sierpnia. Miałem dyżur w MIR od godziny 15 do 23

Poniedziałek 25 sierpnia. Strajk nadal trwa. W instytucie ciągle rozmowy w małych grupkach. Czynniki partyjne i związkowe bierne, nie widać jakiegoś działania. Zdener­

wowanie, nastroje smutku, niepewności i obawy.

Wtorek 26 sierpnia. O godzinie 8.10 Radio Gdańsk nada/o przebieg rozmów Komisji Rządowej Jagielskiego z MKS w Stoczni Gdańskiej. Trwało to 2 godziny. Słuchali prawie wszyscy -ja w gabinecie dyrektora Draganika.

Środa 27 sierpnia. Ludzie są coraz bardziej zmęczeni. Dr Salmonowicz wyraził rano zaniepokojenie rozszerzaniem się strajków. Dzisiaj ktoś mi mówił, że radzieckie okręty chciały wejść do Zatoki Puckiej, ale admirał Janczyszyn na to się nie zgodził.

C z w a r t e k 28 sierpnia. Dr Salmonowicz wrócił z Gdańska około godziny 13 z nagra­

niem rozmów w Stoczni Gdańskiej.

Piątek 29 sierpnia. Fama niesie, że jeżeli strajk nie skończy się za parę dni, to MKS spowoduje strajk generalny. Mówi się też o możliwości wprowadzenia stanu wyjątkowe­

go

Sobota 30 sierpnia. Około godziny 9 gruchnęła wiadomość, że w Szczecinie uzyskano porozumienie i strajk ma się zakończyć. Około godziny 11 przyleciał Masło z wiadomo­

ścią, że ktoś dzwonił do Stoczni Gdańskiej - tam też osiągnięto porozumienie. O godzinie 9 mieliśmy pożegnanie doc. Woźniaka, odchodzącego na emeryturę. Około godziny 11 zasłabł prof. Wiktor i pogotowie go zabrało.

Niedziela 31 sierpnia. U nas strajk nadał trwa, komunikacja nieczynna. Po południu byliśmy na bulwarze. O godzinie 17.35 zawyły syreny w porcie. Domyśliliśmy się, że to koniec strajku. Potwierdzili to spacerujący po bulwarze ludzie, mający przy sobie od­

biorniki tranzystorowe."

*W MIR od lutego 1970 roku. Kierownik Pracowni Chemicznej w Zakładzie Technologii Przetwórstwa.

" M i o d y kierowca samochodu osobowego MIR.

***Asystcntka w Zakładzie Technologii.

" " S e k r e t a r k a Zakładu Technologii.

" • " P r z e w o d n i c z ą c y Rady Zakładowej Zw. Zaw. Marynarzy i Portowców.

120 Lala 1973-1981

Oprócz osób w y m i e n i o n y c h w notatce z 22 sierpnia 1980 r o k u , w skład Zakładowego K o m i t e t u Strajkowego w M I R w c h o d z i ł jeszcze M a c i e j Brzeski z Z a k ł a d u Technologii (chemik po Politechnice Gdańskiej w M I R od października 1970 roku) oraz Jerzy Maciejczyk z tego samego zakładu. Po zakończeniu strajku - w Instytucie nie strajkowano - Zakładowy K o m i t e t Strajkowy przekształcił się w Tymczasową Zakładową K o m i s j ę N S Z Z „Solidarność"

M I R , działającą do w y b o r ó w stałej K o m i s j i Zakładowej, które nastąpiły najprawdopodobniej 23 lutego 1981 roku. Jej przewodniczącym został dr Salmonowicz, a jego zastępcą M. Brzeski.

Wybrano 7 zespołów roboczych (w nawiasach ich przewodniczący): do spraw organizacyj­

nych ( M . Brzeski), do spraw nauki (T. L i n k o w s k i ) , do spraw socjalnych, b y t o w y c h i B H P (Lech Piekutowski), do spraw interwencyjnych (Ryszard Stec), do spraw informacji (A. Smo­

lińska), do spraw morskich ( M . Lipiński) oraz do spraw szkoleniowych ( K . Kaźmierski).

