prawach państwowych183. Powołany do życia

Związek Adwokatury Polskiej rozwiązano przez władze carskie po dwuletniej działalności.

26 Czerwca 1914 r. powołano w Grudziądzu Izbę Rzemieślniczą.

Na początku 1915 r. powołana została w Pałacu Krasińskich tzw. Delegacja Adwokatury Warszawskiej, która zaczęła spełniać funkcje

samorządu adwokackiego184. W jej ramach powołano do życia Wydział

Wykonawczy Delegatury, który wyłonił komisję mającą za zadanie opracowanie projektu ustawy o ustroju adwokatury. W skład komisji weszli: adwokat Dominik Anc (przewodniczący), sędzia Bolesław Podhorecki, adwokat Cezary Ponikowski, adwokat Stanisław Car i adwokat Antoni Chmurski. Komisja w styczniu 1917 r. opublikowała w „Gazecie Sądowej Warszawskiej” projekt ustawy prawa o ustroju adwokatury. Projekt ten został przyjęty przez Departament Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego. Dzięki tym pracom, po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. ukazał się akt prawny regulujący instytucje samorządu adwokackiego.

W nr 22 „Dziennika Praw Państwa Polskiego” z dnia 30 Grudnia 1918 r. ogłoszony został Dekret Naczelnika Państwa, zawierający przepisy Statutu Tymczasowego Palestry Państwa Polskiego. Wszedł on w życie z dniem 1 Stycznia 1919 r.

182„Dziennik Ustaw Rzeszy Niemieckiej”, 1908, nr 151; M. Chmaj, W. Sokół. M. Żmigrodzki, Współczesne partie polityczne i systemy partyjne. Zagadnienia teorii i praktyki politycznej., Lublin 2003, s. 272

183„Zwód Prawa Cesarstwa Rosyjskiego”, 1906, t. 1, cz. 1, M. Chmaj, W. Sokół. M. Żmigrodzki, op. cit., s. 88

184

Statut ten obowiązywał na ziemiach polskich dawnego zaboru rosyjskiego. Na terenach objętych zaborem niemieckim i austriackim obowiązywały adwokaturę przepisy zaborcze. Po odzyskaniu niepodległości przedstawiciele nauki prawa zarówno teoretycy jak i praktycy, w tym prawnicy zajmujący się działalnością notariatu, rozpoczęli prace przygotowawcze mające na celu doprowadzenie do unifikacji prawa. Działo się tak, gdyż obrót prawny w Polsce realizowano według kodyfikacji państw, które dokonały zaboru. Owocem prac naukowych były nowe akty prawne, wprowadzające jednolity system prawa cywilnego: 1. kodeks zobowiązań, 2. kodeks handlowy, 3. prawo wekslowe i czekowe, stały się podwaliną dla ujednolicenia praktyki notarialnej na całym obszarze Rzeczpospolitej.

W pierwszych latach działalności rzemiosła po uzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. wykształciła się potrzeba powołania nowej organizacji rzemiosła.

Organizacji będącej w stanie zabezpieczyć interesy rzemiosła w warunkach wolnej konkurencji i uprzywilejowanej sytuacji wielkich przedsiębiorstw kapitalistycznych opanowanych w większości przez obcy kapitał.

Izby samorządowe funkcjonowały początkowo wzorując się

na znowelizowanym prawie z okresu zaborów. Pierwszym z zadań przedsiębiorców stała się polonizacja instytucji, zdominowanych przez obywateli państw zaborczych. W Polsce instytucje państwowe próbowały stworzyć samorząd praktycznie od podstaw oraz starały się wprowadzić jednolite zasady wśród różnorodnych rozwiązań, stosowanych przez zaborców. Wstępnie korzystano z dekretów, przyjętych na przełomie 1918 i 1919 r.

W 1919 r. reaktywowano działalność Związku Towarzystw Kupieckich. Na Pomorzu ośrodkiem organizacyjnym związku został Grudziądz. Latem 1919 r. Jan Zawacki przystąpił do stworzenia Towarzystwa Kupców Samodzielnych, które zarejestrowano 2 lipca 1919 r. W tym samym czasie w Toruniu utworzono Korporację Kupców Polskich i Towarzystwo Kupców Samodzielnych. 21 Września 1919 r. odbył się w Grudziądzu zjazd i konferencja z udziałem 500 przedstawicieli organizacji kupieckich. 27 Listopada 1919 r. w Toruniu istniejące Towarzystwa Kupców Samodzielnych utworzyły zrzeszenie pod nazwą Związek Towarzystw Kupieckich na Pomorzu z siedzibą

w Grudziądzu185

.

Rozpoczął się proces spolszczania instytucji i przedsiębiorstw. Kryzys gospodarczy i dewaluacja pieniądza były czynnikiem, który odegrał dużą rolę w tworzeniu samorządu gospodarczego na terenie Polski. 16 Marca 1920 r. reaktywowano działalność grudziądzkiej izby, która swoim zasięgiem objęła całe ówczesne województwo pomorskie. Pierwszym prezesem został właściciel drukarni Władysław Grobelny.

Izba wydawała własny organ prasowy, jakim była Gazeta Rzemieślnicza.

185

W mieście i powiecie istniały 1423 zakłady rzemieślnicze. 15 - 16 Października 1921 r. w Grudziądzu odbył się ogólny kupiecki zjazd.

Następnie samorząd znalazł oparcie w Konstytucji Marcowej z 1921 r.,

gdzie zapowiedziano wprowadzenie podziału kraju na gminy wiejskie,

miejskie, powiaty i województwa. Samorząd wojewódzki istniał jedynie w województwie pomorskim i poznańskim.

Na mocy ustawy z 2 grudnia 1921 r. o ustroju i zakresie działania izb lekarskich organizacja samorządu lekarzy została uregulowana jednolicie

dla całego kraju¹⁸⁶. Z treści ustawy wynikało, że izby lekarskie zostają powołane

w celu samorządnego uporządkowania spraw dotyczących interesów i bytu stanu lekarskiego. A także dla regulacji jego zadań przy wykonywaniu obowiązków lekarskich względem społeczeństwa i w stosunkach lekarzy między sobą. Jak również strzeżenie jego praw i do współdziałania z urzędami państwowymi i samorządowymi w sprawach zdrowia publicznego.

Na podstawie ww. ustawy i rozporządzenia Ministra Zdrowia Publicznego z 15 marca 1922 r. o utworzeniu izb lekarskich, odbyły się na terenie całego kraju 10 grudnia 1922 r. pierwsze wybory do izb lekarskich. Uzupełniające wybory do izb lekarskich odbyły się 14 stycznia 1923 r. Po wyborach w 1923 r. rozpoczęły działalność: Naczelna Izba Lekarska, okręgowe izby lekarskie, które swym zasięgiem obejmowały dwa lub trzy województwa przez okres kadencyjny lat trzech.

28 czerwca 1925 r. w Grudziądzu zebrali się przedstawiciele polskich organizacji kupieckich i powołano Radę Naczelną Kupiectwa Polskiego, która stała się organem koordynującym działania kupiectwa w Polsce. Związek zorganizował wiele zjazdów okręgowych: 1. 25 Stycznia 1925 r. w Chełmży, 2. 15 Lutego 1925 r. w Pelplinie, 3. 26 Kwietnia 1926 r. w Chojnicach, 4. 26 Kwietnia1926 r. w Lubawie, 5. 17 Maja 1926 r. w Wąbrzeźnie.

27 września 1925 r., na zebraniu konstytucyjnym podczas zjazdu w Tczewie Związek Towarzystw Kupieckich uchwalił zmiany w statucie. Z inspiracji Centrali Związku Towarzystw Kupieckich i inicjatywy Juliusza Hundsdorffa.

8 kwietnia 1927 r. powołano organizację kupiecką w budującej się Gdyni. W 1927 r. zaktywizowano działania na rzecz branżowego rozwoju inspirując pracę sekcji branżowych, w celu pogłębiania specjalizacji firm handlowych i ukonstytuowano następujące sekcje: 1. sekcja zbożowców, tytoniowa, 3. bławatników, 4. żelaźniaków, 5. handlu zamorskiego, kolonialistów koncesjonariuszy, 7. hurtowników win, 8. papiernicza, 9. drobnego kupiectwa, 10. agentów handlowych i kupców podróżujących.

Na terenach poza województwem pomorskim i poznańskim na szczeblu wojewódzkim na podstawie regulacji z 1928 r. istniała jedynie uproszczona forma samorządu.

Realizowana w znaczeniu opiniodawczych organów wojewody, składających się z członków wyłonionych przez rady powiatowe i rady miejskie

miast powiatowych¹⁸⁷. Nie udało się wprowadzić samorządu wojewódzkiego

na terenie całego kraju a wybory do rad powiatowych odbywały się pośrednio przez członków rad gminnych i miejskich. W okresie międzywojennym dyskutowano też czy gminy mają być jedno- czy wielowioskowe. Miała ona formę opiniodawczych organów wojewody, składających się z członków

wyłonionych przez rady powiatowe i rady miejskie miast powiatowych188

. Nie udało się wprowadzić samorządu wojewódzkiego na terenie całego kraju a wybory do rad powiatowych odbywały się pośrednio przez członków rad gminnych i miejskich. W okresie międzywojennym dyskutowano też czy gminy mają być jedno - czy wielowioskowe.

W gospodarce za francuskim modelem izb samorządu przemawiała tradycja¹⁸⁹.

Izby według modelu francuskiego funkcjonowały na ziemiach polskich pod zaborem austriackim i pruskim od połowy XIX w. Były sprawdzoną formą działania przedsiębiorców, łącznikiem między grupą społeczną, której interesy reprezentowały, a rządem, płaszczyzną kojarzenia interesów między prywatnymi sferami gospodarczymi a państwem w warunkach gospodarki rynkowej i konkurencji. Brano pod uwagę i to, że w Niemczech, m.in. dzięki samorządowi gospodarczemu i włączeniu poprzez izby czynnika obywatelskiego w proces władztwa administracji publicznej w sferze gospodarki, niemiecki obszar gospodarczy, podzielony między kilkadziesiąt

niezależnych od siebie podmiotów politycznych i ekonomicznych,

w dwadzieścia lat później został przekształcony w jednolity organizm gospodarczy i największy rynek wewnętrzny Europy, który stał się ekonomicznym fundamentem politycznego zjednoczenia Niemiec. W ciągu następnych dwudziestu lat, dzięki polityce gospodarczej, którą nazwano społeczną gospodarką rynkową, gdzie samorząd gospodarczy był głównym filarem, niemiecki potencjał ekonomiczny i techniczny stał się drugi w świecie, po USA. Za francuskim modelem izb przemawiały również powiązania gospodarcze Polski z zagranicą. Największym rynkiem zbytu dla polskich towarów były Niemcy, traktat wersalski obligował republikę weimarską do dopuszczania na rynek określonych ilości polskiego węgla, stali, surówki