Specyfika pracy dziennikarzy i typologia dziennikarstwa

właściwie uchwycić interakcje zachodzące między reprezentantami służb public relations a przedstawicielami prasy należy także podjąć temat specyfiki zawodowej aktywności dziennikarzy.

1.5.1.SPECYFIKA PRACY DZIENNIKARZY I TYPOLOGIA DZIENNIKARSTWA

Przytoczone wcześniej definicje zawodu dziennikarza warto uzupełnić przedstawieniem zarysu metodologii pracy redakcyjnej, a także charakterystyką środowiska. Materiał zatytułowany „Zadania i czynności robocze” dziennikarza umieszczony w rozdziale „Dziennikarstwo i praca wydawnicza” przygotowanego przez Departament Rynku Pracy Ministerstwa Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej opracowania

„Przewodnik po zawodach” ciekawie, a wręcz barwnie, lecz zarazem trafnie odmalowuje rodzaj kompetencji reporterów, ponieważ „charakter pracy w tym zawodzie różni się zależnie od funkcji medium – czy jest to np. gazeta codzienna czy czasopismo. Najistotniejszą różnicą jest tempo pracy i stopień wnikliwości w ujęciu tematu. Dziennikarz w gazecie codziennej musi błyskawicznie reagować na wszelkie wydarzenia – być obecny w każdym miejscu, gdzie dzieje się coś interesującego dla czytelników, jest to uliczna manifestacja, innym razem otwarcie wystawy w muzeum. Dziennikarz musi również utrzymywać rozległe kontakty z różnymi środowiskami, by z góry wiedzieć o różnych wydarzeniach lub ujawniać wydarzenia, które otaczane są tajemnicą”⁶⁸. Autorzy analizując zakres zadań dziennikarza zatrudnionego w dzienniku akcentują znaczenie pracy pod presją czasu wymagającej jednocześnie należytej staranności.

Konfrontują to z czynnościami przypisywanymi reporterom czasopism,

68 Departament Rynku Pracy MGPiPS: Przewodnik po zawodach. Wydanie II, tom 1, Warszawa 2003, I-481.

gdzie nie zawsze szybkość przygotowania materiału prasowego odgrywa równie ważną rolę jak w dzienniku, ale za to wymagane jest przedstawienie wniosków i refleksji bądź przynajmniej pogłębienie tematu, zebranie większej liczby ilustrujących go przykładów, zjawisk, kontekstów, dokumentów, wypowiedzi, odniesień itd.

Wskazano ponadto na różnice wśród dziennikarzy wynikające z charakteru pracy, czyli wykonywania obowiązków reportera prasowego bądź pracownika mediów elektronicznych. Dlatego m.in.: „w telewizji dziennikarz musi również znać niektóre elementy warsztatu filmowego – tak, aby znaleźć porozumienie z reżyserem, operatorem i montażystą.

Elementarnym jego zadaniem jest przygotowanie scenariusza i koncepcji wizualnej programu, a często dziennikarz telewizyjny musi też samodzielnie zmontować materiały, wykonać pewne czynności reżyserskie – odpowiada bowiem za realizację programu. Podobnie dziennikarz radiowy musi znać się na technikach nagrywania i często samodzielnie zajmuje się montażem”⁶⁹. Niezależnie od opisu zadań stawianych reporterom zwrócono uwagę na wysoką mobilność dziennikarzy, a także obciążenia psychofizyczne wynikające z charakteru pracy.

Przedstawiając ścieżki awansu zawodowego podkreślono rolę liniowego rozwoju kariery w hierarchii służbowej (np. dziennikarz, samodzielny publicysta, kierownik działu, zastępca redaktora naczelnego, redaktor naczelny), lecz zarazem szczególny nacisk położono na możliwość uzyskania popularności, uznania, a przede wszystkim prestiżu wiążącego się ze zdobyciem ugruntowanej pozycji na rynku pracy. Wówczas dziennikarz o ustalonej renomie może liczyć na korzystne propozycje zmiany miejsca pracy (np. z gazety lokalnej do gazety ogólnopolskiej, z

69 Tamże, I-481.

dziennika regionalnego do tygodnika opinii, z radia ogólnopolskiego do telewizji ogólnopolskiej itp.) bądź przynajmniej otrzymuje obowiązki stanowiące formę wyróżnienia i docenienia przez macierzystą redakcję (np.

w postaci autorskiego programu, stałego miejsca na felieton itd.).