W dniu 13 marca 1981 roku zawiązał się w Instytucie Komitet Obrony Więzionych za Przeko­

nania. Komisja Zakładowa N S Z Z „Solidarność" w M I R rozpoczęła wydawanie własnego „ B i u ­ letynu Informacyjnego". Jego pierwszy numer ukazał się 9 kwietnia 1981 roku.

,,Rok 1981 byl okresem szczególnym w działalności MIR. Zapowiedziana reforma go­

spodarcza i wszystkie jej konsekwencje dla Instytutu (zwłaszcza w dziedzinie finansowa­

nia placówek naukowych), przewidywane wprowadzenie nowych zasad prawnych, okre­

ślających funkcjonowanie Instytutów badawczych, trudna i niejasna sytuacja rybołów­

stwa dalekomorskiego — oto główne czynniki, które stwarzały atmosferę niepewności co do warunków w jakich MIR będzie musiał pracować już w 1982 roku. Atmosferę tę potę­

gowały wydarzenia, jakie miały miejsce w życiu politycznym, społecznym i gospodar­

czym kraju w omawianym okresie. * Powodowały one wyraźnie dostrzegalne napięcia wśród pracowników Instytutu, zarówno w odniesieniu do poszczególnych jednostek, jak też między nimi. Nie ominęły Instytutu różnego rodzaju akcje związkowe, podejmowane w ramach działalności ogólnokrajowej. Wszystko to nie sprzyjało dobrej, wydajnej pra­

cy, powodowało wyraźne obniżenie dyscypliny oraz objawy zmęczenia, zniechęcenia, a także obawy ludzi o najbliższą przyszłość. W tych warunkach realizacja zadań Instytu­

tu przebiegała z większymi trudnościami niż w poprzednich latach, dało się zauważyć pewne obniżenie poziomu niektórych opracowań.

Należy odnotować pozostanie w ciągu 1981 roku siedmiu pracowników MIR, w tym czterech naukowych, poza granicami Polski.

Kierownictwo Instytutu podejmowało szereg działań przeciwdziałających rozprężeniu.

Pozytywnym tego rezultatem było osiąganie porozumień pomiędzy działającymi dwiema organizacjami związkowymi oraz Komitetem Zakładowym PZPR i dyrekcją, dzięki cze­

mu nie zanotowano w Instytucie drastycznych wystąpień czy zjawisk. Dzięki temu dopro­

wadzono do zrealizowania zadań badawczych, jak i do opracowania perspektywicznego programu działalności Instytutu w nowych warunkach gospodarczych kraju. "

'Czytelnikowi nicpamictająccmu tego okresu warto podać, że od ostrzegawczego powszechnego strajku 27 marca 1981 roku, zarządzonego przez Krajową Komisję Porozumiewawczą „Solidarności", narastało w kraju napięcie, powstawały różne konflikty. „Departamenty Stanu i Obrony USA ostrzegały przed wejściem do akcji Armii Radzieckiej". List KC KPZR do KC PZPR z 5 czerwca 1981 roku stwierdzał, że „PZPR krok za krokiem ustępowała pod naciskiem wewnętrznej kontrrewolucji, co doprowadziło kraj do punktu krytycznego." Pierwszą turę 1 Krajowego Zjazdu Delegatów „Solidarności" (5-10.1X.81) radziecka agencja TASS określiła jako „orgię antysocjalistyczną i antyradziecką". „Do tego sytuacja gospodarcza kraju „stawała się - nawet jak na standardy RWPG dramatyczna."

(Cytaty zaczerpnięte z pracy A. Paczkowskiego: Pół wieku dziejów Polski 1939-1989, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, str. 483, 494, 501.

Lata 1973-1981 121

Przytoczony fragment sprawozdania z działalności M I R w 1981 roku w miarę obiektyw­

nie - j a k sądzę - oddaje ówczesną atmosferę pracy w Instytucie.

