mjr dypl. SZRP Mariusz Rybski
W
e współczesnych konfliktach zbrojnych na prze-łomie XX i XXI wieku, w których uczestniczyły siły zbrojne Związku Radzieckiego, następnie Federa-cji Rosyjskiej, do wsparcia działań zgrupowań ogólno-wojskowych wykorzystywano również pododdziały wojsk inżynieryjnych. Dłuższe ich zaangażowanie w konflikt, np. podczas wojny w Afganistanie, wymu-szało doposażenie żołnierzy w sprzęt, który skutecznie uniemożliwiał partyzantom przeprowadzanie zama-chów na przemieszczające się kolumny z użyciem im-prowizowanych urządzeń wybuchowych (IED). Formy tych działań w poszczególnych konfliktach warunko-wały również zmiany w sposobach użycia tego rodzaju wojsk i wielokrotnie były odpowiedzią na możliwości potencjału przeciwnej strony.INTERWENCJA W AFGANISTANIE
Jednostki 40 Armii wraz ze wspierającymi ją kom-ponentami, nazywane ograniczonym kontyngentem wojsk radzieckich w Afganistanie, zajmowały większe jego miasta. W tworzonych tam bazach wojskowych rozmieszczano siły główne poszczególnych związków taktycznych. Pododdziały i oddziały wojsk inżynieryj-nych odpowiadały za zabezpieczenie ważinżynieryj-nych obiek-tów i dróg zaopatrzenia w zorganizowanym systemie ochrony, do którego wydzielano siły wielkości batalio-nu lub pułku wzmacniane pododdziałami artylerii
i śmigłowców bojowych1. Zabezpieczenie inżynieryjne polegało na ustawianiu pól minowych lub grup min i zapór z drutu kolczastego wokół newralgicznych obiektów oraz na kierunkach podejść do baz.
Ze względu na masowe stosowanie min przez stronę przeciwną istotne znaczenie dla prowadzonych działań miało wsparcie każdego patrolu i grup marszowych żołnierzami wojsk inżynieryjnych. W rejonach kontro-lowanych przez mudżahedinów, w związku z dużym prawdopodobieństwem minowania dróg na podejrza-nych ich odcinkach, saperzy, najczęściej pieszo, na czo-le kolumn wyszukiwali miny i miny pułapki. W trakcie przeszukiwania i rozminowywania odcinków dróg sa-perów ubezpieczały śmigłowce bojowe i pododdziały zmechanizowane. Prace związane z rozminowaniem terenu i wykrywaniem min wspierały również specjal-nie wyszkolone psy. Oprócz rozminowywania dróg i obiektów drogowych pododdziały wojsk inżynieryj-nych odbudowywały uszkodzone mosty i wykonywały niszczenia.
Aby ograniczyć dostawy zaopatrzenia dla mudżahe-dinów, które napływały z Iranu i Pakistanu, na prawdo-podobnych ich kierunkach żołnierze wojsk inżynieryj-nych zakładali pola minowe, które utrudniały przekra-czanie granic2. Ocenia się, że mimo rozminowywania w Afganistanie może się znajdować od 600 tys. do 10 mln min. Problemem pozostaje nie tylko ich liczba,
1 J. Kajetanowicz, Wojna w Afganistanie w latach 1979–1989 i jej wpływ na rozwój sztuki wojennej, „Zeszyty Naukowe AON” 2004 nr 3(56)A, s. 254.
2 J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan, Warszawa 2010, s. 356.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2020
69
lecz również to, że nie ma planów lokalizujących pola minowe. Rosjanie twierdzili, że założyli 2131 pól mi-nowych, z czego 1518 rozminowali do sierpnia 1988 roku, a mapy reszty przekazali armii afgańskiej3. PODSTAWOWY SPRZĘT
Wojska inżynieryjne w rozpatrywanym konflikcie w głównej mierze były wyposażone w sprzęt, który umożliwiał realizację zadań związanych z prowadze-niem rozpoznania inżynieryjnego, budową zapór inży-nieryjnych i wykonywaniem niszczeń i prac ziemnych oraz wyszukiwaniem min i min pułapek, a także z roz-minowaniem terenu. Podstawowym pojazdem zapew-niającym wykonywanie zadań rozpoznania inżynieryj-nego terenu oraz przeszkód wodnych znajdujących się na kierunku działania wojsk był transporter rozpozna-nia inżynieryjnego IRM4.
