Skład taksonomiczny i struktura dominacji

Ponad 90% osobników stwierdzonych na powierzchniach badawczych w obu systemach gospodarowania stanowiły pająki z zaledwie dwóch rodzin: Lycosidae oraz Linyphiidae. Trzecią co do udziału, lecz zdecydowanie mniej liczną rodziną na badanych polach zbóż ozimych była Tetragnathidae, a kolejną Thomisidae. Na polach prowadzonych w systemie ekologicznym najliczniejszą grupą były pająki z rodziny Lycosidae reprezentowanej przez 53,4% osobników zgrupowania pająków na polach ekologicznych, natomiast na polach konwencjonalnych

39 najliczniejsza była rodzina Linyphiidae, stanowiąca 52,9% osobników odłowionych na polach uprawianych w tym systemie (Ryc. 14).

Rycina 14. Udział procentowy poszczególnych rodzin w zgrupowaniach pająków naziemnych w badanych systemach gospodarowania w latach 2012-2014

W roku 2012 w uprawach zbóż ozimych prowadzonych wsystemie ekologicznym udział dwóch dominujących rodzin był niemal równy podczas gdy w systemie konwencjonalnym ekstensywnym nieznacznie dominowały pająki z rodziny Linyphiidae. Około 5% zgrupowania stanowiły w tym roku w obu badanych systemach pająki z rodziny Tetragnathiidae (Ryc. 15a).

W kolejnym roku, w obu porównywanych systemach gospodarowania dominowały pająki z rodziny Lycosidae. Należące do niej pająki stanowiły na polach uprawianych w systemie ekologicznym ponad 70%, a w systemie konwencjonalnym ponad 50% zgrupowania pająków naziemnych. Stosunkowo mały (w porównaniu z pozostałymi latami) udział osiągnęła w tym roku rodzina Linyphiidae, stanowiąca na polach konwencjonalnych 34%, a na polach ekologicznych jedynie 17% osobników. Rodzinami, które osiągnęły w tym roku udział powyżej 1% były także Thomisidae oraz Gnaphosidae (Ryc. 15b).

W ostatnim roku badań w obu badanych systemach rolniczych dominowały z kolei pająki z rodziny Linyphiidae, przy czym większy odsetek stanowiły one w systemie konwencjonalnym ekstensywnym. Dość duży, bo wynoszący w systemie ekologicznym 10%, a w systemie konwencjonalnym 7%, udział osiągnęły tu pająki z rodziny Tetragnathidae (Ryc. 15c).

Pająki z dwóch rodzin: Dictinidae oraz Pisauridae odłowiono wyłącznie w systemie ekologicznym, a z trzech: Agelenidae, Araneidae oraz Miturgidae tylko na polach konwencjonalnych. Rodziny te reprezentowane były jednak tylko przez pojedyncze osobniki (Zał. 2).

40 Rycina 15. Udział procentowy rodzin w zgrupowaniach pająków w badanych systemach gospodarowania w poszczególnych latach badań

Generalnie, pająki z rodziny Linyphiidae odławiano liczniej na powierzchniach w systemie konwencjonalnym ekstensywnym (Ryc. 16). Różnica była istotna statystycznie w zestawieniu wyników z trzech lat badań (Tab. 9). Rodzina Lycosidae była natomiast liczniejsza na polach ekologicznych (Ryc. 17), jednak w tym przypadku różnice liczebności w poszczególnych latach, jak i w całym okresie badań nie były statystycznie istotne (Tab. 9).

Pająki należące do dwóch pozostałych, dominujących rodzin, również liczniej stwierdzano na polach ekologicznych (Ryc. 18, Ryc. 19), ale różnice te także okazały się statystycznie nieistotne (Tab. 9).

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

EKO

KONW-EKST

a) 2012

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

EKO

KONW-EKST

b) 2013

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

EKO KONW

-EKST

c) 2014

Gnaphosidae Linyphiidae Lycosidae Tetragnathidae Thomisidae pozostałe

41

Rycina 16. Rozkład liczby pająków z rodziny Linyphiidae na polach zbóż ozimych w badanych systemach gospodarowania w latach 2012-2014

Mediana

Rycina 17. Rozkład liczby pająków z rodziny Lycosidae na polach zbóż ozimych w badanych systemach gospodarowania w latach 2012-2014

Rycina 18. Rozkład liczby pająków z rodziny Tetragnathidae na polach zbóż ozimych w badanych systemach gospodarowania w latach 2012-2014

42

Rycina 19. Rozkład liczby pająków z rodziny Thomisidaee na polach zbóż ozimych w badanych systemach gospodarowania w latach 2012-2014

Tabela 9. Wartości testu U Manna-Whitneya dla liczby osobników z poszczególnych rodzin w zależności od systemu gospodarowania (różnice istotne zaznaczono kolorem czerwonym)

Rodzina 2012 2013 2014 2012-2014

Największy udział w zgrupowaniach pająków naziemnych na badanych polach zbóż ozimych osiągnęły gatunki Oedothorax apicatus z rodziny Linyphiidae oraz Pardosa agrestis z rodziny Lycosidae. Stanowiły one w obu systemach ponad 40% wszystkich odłowionych osobników (Tab. 10).

Tabela 10. Struktura dominacji pająków w badanych systemach gospodarowania (2012-2014)

EKO KONW-EKST

Eudominanci 10,1-30%

Pardosa agrestis 29,5 % Oedothorax apicatus 24 % Oedothorax apicatus 14,8 % Pardosa agrestis 19,1 %

Erigone dentipalpis 11,9 % Dominanci

5,1-10%

Pardosa palustris 9,8 % Erigone atra 7,3 % Erigone dentipalpis 9 % Pardosa prativaga 7,3 % Pachygnatha degeeri 6 % Oedothorax retusus 6,2 % Pardosa prativaga 5,4 % Pachygnatha degeeri 5,7 % Subdominanci

2,1-5%

Erigone atra 5 % Pardosa palustris 4,9 % Oedothorax retusus 4,5 % Trochosa ruricola 3,1 %

Trochosa ruricola 2,5 % Xerolycosa miniata 3,6 % Recedenci

1-2%

Pachygnatha clercki 1,2 % Pardosa pullata 1,3 % Xerolycosa miniata 1,1 % Subrecedenci

<1% 57 gatunków 63 gatunki

43 Na polach prowadzonych w systemie ekologicznym zdecydowanie dominował gatunek P. agrestis (Fot. 6), stanowiący tam prawie 30% odłowionych pająków naziemnych. W systemie konwencjonalnym ekstensywnym głównym dominantem był natomiast O. apicatus (Fot. 7).

Grupę dominantów (wraz z eudominantami) na poalch ekologicznych stanowiły trzy gatunki z rodziny Lycosidae (P. agrestis, P. palustris, P. prativaga), dwa należące do Linyphiidae (O. apicatus i E.atra) oraz gatunek Pachygnatha degeeri z rodziny Tetragnathiidae. W systemie konwencjonalnym w grupie tej znalazły się natomiast cztery gatunki należące do rodziny Linyphiidae (O. apicatus, E. atra, E. atra i O. retusus), dwa gatunki z rodziny Lycosidae (P.agrestis i P. prativaga), a także podobnie jak w sytemie ekologicznym gatunek P. degeeri (Tab. 10). Gatunkiem o największej różnicy udziałów w badanych systemach gospodarowania był Pardosa palustris, sklasyfikowany w systemie ekologicznym jako z dominant, a na polach konwencjonalnych subdominant (Tab. 10).

Fotografia 6. Samiec gatunku Pardosa agrestis z rodziny Lycosidae, najliczniej odławianego na polach ekologicznych https://arachnology.cz/druh/

44 Fotografia 7. Samiec gatunku Oedothorax apicatus z rodziny Linyphiidae, najliczniej

odławianego na polach konwencjonalnych. https://arachnology.cz/druh/

Struktura dominacji gatunków w poszczególnych latach badań przedstawiała się nieco odmiennie. W roku 2012 dwa dominujące gatunki Pardosa agrestis i Oedothorax apicatus w obu systemach osiągnęły zbliżony udział w zgrupowaniu, z tym że nieznacznie większy odsetek na polach ekologicznych osiągnął P. agrestis, a na polach konwencjonalnych O. apicatus.