Od początku stycznia 1981 roku M I R miał - podobnie j a k przed rokiem 1976 - t y l k o jeden pion naukowy. Doc. Piechurę odwołano z końcem 1980 roku ze stanowiska zastępcy dyrektora do spraw nauk biologicznych w związku z l i k w i d a c j ą tego pionu. Uległ także l i k w i ­ dacji pion nauk technologiczno-ekonomicznych, a kierujący n i m prof. Ropelewski powrócił do swojej dawnej funkcji zastępcy dyrektora Instytutu do spraw naukowych, zarazem pierw­

szego zastępcy dyrektora. W omawianym okresie nie przeprowadzono w M I R żadnych innych istotnych zmian organizacyjnych.

„Profesor Siedlecki" wyszedł z G d y n i 12 stycznia 1981 roku na piątą morską ekspedycję antarktyczną. B y ł a ona podzielona na dwie części. W pierwszym etapie rejsu Instytut Ekologii PAN prowadził badania w ramach Pierwszego Międzynarodowego Eksperymentu B I O M A S S * , zwanego w skrócie F I B E X . K i e r o w n i k i e m n a u k o w y m tego etapu rejsu b y ł doc. Rakusa-Susz-czewski, a jego zastępcą dr P. B y k o w s k i z M I R . W drodze na Morze Scotia zatrzymano się w Rio de Janerio (4-5.II), gdzie zaokrętowano Noela Svendsena z U S A , pracownika firmy

„ L a i t r a m " , która dostarczyła na „Profesora Siedleckiego" urządzenie do odskorupiania k r y l i celem wypróbowania go. Badania rozpoczęto 14 lutego. W dniu 1 marca spotkano się w morzu ze statkiem badawczym R F N „ M e t e o r " , na k t ó r y m nasi n a u k o w c y z ł o ż y l i w i z y t ę . Prace w ramach F I B E X zakończono 21 marca i po dwóch dniach statek zatrzymał się w Zatoce A d m i r a l i c j i u brzegu Wyspy Króla Jerzego, w pobliżu stacji naukowej P A N , dobijając do burty stojącego tam statku szkolnego Szkoły Morskiej w G d y n i „Garnuszewskiego." Wyokrętowano grupę pracowników P A N , którzy m i e l i zimować na stacji P A N , a zaokrętowano 14 osób z M I R , które dopłynęły tam „Garnuszewskim". Rozpoczynała się druga część omawianej eks­

pedycji, realizowana przez M I R pod n a u k o w y m k i e r o w n i c t w e m dr. Bykowskiego.

Od 31 marca do 6 kwietnia „Profesor Siedlecki" stał w Ushuai, pobierając zaopatrzenie.

Wyokrętowano Amerykanina i wyładowano jego urządzenie do odskorupiania k r y l i , które nie zdało egzaminu. Po zakończeniu badań udano się do Rio de Janeiro ( 2 7 - 2 9 . I V ) , skąd ruszono do kraju. W dniu 12 maja doszło do spotkania w morzu ze statkiem „ W i e c z n o " . Powrót do G d y n i nastąpił 26 maja.

W czasie od 9 do 29 lipca 1981 roku „Profesor Siedlecki", dowodzony t y m razem przez kpt. Ludwiga, odbył rejs na B a ł t y k u . N a u k o w y m k i e r o w n i k i e m tego rejsu był doc. Piechura.

Wyjątkowo liczny zespół naukowy, liczący aż44 osoby, składał się, oprócz pracowników M I R , z przedstawicieli A k a d e m i i Rolniczej w Szczecinie, Instytutu Morskiego w Gdańsku, Instytutu Zootechniki w K r a k o w i e , Instytutu Oceanologii P A N w Sopocie, uniwersytetów w Gdańsku i Toruniu, Wojewódzkiego Zakładu Higieny Weterynaryjnej w Gdańsku oraz Wojskowego Instytutu Chemii i Radiometrii. Celem rejsu było określenie stanu zanieczyszczeń polskiej strefy rybołówczej i próba oceny ich w p ł y w u na stan zdrowotny ryb.

