Sprawca współdziałający z innymi osobami w popełnieniu przestępstw

W art. 60 § 3 k.k. przewidziano obligatoryjne stosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary, połączone z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, ale dotyczące szczególnego rodzaju sprawcy, działającego w grupie popełniającej przestępstwo678

. Jak wskazuje V. Konarska-Wrzosek regulacja tzw. „małego świadka koronnego” z gwarantowanym ustawowo dobrodziejstwem wymiaru kary z nadzwyczajnym jej złagodzeniem dotyczy tylko takich osób, które dopuściły się przestępstwa nie same, lecz współdziałając przynajmniej z dwiema innymi

678 P. Hofmański, L.K. Paprzycki, Zasady wymiaru kary i środków karnych [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2012,

osobami⁶⁷⁹, z których każda dopuściła się danego czynu zabronionego w jednej z postaci zjawiskowych przestępstwa680. Regulacja ta stanowi sposób dotarcia do wszystkich osób uwikłanych w działanie przestępcze, a nie wyłącznie pojedynczych sprawców, jakich wybiórczo udało się wykryć i postawić prze sądem681

. Z dobrodziejstwa tej instytucji może skorzystać każdy współdziałający z innymi osobami⁶⁸². Współdziałający oraz inne osoby muszą popełnić to samo przestępstwo, które następnie staje się przedmiotem ujawnienia, a nie różne przestępstwa683

. Możemy tutaj mówić o występowaniu w roli sprawcy głównego, współsprawcy, sprawcy kierowniczego lub sprawcy polecającego, albo w roli podżegacza lub pomocnika, a nie w ramach szeroko pojmowanego współuczestnictwa w działalności przestępczej, a zatem w roli pasera684

, poplecznika, czy nabywcy środków odurzających685. Zauważył to również Sąd Apelacyjny w Lublinie w

679 W obowiązującej regulacji karnomaterialnej wyróżniono dwa rodzaje struktur przestępczych

charakteryzujących się cechą zorganizowania: grupę oraz związek, które odzwierciedlają pojęcie przestępczości zorganizowanej w języku prawnym aktualnej kodyfikacji. Ustawodawca zrezygnował z umieszczenia definicji zorganizowanej grupy lub związku w kodeksie karnym. Wobec tego sprecyzowanie treści tych pojęć pozostawiono doktrynie i orzecznictwu. Jak wskazano w uzasadnieniu rządowego projektu nowego kodeksu karnego. Nowe kodeksy karne – z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1997, s. 204 „Nowy kodeks, biorąc pod uwagę narastanie zjawiska zorganizowanej przestępczości, wprowadził, obok karalności udziału w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa, także udział w zorganizowanej grupie mającej taki cel […] charakteryzującej się niższym stopniem organizacji”.

680

V. Konarska-Wrzosek [w:] R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2015, s. 416.

681 K. Tkaczyk, Instytucja czynnego żalu w prawie karnym w aspekcie prawno porównawczym, Przemyśl 2008, s. 217.

682 Wyrok SA w Katowicach z dnia 16 czerwca 2005r., sygn. akt II Aka 107/05, Prok. i Pr. 2006, Nr 4, poz. 17 (dodatek); postanowienie SN z dnia 24 listopada 2010r., sygn. akt IV KO 68/10, OSNSK 2010, poz. 2336.

683 Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 4 kwietnia 2013 r., sygn. akt II AKa 90/13, Legalis.

684 D. Mycha, Przestępstwo paserstwa w kodeksie karnym z 1997 roku, Opole 2014, s. 68-69.

685 Postanowienie SN z dnia 23 stycznia 2007 r., sygn. akt III KK 476/06, Legalis; wyrok SN z dnia 8 marca 2006 r., sygn. akt III KK 281/05, OSNwSK 2006, Nr 1, poz. 505; postanowienie SN z dnia 20 kwietnia 2006 r., sygn. akt III KK 372/05, OSNwSK 2006, Nr 1, poz. 873; wyrok SA w Katowicach z dnia 16 czerwca 2005 r., sygn. akt II AKa 107/05, OSA w Katowicach 2004, Nr 4, poz. 5; wyrok SA w Lublinie z 28 kwietnia 2004 r., sygn. akt II AKa 27/04, Prok. i Pr. 2005, Nr 6, poz. 18; wyrok SA w Gdańsku z dnia 19 września 2012 r., sygn. akt II AKa 289/12, Legalis.

wyroku z dnia 28 kwietnia 2004 roku⁶⁸⁶. Współsprawstwo przestępstwa zachodzi niezależnie od tego, czy sprawca popełnia go w grupie lub związku konkretne przestępstwa, czy też udział jego ma charakter bierny687

. Oznacza to zatem konieczność każdorazowego uwzględniania, że w zakresie pojęcia mieści się: współsprawstwo688

, sprawstwo kierownicze⁶⁸⁹, sprawstwo polecające690

oraz podżeganie, bądź pomocnictwo691. Należy jednocześnie podkreślić, iż mamy na uwadze współdziałanie w jednej ze wskazanych form zjawiskowych sprawstwa w popełnieniu tego konkretnego przestępstwa, za które dany sprawca odpowiada i nie chodzi o inny wspólnie popełniony czyn zabroniony, który nie jest przedmiotem postępowania karnego692. Skutkiem stwierdzenia, iż na podstawie art. 60 § 3 k.k. sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie w stosunku do „sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa” możemy zauważyć, iż instytucja ta swoim dobrodziejstwem nie obejmuje sprawców przestępstw działających we współsprawstwie. Polega ono na działaniu „wspólnie i w porozumieniu z inną osobą” (art. 12 § 1 k.k.), natomiast art. 60 § 3 k.k. wymaga współdziałania z innymi osobami⁶⁹³. Zatem spod działania tego przepisu jest wyłączony sprawca, którego

686 Wyrok SA w Lublinie z dnia 28 kwietnia 2004r., sygn. akt II Aka 27/04, Prok. i Pr. 2005, Nr 6, poz. 18 (dodatek).

687 C. Kamiński, Mały świadek koronny (art. 60 § 3 k.k.) [w:] E.W. Pływaczewski (red.), Przestępczość

zorganizowana. Świadek koronny. Terroryzm. W ujęciu praktycznym, Kraków 2005, s. 313.

688 P. Kardas, Regulacja współdziałania przestępnego jako podstawa zwalczania przestępczości

zorganizowanej, Prok. i Pr. 2002, Nr 10, s. 73.

689 Wyrok SA w Krakowie z dnia 24 kwietnia 1997 r., sygn. akt II AKa 57/97, Prok. i Pr. 1997, Nr 12, poz. 22; wyrok SA w Katowicach z dnia 24 stycznia 2008 r., sygn. akt II AKa 396/07, Prok. i Pr. 2008, Nr 9, poz. 28.

690 A. Michalska-Warias, Sprawstwo kierownicze i sprawstwo polecające jako środki zwalczania

zorganizowanych form przestępczości [w:] L. Leszczyński, E. Skrętowicz, Z. Hołda (red.), W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Andrzeja Wąska, Lublin 2005, s. 578;

M. Czyżak, Sprawstwo polecające w zorganizowanej strukturze przestępczej, Prok. i Pr 2004, Nr 6, s. 39-45.

691

B. Gadecki, Glosa do wyroku SN z 22.5.2007 r., WA 15/07, Prok i Pr. 2008, Nr 12, s. 167; uchwała SN z dnia 25 lutego 1999 r., sygn. akt I KZP 38/98, OSNKW 1999, z. 3-4, poz. 12.

692 Wyrok SA w Katowicach z dnia 20 października 2005 r., sygn. akt II AKa 354/05, OSA 2006, Nr 9, poz. 55.

czyn pozostaje tylko w związku, chociażby nawet ścisłym, z przestępstwami innych osób694. Instytucja tzw. „małego świadka koronnego” zawarta w § 3 art. 60 k.k. ma zastosowanie nie tylko do członków zorganizowanych grup lub związków przestępczych, ale do każdego przypadku popełnienia przestępstwa we współdziałaniu z innymi osobami695. Wynika to jednocześnie z faktu, iż celem tego unormowania jest zachęcenie przestępców współdziałających z innymi przy popełnieniu przestępstwa do przełamania solidarności przestępczej i zdecydowania się na dość szeroko rozumianą współpracę z organami ścigania w zamian za gwarantowany nadzwyczajne złagodzony wymiar kary z możliwością warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej kary nawet w wysokości do 5 lat pozbawienia wolności. Zatem skorzystać z tej możliwości może wyłącznie taki sprawca, który popełnił przestępstwo w warunkach współdziałania z innymi osobami. Poza zakresem zastosowania tego przepisu pozostaje więc sprawca pojedynczy (indywidualny), a także sprawcy, którzy popełnili przestępstwo w konfiguracji dwuosobowej⁶⁹⁶. Niewątpliwie dyskusyjne jest niczym nieuzasadnione premiowanie nadzwyczajnym złagodzeniem kary wyłącznie sprawcy, który współdziała z co najmniej dwiema osobami, natomiast gdy współdziałał z jedną osobą, to nie może liczyć na takie koncesje w zakresie wymiaru kary. Jak wskazywane jest to niejednokrotnie w literaturze, nie wydaje się, aby dwóch sprawców było mniej groźnych od trzech osób popełniających przestępstwo697