Stosunkowo licznie w porównaniu do pozostałych lat badań w obu systemach rolniczych był w tym roku odławiany gatunek O. retusus (Ryc 20a, Tab. 11)

W kolejnym roku badań gatunek P. agrestis był zdecydowanie liczniejszy w porównaniu do poprzedniego w obu systemach (Tab. 11), przy czym na polach prowadzonych w systemie ekologicznym jego przewaga w stosunku do pozostałych gatunków była większa (Ryc. 20b).

Dosyć duży udział w 2013 roku osiągnęły również inne gatunki z rodzaju Pardosa: P. palustris oraz P. prativaga. Natomiast gatunki E. atra, E. dentipalpis, O. apicatus i O. retusus z rodziny Linyphiidae, odławiane były w tym roku najmniej licznie spośród wszystkich lat badań. W roku 2013, na polach prowadzonych w systemie ekologicznym liczba osobników tych gatunków była zawsze mniejsza, w porównaniu do konwencjonalnego (Ryc. 20b, Tab. 9)

W roku 2014 w obu systemach odłowiono zdecydowanie mniej osobników P. agrestis w stosunku do poprzednich lat (Tab. 11). W uprawach zbóż ozimych prowadzonych w systemie konwencjonalym ekstensywnym dominował w tym roku gatunek O. apicatus, a w ekologicznym

45 E. dentipalpis (Ryc. 20c). Na uwagę zasługuje dość duża, w porównaniu z poprzednimi latami liczebność pająków z rodzaju Erigone: E. atra oraz E. dentipalpis (Tab. 9).

Rycina 20. Struktura dominacji pająków naziemnych w badanych systemach gospodarowania w poszczególnych latach badań

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

EKO KONW-EKST

a) 2012

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

EKO KONW-EKST

b) 2013

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

EKO KONW-EKST

c) 2014

Erigone atra Erigone dentipalpis Oedothorax apicatus Oedothorax retusus Pachygnatha degeeri Pardosa agrestis Pardosa palustris Pardosa prativaga Trochosa ruricola pozostałe

46 Tabela 11. Dynamika liczebności dominujących gatunków pająków w badanych systemach gospodarowania w kolejnych latach badań

Gatunek System gospodarowania Liczebność

2012 2013 2014

Siedemnaście spośród stwierdzonych gatunków pająków naziemnych odławiano jedynie na polach ekologicznych, natomiast 23 gatunki zostały odłowione wyłącznie na polach w systemie konwencjonalnym. Obserwacje te obejmowały pojedyncze osobniki, z wyjątkiem gatunku Diplocephalus cristatus należącego do rodziny Linyphiidae, którego 24 osobniki odłowiono na jednej z powierzchni prowadzonej w systemie ekologicznym (Zał. 2).

W uprawach zbóż ozimych prowadzonych w systemie ekologicznym, 26 gatunków pająków stwierdzono we wszystkich latach badań, ale tylko cztery z nich (P .agrestis, P. palustris i P. prativaga, należące do rodziny Lycosidaee, oraz P. degeeri z Tetragnathiidae) były odławiane na każdej z badanych powierzchni (Zał. 2).

W systemie konwencjonalnym ekstensywnym 30 gatunków pająków odławiano w każdym z lat badań. Gatunkami o 100% frekwencji na powierzchniach badawczych w tym systemie były te same gatunki, co w systemie ekologicznym, a także gatunki E. dentipalpis oraz O. apicatus z rodziny Linyphiidae (Zał. 2).

Stwierdzono również, że część gatunków odławiano liczniej na polach w jednym z dwóch badanych systemów rolniczych. Na polach zbóż ozimych prowadzonych w systemie ekologicznym liczniej odławiane były pająki z rodziny Lycosidae takie jak: Pardosa agrestis, Pardosa palustris, Pardosa prativaga oraz Xerolycosa miniata (Ryc. 21). W przypadku gatunku

47 P. agrestis różnica między przeciętną liczbą odłowionych osobników na polach ekologicznych i konwencjonalnych ekstensywnych nie była istotna statystycznie (Tab. 12), jednak na części powierzchni prowadzonych w systemie ekologicznym gatunek ten osiągał bardzo duże liczebności, czego nie zaobserwowano na powierzchniach w systemie konwencjonalnym (Ryc. 21a). Większe różnice w przeciętnej liczbie odławianych pająków na powierzchniach ekologicznych w porównaniu z konwencjonalnymi odnotowano w przypadku gatunku P.

palustris (Ryc. 21b). Analizy statystyczne wykazały istotnie większą liczebność tego gatunku na polach ekologicznych w roku 2013 (Tab. 10). W przypadku gatunku P. prativaga, choć ogólnie więcej osobników stwierdzono w systemie ekologicznym, na części powierzchni konwencjonalnych osiągał on także duże liczebności, niekiedy wyższe niż na polach ekologicznych (Ryc. 21c). Dość duże, różnice w ilości odławianych osobników pomiedzy badanymi systemami rolniczymi stwierdzono w przypadku gatunku X. miniata. Był on na powierzchniach ekologicznych odławiany ponad dwa razy liczniej niż na polach konwencjonalnych ekstensywnych. Maksymalnie na polu ekologicznym odnotowano ponad 100 osobników tego gatunku, podczas gdy wśród pól konwencjonalnych liczba osobników X.

miniata nie przekroczyła 25 na żadnej z badanych powierzchnii badawczych (Ryc 21d).

a) P. agrestis

Rycina 21. Rozkład liczebności wybranych gatunków pająków z rodziny Lycosidae na polach zbóż ozimych w badanych systemach gospodarowania w latach 2012-2014

48 Na polach konwencjonalnych ekstensywnych większą liczebność w porównaniu do sytemu ekologicznego odnotowano w przypadku gatunków z rodziny Linyphiidae: Oedothorax apicatus, Erigone dentipalpis, Oedothorax retusus oraz Erigone atra (Ryc. 22). Różnice istotne statstycznie pomiędzy liczbą osobników występujacych na polach w badanych systemach rolniczych stwierdzono w przypadku gatunku O. apicatus w 2014 roku. Różnice w liczebności pozostałych wymienionych gatunków pająków z rodziny Linyphiidae między systemem ekologicznym i konwencjolanym ekstensywnym nie były statystycznie istotne (Tab. 12).

a) O. apicatus

Rycina 22.Rozkład liczebności wybranych gatunków z rodziny Linyphiidae na polach zbóż ozimych w badanych systemach gospodarowania w latach 2012-2014

Tabela 12. Wartości testu U Manna-Whitneya dla liczby osobników poszczególnych gatunków w zależności od systemu gospodarowania (różnice istotne zaznaczono kolorem czerwonym)

Gatunek 2012 2013 2014 2012-2014

U p U p U p U p

E. atra -1,12 0,26 -1,53 0,12 -0,16 0,87 -1,04 0,30

E.dentipalpis -1,52 0,13 -1,20 0,23 -0,08 0,94 -1,04 0,30

O. apicatus -0,24 0,81 -1,20 0,23 -2,16 0,03 -0,72 0,47

O. retusus -0,24 0,81 -1,06 0,29 -1,93 0,05 -0,56 0,57

P. degeeri -1,05 0,29 0,89 0,38 -0,49 0,62 0,08 0,94

P. agrestis 0,40 0,69 1,20 0,23 -0,56 0,57 0,40 0,69

P.palustris 0,94 0,08 0,02 2,32 0,38 0,88 0,13 1,52

P. prativaga -0,320 0,75 -0,80 0,42 -1,12 0,26 -0,40 0,69

X. miniata -0,48 0,63 -1,28 0,13 -0,89 0,37 -1,68 0,09

49

4.1.4. Podobieństwo składu gatunkowego i struktury dominacji zgrupowań pająków