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego przeciętne wynagrodzenie osób zatrudnionych w grupie zawodowej „literaci, dziennikarze i pokrewni” w 2002 roku kształtowało się na poziomie odpowiadającym około dwóm średnim pensjom krajowym. Dane te mają oczywiście wyjątkowo orientacyjny charakter. Warto jednocześnie zaznaczyć, że wysokość wynagrodzeń uzależniona była od rodzaju i kondycji pracodawców, lecz w dużej mierze miało na nią wpływ także miejsce świadczenia pracy, ponieważ najwyższe dochody uzyskiwali dziennikarze zatrudnieni w województwie mazowieckim, a pensje reporterów z województwa śląskiego – ponownie w ujęciu statystycznym – okazały się niższe nawet od zarobków dziennikarzy wykonujących swoje obowiązki m.in. na terenie województw zachodniopomorskiego, podlaskiego, opolskiego, czy kujawsko – pomorskiego.

Przedstawione w ministerialnym opracowaniu umiejętności oraz cechy osobowościowe dziennikarzy należy traktować jako sporządzony z uwzględnieniem dużego stopnia ogólności materiał wyjściowy do dalszych analiz, gdyż wszystko zależy od charakteru konkretnego stanowiska pracy.

Przecież innych predyspozycji wymaga się od dziennikarza wyspecjalizowanego w tematyce politycznej, a zupełnie innych od publikującego materiały prasowe na temat kultury i sztuki czy też publicysty sportowego.

Naukowcy badający koncepcje typologii dziennikarstwa wyróżniają trzy podstawowe rodzaje wykonywania zawodu.

Preferowane przygotowanie

Wymagane umiejętności Pożądane cechy i predyspozycje I. Wykształcenie wyższe o

następujących kierunkach:

3. Zdolność do koncentracji uwagi.

4. Efektywna praca pod stałą presją czasu oraz stałym wpływem stresu. komputerowego oraz - w zależności od specyfiki pracy - również urządzeń rejestrujących dźwięk lub/i

5. Myślenie analityczne i syntetyczne.

Tabela 2. Preferowane wykształcenie, zdolności i umiejętności dziennikarza.

Opracowanie własne na podstawie „Przewodnika po zawodach” przygotowanego przez Departament Rynku Pracy MGPiPS.

W pierwszym, czyli dziennikarstwie informacyjnym „dziennikarz jest tutaj neutralnym, pasywnym i zarazem bezpartyjnym pośrednikiem w przekazywaniu informacji, jego funkcją pierwotną jest możliwie obiektywne opisywanie faktów, operuje podstawowymi formami dziennikarskimi (wiadomość, sprawozdanie); wymagania kompetencyjne są tutaj relatywnie niskie; mały jest także zakres jego autonomii redakcyjno – zawodowej”⁷⁰.

W kolejnym typie dziennikarstwa – dziennikarstwie interpretacyjnym – funkcję prymarną reportera stanowi: „kształtowanie opinii odbiorców, prezentacja i opis faktów mają charakter subiektywny, dziennikarz występuje w roli interpretatora, osoby wyjaśniającej problemy, zjawiska i procesy; wymagania kompetencyjne są tutaj relatywnie duże, podobnie jak zakres autonomii redakcyjno-zawodowej”⁷¹.

Wreszcie ostatnim w najogólniejszej typologii dziennikarstwa jest dziennikarz śledczy, który „występuje w roli „czuwającego psa”

(watchdogs, Wachshund), oraz w roli rzecznika opinii publicznej. Jego podstawowym zadaniem jest krytyka i kontrola, ma duży zakres autonomii i stawiane mu są wysokie wymagania kompetencyjne”⁷².

Istnieją oczywiście znacznie bardziej rozbudowane systemy wyszczególniające dalsze typy dziennikarstwa oraz przypisujące im odpowiednie wymagania kompetencyjne, a także cechy osobowościowe pożądane u osób, które mają wykonywać konkretne zadania reporterskie.

70 Stanisław Michalczyk: Komunikowanie polityczne. Teoretyczne aspekty procesu.

Katowice 2005, s. 196.

71 Tamże, s. 196.

72 Tamże, s. 196.