Zapory inżynieryjne budowano sposobem ręcznym, wykorzystywano do tego również sprzęt umożliwiają-cy mechaniczne ich zakładanie (jednak w ograniczo-nym stopniu ze względu na skalisty grunt) oraz narzu-towe systemy minowania (UMZ – system naziemny, VSM-1 – system śmigłowcowy5, BM-27 Uragan – sys-tem artyleryjski, Su-25 – syssys-tem samolotowy6).
Do zadań związanych z rozminowaniem terenu uży-wano głównie inżynieryjnych pojazdów rozminowania typu UR-67 i nowszej ich wersji UR-77. Są to samo-bieżne pojazdy opancerzone przeznaczone do wykony-wania przejść w zaporach minowych sposobem wybu-chowym z użyciem ładunków wydłużonych.
Przedsięwzięcia związane z zapewnieniem mobilno-ści realizowano głównie z pomocą ciężkiego sprzętu gąsienicowego. Umożliwiał on udrożnienie zablokowa-nych odcinków dróg oraz torowanie dróg na przełaj.
Z kolei sprzęt przeprawowy pozwalał na pokonanie przeszkód wodnych, gdy obiekt mostowy był zniszczo-ny lub uszkodzozniszczo-ny. Do zadań zapewniających utrzyma-nie przejezdności słabo rozwiniętej sieci drogowej wy-korzystywano7: ciężką spycharkę gąsienicową na pod-woziu ciągnika artyleryjskiego AT-T – BAT, mosty towarzyszące na podwoziu kołowym TMM i TMM-3, drogowy most objazdowy (RMM) oraz most towarzy-szący na podwoziu czołgowym (MTU-20).
Analizując przebieg interwencji w Afganistanie w la-tach 1979–1989, można stwierdzić, że Rosjanie nie spo-dziewali się większych problemów z szybkim opanowa-niem jego terytorium i zmuszeopanowa-niem mudżahedinów do uległości. Błędnie uważano, że największe znaczenie będą odgrywały pododdziały pancerne i
zmechanizo-wane. Jednak ponoszone straty uzmysłowiły radzieckim dowódcom, że w warunkach afgańskich posiadany sprzęt został pozbawiony możliwości manewrowania w walce. Efektem były duże straty i uszkodzenia.
Nie uwzględniono też wpływu terenu górskiego na prowadzenie działań, czyli znacznych różnic wysokości względnych, które zapewniają dobrą obserwację lub całkowite maskowanie rozległych obszarów; skały utrudniają rozbudowę fortyfikacyjną punktów oporu;
głębokie doliny ze stromymi pochyłościami, uniemożli-wiają pokonywanie zboczy przez sprzęt wojskowy;
rzadka sieć dróg, ogranicza lub znacznie utrudnia przemieszczanie8. Trzeba też zwrócić uwagę na rolę wojsk inżynieryjnych, które stanowiły podstawowy ele-ment wsparcia w każdych działaniach pododdziałów wojsk zmechanizowanych i zabezpieczały przemiesz-czanie się kolumn z zaopatrzeniem.
KONFLIKT W OSETII POŁUDNIOWEJ Rosyjskie siły inżynieryjne uczestniczące w nim wchodziły w skład 58 Armii. Były to 1493 Batalion In-żynieryjno-Saperski (Wladykaukaz – Osetia Północna – 19 DZ) i 539 Batalion Inżynieryjno-Saperski (Chan-kala – 42 DZ). Ponadto w dywizjach i pułkach, zgodnie z ich strukturą organizacyjną, znajdowały się podod-działy wojsk inżynieryjnych.
Siły gruzińskie z kolei używały zarówno wyposażenia i sprzętu wojskowego będącego przestarzałymi kon-strukcjami radzieckiej produkcji, jak i znajdującego się w wyposażeniu państw NATO. Wynikało to z doposa-żania armii gruzińskiej w ramach amerykańskich pro-gramów finansowania zakupu broni przez kraje, które muszą zmodernizować swoje siły zbrojne przed wstąpie-niem do NATO. Gruzini w latach 2002–2008 zakupili z:
– Izraela: przenośne ładunki rozminowania H--PEMBS do wykonywania przejść w przeciwpancer-nych polach minowych (100 kpl.) i przenośne ładunki rozminowania L-PEMBS do wykonywania przejść w przeciwpancernych polach minowych (50 kpl.);
– Serbii: miny sygnalizacyjne (15 000 szt.);
– Stanów Zjednoczonych: sprzęt do wyszukiwania i unieszkodliwiania improwizowanych urządzeń wybu-chowych;
– Ukrainy: maszyny inżynieryjne IMR-2 (2 szt.), spycharki ciężkie BAT-2 (2 szt.), mosty towarzy-szące MTU-20 (5 szt.), maszyny do robót ziemnych PZM-29 (5 szt.), miny przeciwpancerne TM-46, TM-57, TM-62 (25 t), miny przeciwpiechotne POMZ-2 i inne (50 t) oraz miny przeciwpiechotne MON-50 (20 t).