. W sytuacji, gdy czynem popełnionym we współdziałaniu przestępnym jest czyn ciągły, czy też ciąg przestępstw to możliwość skorzystania z obligatoryjnego nadzwyczajnego

694 Wyrok SN z dnia 8 marca 2006 r., sygn. akt III KK 281/05, R-OSNKW 2006, poz. 505.

695 Postanowienie SN z dnia 10 kwietnia 2003 r., sygn. akt III KKN 182/01, OSNwSK 2003, Nr 1, poz. 771; wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2003 r., sygn. akt III KKN 242/01, OSNwSK 2003, Nr 1, poz. 775; J. Paśkiewicz, Świadek koronny „in sua causa” oraz „in altera causa” (art. 60 § 3-5 i art. 61 k.k.), Prok. i Pr. z. 12, s. 43; A. Michalska-Warias, Przestępczość zorganizowana i prawnokarne formy jej działania, Lublin 2006, s. 220-222; M. Kulik [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 2007, s. 145; Z. Ćwiąkalski [w:] A. Zoll (red.) Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do art.

1-116 k.k., Zakamycze 2004, s. 919-920.

696 Wyrok SA w Katowicach z dnia 16 czerwca 2006 r., sygn. akt II AKa 107/05, Legalis.

697 Z. Sienkiewicz, O niektórych projektowanych zmianach w zakresie nadzwyczajnego złagodzenia kary [w:] L. Bogunia (red.), Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. II, Wrocław 2002, s. 80; M. Kuźma,

złagodzenia kary przez skruszonego sprawcę występuje w sytuacji, gdy wszystkie czyny wchodzące w skład czynu ciągłego, bądź ciągu przestępstw były popełnione we współdziałaniu przestępnym co najmniej trzech osób a ponadto ujawniane informacje na temat współdziałających osób i istotne okoliczności dotyczące popełnienia przestępstwa dotyczyły całokształtu czynów wchodzących w skład tych konstrukcji prawnych⁶⁹⁸. W uchwale z dnia 29 października 2002 roku Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż w kontekście sprawcy przestępstwa ciągłego (art. 12 k.k.) warunek „współdziałania z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa” jest spełniony wówczas, gdy sprawca ten popełnił z innymi osobami całe przestępstwo ciągłe, co oznacza, że każde zachowanie sprawcy, będące fragmentem przestępstwa ciągłego, odpowiada temu wymogowi699. Nie ma również możliwości wyprowadzenia z treści art. 60 § 3 k.k. zakazu stosowania tej instytucji wobec osoby, która kierowała zorganizowaną grupą albo związkiem mającym na celu popełnienie przestępstw, jak też sprawców zbrodni zabójstwa, jak ma to miejsce przy stosowaniu ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r . o świadku koronnym. Jest zatem wysoce prawdopodobne, iż wobec ujęcia członków grupy przestępczej i postawienia im zarzutu przynależności do takiej struktury, wcale nie jest wykluczona sytuacja, w której kierujący taką grupą, skutkiem obszernego ujawnienia organom ścigania jej członków oraz informacji dotyczących celów i zasad jej działania, skorzysta z instytucji uregulowanej w art. 60 § 3 k.k., jeśli chodzi o przestępstwo z art. 258 k.k.

698 Por. uchwałą SN z dnia 29 października 2002 r., sygn. akt I KZP 30/02, OSNKW 2002, Nr 11-12, poz. 89; z aprobującą glosą M. Kulika, WPP 2003, Nr 3, s. 141-145 oraz aprobatą R.A. Stefańskiego, Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu Najwyższego w zakresie prawa materialnego, prawa karnego wykonawczego, prawa karnego skarbowego i prawa wykroczeń za 2002 r., WPP 2003, Nr 1, s. 64-66; wyrok SA w Lublinie z dnia 11 kwietnia 2001 r., sygn. akt II AKa 219/00, Prok. i Pr. 2002, Nr 1, poz. 19; wyrok SA w Krakowie z dnia 18 lipca 2002 r., sygn. akt II AKa 166/02, KZS 2002, Nr 9, poz. 10.

699 Uchwała z dnia 29 października 2002 r., sygn. akt I KZP 20/2002, OSNKW 2002, z. 11-12, poz. 89; M. Kulik, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2002 r., sygn. akt I KZP 30/02, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2003, z. 3, s. 141-145.