„ W i e c z n o " , z k t ó r y m spotkał się „Profesor S i e d l e c k i " w drodze z A n t a r k t y k i , wypłynęło na środkowy Atlantyk, by po raz pierwszy ł o w i ć duże ryby pelagiczne na tuńczykowe takie zakupione w Japonii. Rejs ten, którego naukowym k i e r o w n i k i e m był T. Sekudewicz, trwał od 25 lutego do 26 czerwca 1981 roku. Podczas tej oraz następnych takich w y p r a w „ W i e c z n a "

wydawano od 1000 do 2000 haków (takli), ciągnących się parę dziesiątków m i l morskich.

W y n i k i rejsu potwierdziły możliwość uprawiania tego rodzaju p o ł o w ó w w warunkach polskie­

go rybołówstwa dalekomorskiego, z czym wiązano wówczas pewne nadzieje.

•Badania Biologiczne Morskich Systemów i Zasobów Antarktyki, w skrócie angielskim BIOMASS.

122

Wydarzeniem 1981 r o k u , które nie pozostało obojętne dla M I R , b y ł o ukazanie się w marcu na łamach czasopisma „ R y n k i zagraniczne" (nr 32 i 33) artykułu prof. Polańskiego, kierownika Zakładu E k o n o m i k i M I R , pt. „Założenia reformy gospodarczej w morskiej gospo­

darce rybnej." Autor postulował między innymi ograniczenie połowów dalekomorskich, wstrzy­

manie inwestycji we flocie rybackiej i zmniejszenie liczby przedsiębiorstw p o ł o w ó w daleko­

morskich. Obradujące 16 czerwca 1981 roku K o l e g i u m Z G R , poświęcone sprawom reformy gospodarczej w morskim przemyśle r y b n y m , odniosło się bardzo krytycznie do artykułu prof.

Polańskiego i podjęło uchwałę „w obronie r y b o ł ó w s t w a " . Wydarzenia te zaogniły stosunki M I R z przedsiębiorstwami zgrupowanymi w Z G R , zwłaszcza dalekomorskimi i z samym Zjed­

noczeniem. Wiele osób podzielało cichcem poglądy prof. Polańskiego, znaleźli się i tacy, któ­

rzy publicznie wystąpili w ich obronie. Niejako syntezą tych głosów b y ł artykuł „ N a stypie ryb nie podadzą", zamieszczony 15 września 1981 roku w „ G ł o s i e Wybrzeża", podzielający o p i ­ nie prof. Polańskiego i zawierający między i n n y m i następujące zdanie.

„ Decyzja o wprowadzeniu w życie reformy gospodarczej dla rybołówstwa polskiego oznacza zakrzepowy zawał serca, a próby reanimacji mają znikome szanse powodzenia. "

Ze spraw kadrowych tego okresu należy w pierwszym rzędzie odnotować nadanie przez Senat A k a d e m i i Rolniczej w Szczecinie godności doktora honoris causa profesorowi Waleria­

n o w i C i ę g l e w i c z o w i . B y ł drugim p o prof. Demelu pracownikiem M I R w y r ó ż n i o n y m t y m za­

szczytnym tytułem. Profesor był j u ż od czerwca 1978 roku na emeryturze, ale jeszcze do końca 1980 roku współpracował z Instytutem.

W 1981 roku nastąpiły zmiany na niektórych kierowniczych stanowiskach. Od początku lutego k i e r o w n i c t w o Zakładu Oceanografii objął doc. Piechura. Jego poprzednik S. G r i m m wyjechał prywatnie do Stanów Zjednoczonych. I. Sienkiewiczowa p o w r ó c i ł a z zagranicy i ponownie została szefową Działu Planowania Badań, przejmując 1 listopada tę funkcję od E. Łysakowskiej. W końcu sierpnia odszedł z M I R k i e r o w n i k Ośrodka Wydawniczego B o h ­ dan K u b i c k i , który objął tę funkcję po K. B u c z k o w s k i e j - K o z ł o w i c z o w e j jesienią 1977 roku.

Jego obowiązki przejął od września J. Pietkiewicz.

W końcu 1981 roku w M I R pracowało 619 osób.