3 Ibidem, s. 357.
4 http://otvaga2004.ru/boyevoe-primenenie/boyevoye-primeneniye02/armor-afghan-1979-1989-3/.25.11.2018.
5 http://saper.isnet.ru/texnica-2/wsm-1.html/.29.11.2018.
6 http://airwar.ru/history/locwar/afgan/su25/su25.html/.29.11.2018.
7 https://www.e-reading.club/chapter.php/1015409/19/Runov_-_Afganskaya_voyna._Boevye_operacii.html/. 25.11.2018.
8 K. Wysocki, A. Mikołajczyk, Wsparcie i zabezpieczenie inżynieryjne w górach, „Przegląd Sił Zbrojnych” 2016 nr 2, s. 44.
9 Koparka PZM-2 jest uniwersalną maszyną zamontowaną na ciągniku kołowym T-155, przeznaczoną do wykonywania lub zasypywania rowów strzeleckich oraz okopów dla ochrony stanów osobowych. Sprzęt spychaczowy umożliwia zasypywanie wykopów, rowów i dziur, może także służyć do oczyszczania dróg w zimie. PZM-2 może być wykorzystywany do rekultywacji terenu, układania elektrycznych sieci kablowych i linii komunikacyjnych, a także do budowy lokalnych obiektów.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2020
70
Wojna w Osetii Południowej w 2008 roku stanowiła ważny punkt do odbudowania wizerunku Rosji w kon-frontacji z Zachodem, NATO i Unią Europejską.
W związku z brakiem zwartych opracowań i danych do-tyczących zadań realizowanych przez pododdziały wojsk inżynieryjnych zarówno po stronie rosyjskiej, jak i gruzińskiej można domniemywać, że Rosjanie byli właściwie wyszkoleni do prowadzonych działań i dys-ponowali odpowiednim sprzętem. Takim potencjałem, który mógł być wykorzystany w terenie górskim.
Z kolei gruzińskie pododdziały wojsk inżynieryj-nych, będące w trakcie transformacji, do wsparcia pro-wadzonych działań nie były odpowiednio przygotowa-ne. Na szczęście duża dynamika działań, głównie pod-oddziałów ogólnowojskowych, nie wymuszała większego wsparcia tymi pododdziałami.
KONFLIKT UKRAIŃSKO-ROSYJSKI
Podczas konfliktu na Ukrainie (od 2014 roku) pod-oddziały wojsk inżynieryjnych Federacji Rosyjskiej wykorzystywano do ustawiania przeciwpancernych pól minowych osłaniających swoje punkty oporu, jak rów-nież do minowania dróg do nich prowadzących. Przy-kładem mogą być opisane w książce Łukasza Mamerta Nadolskiego pt. Kampania zimowa w 2015 roku na Ukrainie relacje i udokumentowane przypadki poparte ukraińskimi stratami w ludziach i sprzęcie poniesione na polach minowych.
Rosjanie pododdziałów wojsk inżynieryjnych używali do sprawdzania terenu pod kątem jego zaminowania, gdyż obrońcy ukraińscy trwałość swojej obrony zapew-niali stosując m.in. zapory inżynieryjne. Kolejny przykład wykorzystania pododdziałów wojsk inżynieryjnych Fede-racji Rosyjskiej to budowa mostów pontonowych na rzece Doniec w obwodzie ługańskim na obszarze kontrolowa-nym przez separatystów. Wojska inżynieryjne uczestni-czyły również w pracach przygotowawczych związanych z oczyszczaniem dna morskiego z wraków w miejscach planowanych podpór mostu Krymskiego. Most ten, dzi-siaj najdłuższy w Europie, jest stałą przeprawą mostową między terytorium Rosji a Półwyspem Krymskim.
