Skargi nadzwyczajne do Sądu Najwyższego:

IV.7000.416.2018 z 6 kwietnia 2020 r. – skarga nadzwyczajna od postanowienia Sądu Rejonowego stwierdzającego nabycie spadku.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 8 stycznia 2014 r. zapadło wskutek rażącego naruszenia prawa procesowego. Zgodnie z przepisem art. 1020 k.c. spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W konsekwencji odrzucenie spadku powoduje, że udział spadkowy tego spadkobiercy przypada jego dzieciom w częściach równych.

Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku nakłada więc na sąd obowiązek ustalenia, czy spadkobierca ten ma dzieci, a następnie sąd winien przeprowadzić odpowiednie czynności stosownie do powyższych ustaleń. Sąd Rejonowy rozpoznając sprawę prawidłowo ustalił, że A.K., który odrzucił spadek, ma dzieci. Sąd ten nie podjął, jednakże dalszych stosownych czynności, a mianowicie nie zbadał, czy nie zachodziły okoliczności wyłączające od dziedziczenia, w szczególności, czy w imieniu małoletniej P.K. nie odrzucono spadku, co w istocie miało miejsce. Sąd orzekający w sprawie nie zbadał także skuteczności prawnej złożonego oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniej J.K. W tej sytuacji uznać należy, że naruszenie przez Sąd Rejonowy prawa procesowego miało charakter rażący, gdyż uczestniczki wypełniły ciążące na nich obowiązki przedstawiając dowody świadczące o wyłączeniu ich od dziedziczenia. Sąd Rejonowy nie musiał więc przeprowadzać zakrojonego na

180

szeroką skalę postępowania dowodowego, a wystarczającym byłoby zbadanie przedstawionych dokumentów. Sąd orzekający w sprawie temu nie sprostał.

Stosownie do art. 26 ustawy o Sądzie Najwyższym rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych należy do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Jednak w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r.

podjętej przez połączone Izby: Cywilną, Karną oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego stwierdzono, że sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k. p. c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Nie ulega zaś wątpliwości, że cały skład Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego został powołany w sposób opisany w treści uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. W związku z powyższym, kierując się wskazaniami zawartymi w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r. Rzecznik złożył niniejszą skargę nadzwyczajną do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego jako Izby przedmiotowo właściwej do rozpoznawania spraw z zakresu prawa cywilnego, a do takich należy sprawa objęta niniejszą skargą nadzwyczajną.

IV.511.2.2020 z 28 maja 2020 r. – skarga nadzwyczajna od postanowienia Sądu Rejonowego stwierdzającego nabycie spadku.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich postanowienie Sądu Rejonowego dnia 15 lipca 2003 r. zapadło wskutek rażącego naruszenia prawa procesowego. Przeprowadzenie postępowania cywilnego w zakresie kolejnego złożonego wniosku było niedopuszczalne. Sąd Rejonowy pominął bowiem dyspozycję art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., która z mocy art. 13 § 2 k.p.c. ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym dotyczącym stwierdzenia nabycia spadku. Zgodnie z pominiętym przepisem proceduralnym sąd spadku winien odrzucić wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, jeżeli sprawa dotycząca stwierdzenia nabycia spadku po tej samej osobie została już prawomocnie rozpoznana. Należy mieć na uwadze, że wyznacznikiem przedmiotowym powagi rzeczy osądzonej prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku pozostaje osoba spadkodawcy. Stąd też postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie mają ten sam przedmiot rozstrzygnięcia. W ocenie Rzecznika wskazane rażące uchybienie proceduralne doprowadziło do sytuacji prawnej, w ramach której w obrocie funkcjonują dwa prawomocne postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie. Taki stan prawny winien być kwalifikowany jako naruszenie zasad i praw określonych w Konstytucji. Stąd też w sprawie zaktualizowała się podstawa skargi nadzwyczajnej.