Kolejne potwierdzone użycie wojsk inżynieryjnych, pośrednio związane z konfliktem na Ukrainie, to wyko-rzystanie ich do budowy rurociągów. Od września 2014 roku wybudowano 24 rurociągi o łącznej długości 228 km. Zaopatrują one terytorium Krymu w pitną wodę10.
Wykorzystanie pododdziałów wojsk inżynieryjnych Federacji Rosyjskiej w konflikcie na Ukrainie w głównej mierze jest związane z wykonywaniem zadań, które wy-magają zastosowania specjalistycznego sprzętu, a także obecności wykwalifikowanego personelu. Za podstawo-we zadania wspierające walczące siły należy uznać te związane z zapewnieniem mobilności wojsk, czyli:
– pokonywanie zapór inżynieryjnych, ale rozumiane bardziej w kontekście wykonania przejść w wykrytych
grupach min bądź nieschematycznymi odcinkami pól minowych ustawianymi przed pozycjami obronnymi strony ukraińskiej. Z dostępnych informacji wynika, że strona ukraińska środki minowania stosowała w ograni-czonym stopniu. Z kolei Rosjanie wykorzystywali ogień artylerii prowadzony w rejony prawdopodobnych zapór lub pól minowych. Traktowali to jako sposób rozmino-wania terenu;
– urządzanie i utrzymywanie przepraw przez prze-szkody wodne, umożliwiające rotację sił walczących po stronie separatystów oraz dostarczanie zaopatrzenia;
– przygotowanie i utrzymanie dróg powiązane z po-konywaniem przeszkód wodnych pozwalające sprawnie i szybko dotrzeć w rejon przygotowanej przeprawy.
Należy też zauważyć, że strona rosyjska starała się przeciwdziałać ruchowi wojsk przeciwnika. W tym celu budowała zapory inżynieryjne, które chroniły wła-sne punkty oporu, przeciwdziałały manewrowi wojsk ukraińskich oraz utrudniały bądź uniemożliwiały wprowadzanie do walki odwodów.
WOJNA W SYRII
Do głównych zadań realizowanych przez pododdzia-ły wojsk inżynieryjnych Federacji Rosyjskiej można zaliczyć: rozbudowę fortyfikacyjną i urządzanie baz, rozminowanie i oczyszczanie terenu oraz urządzanie i utrzymanie przepraw.
Rozbudowa fortyfikacyjna obejmowała przede wszystkim prace wykonane w bazie lotniczej Humaj-mim, stanowiącej jedną z dwóch baz na terytorium Sy-rii. W ich trakcie bazę wraz z posterunkami kontrolny-mi i stanowiskakontrolny-mi ogniowykontrolny-mi ufortyfikowano. Wyko-rzystano do tego gabiony z piaskiem i kamieniami.
Pododdziały wojsk inżynieryjnych w połowie 2017 roku przystąpiły do budowy od podstaw nowej bazy na wschód od stolicy kraju. Na jej terenie miały być roz-mieszczone środki obrony powietrznej zapewniające osłonę dla syryjskiej stolicy.
Rozminowanie i oczyszczanie terenu realizowano w ramach tzw. operacji humanitarnego rozminowania poza granicami Rosji pod auspicjami Międzynarodo-wego PrzeciwminoMiędzynarodo-wego Centrum Sił Zbrojnych Fede-racji Rosyjskiej. W 2016 roku, po zakończeniu walk o Aleppo i Palmyrę, do Syrii wysłano dwie grupy roz-minowania z wyposażeniem specjalistycznym i psami służbowymi, które rozminowywały ruiny antycznego miasta, przyczyniając się w ten sposób do ratowania skarbów światowego dziedzictwa. Podczas rozminowa-nia Palmyry rozbrojono około 18 tys. min i ładunków wybuchowych, rozminowano około 825 ha powierzch-ni i 8500 budynków. W lutym 2017 roku podczas roz-minowania Aleppo rozbrojono około 36 tys. min i ła-dunków wybuchowych (w tym około 20 tys. określo-nych jako IED), rozminowano około 29,5 km2 terenu, 945 km dróg i 4500 budynków11.
10 K. Wysocki, M. Depczyński, P. Szymczak, Współczesne wojska inżynieryjne Federacji Rosyjskiej, AszWoj, Warszawa 2017, s. 63.
11 M. Gawęda, Rosyjska interwencja w Syrii – siły naziemne, „Wojsko i Technika” 2018 nr 4, s. 48.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2020