Stosownie do art. 26 ustawy o Sądzie Najwyższym rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych należy do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw

181

Publicznych Sądu Najwyższego. Jednak w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r.

podjętej przez połączone Izby: Cywilną, Karną oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego stwierdzono, że sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k. p. c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Nie ulega zaś wątpliwości, że cały skład Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego został powołany w sposób opisany w treści uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. W związku z powyższym, kierując się wskazaniami zawartymi w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r. Rzecznik złożył niniejszą skargę nadzwyczajną do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego jako Izby przedmiotowo właściwej do rozpoznawania spraw z zakresu prawa cywilnego, a do takich należy sprawa objęta niniejszą skargą nadzwyczajną.

VII.511.45.2018 z 10 czerwca 2020 r. – skarga nadzwyczajna w sprawie o zapłatę.

W przedmiotowej sprawie wydane orzeczenie narusza w sposób istotny zasadę demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej poprzez to, że wskutek rażąco niezgodnej z regułami procedury cywilnej wykładni przepisów prawa, sąd oddalił żądanie ofiary przestępstwa, która była przez 10 lat poddana przemocy, uznając że jako dziecko przyczyniła się do powstania szkody, a szkoda ta, polegająca na uszczerbkach psychicznych, wskutek upływu lat już nie istnieje. W swoim orzeczeniu Sąd Okręgowy zastosował mechanizmy odwracające de facto role ofiary i sprawcy przemocy. Stwierdzając, że z prawomocnego wyroku sądu karnego nie wynika, jakich poszczególnych czynów dopuszczał się sprawca, i odmawiając jednocześnie waloru dowodowego zeznaniom świadków, powoda i opinii biegłych, które w jednoznaczny sposób opisywały sposób znęcania się nad małoletnim, wydał wyrok całkowicie sprzeczny i naruszające zasadę demokratycznego państwa prawnego i sprawiedliwość społeczną. Ogromne wątpliwości budzi z punktu widzenia zasady sprawiedliwości społecznej stwierdzenie Sądu Okręgowego o cynicznym podtekście zachowania powoda, realizującym cechy zemsty, przez to, że w końcu jako ofiara przemocy zebrał siły, by podjąć walkę o kompensację swoich cierpień w postępowaniu sądowym. Jest to niedopuszczalne i krzywdzące dla każdej ofiary po latach dochodzącej sprawiedliwości w postępowaniu sądowym, w którym jego roszczenie przecież jeszcze nie uległo przedawnieniu.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich odwołując się do krzywdy, o której mowa w art. 448 K.c., Sąd nie może dowolnie odmawiać przyznania zadośćuczynienia. Trybunał Konstytucyjny uznał, że pomimo użycia w tym przepisie zwrotu „sąd może przyznać”, budziłaby wątpliwości konstytucyjne

182

sytuacja, w której sąd dysponowałby swobodą odmowy zadośćuczynienia pieniężnego, pomimo tego, że ustalono, że potrzeba taka istnieje, ponieważ zostały spełnione wszystkie przesłanki, o których mowa w art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c. Za nietrafne uznano stanowisko, zgodnie z którym przepis, określający prawa osób, którym wyrządzono krzywdę moralną czyimś zawinionym działaniem, miałby mieć znaczenie normy czysto kompetencyjnej.

Stosownie do art. 26 ustawy o Sądzie Najwyższym rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych należy do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Jednak w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r.

podjętej przez połączone Izby: Cywilną, Karną oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego stwierdzono, że sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k. p. c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Nie ulega zaś wątpliwości, że cały skład Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego został powołany w sposób opisany w treści uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. W związku z powyższym, kierując się wskazaniami zawartymi w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r. Rzecznik złożył niniejszą skargę nadzwyczajną do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego jako Izby przedmiotowo właściwej do rozpoznawania spraw z zakresu prawa cywilnego, a do takich należy sprawa objęta niniejszą skargą nadzwyczajną.

Sąd Najwyższy wydał następujące orzeczenia w sprawie skarg nadzwyczajnych Rzecznika Praw Obywatelskich: