ostatni, nawet co nieco interesował ją . Przyszedł kilka razy, ale ledwie wypił kawę, wychodził, chociaż nieraz propo-nowała mu pozostanie dłużej . . ., nawet już kilka razy wy-czuła, że ma ochotę zostać, jednak wychodził . . . podawał różne nagłe powody, najczęściej dzwonił jego telefon, nie-cierpliwie coś tłumaczył do słuchawki, nawet pokrzyki-wał i wychodził . . . Bardzo słabo znała ten obcy język, choć mieszkała tu już kilka lat, nie rozumiała, co go denerwo-wało . Ledwie rozpoznała kobiecy głos, za każdym razem ten sam . Gdy pytała, lekceważąco machał ręką i tym szyb-ciej wychodził . . ., więc nie pytała . Jednego razu bardzo za-skoczył ją, tylko ten jeden raz . . ., z wrażenie niemal ze-mdlała . Kilka razy pokornie zastrzegał się, z góry prosił o wybaczenie, jeżeli . . . Kto jest u ciebie? Z kim mieszkasz?
– niespodziewanie krzyknął i chwycił się za głowę . Za-przeczyła raz i drugi: – To niech szuka, skoro nie wierzy!
Bardziej przeraziło jego pytanie, niż nieoczekiwany krzyk . – Są tylko dwa pokoje, może szukać! – ale on uciekł, jak-by od swojego krzyku .
Po kilku dniach przeszedł ponownie, kolejny raz i na-stępny . . . niespodziewanie, bez zapowiedzi . Czuła, że ją sprawdza . Tym się nie przejmowała, nie miała co ukry-wać, zawsze była sama . . . od kiedy tu przyjechała . Dwóch synów mieszkało oddzielnie, bliżej pracy, w innym hrab-stwie . Kasia mieszkała tylko blisko, ale też oddzielnie . Miała Tomka, narzeczonego z poważnymi zamiarami . Pracowała niemal okrągłe dzionki, z córką widywały się tylko w niedzielę .
Chciał, to przychodził . Nie zabraniała . Był spokojny, już nie denerwował się telefonami od tamtej kobiety . Zresztą telefonów było coraz mniej . Więcej nie powrócił do tamte-go pytania . . ., już mu zapomniała kłopotliwą i nieprzyjem-ną scenę i zawsze częstowała kawą, którą coraz bardziej chwalił, jakby . . . Przy kawie nawet zaczynał czynić delikat-ne aluzje, co do jej samotności . . . Nie reagowała, udawała, że niczego się nie domyśla, nie zauważa kwiatów od nie-go . Pewnie przynosił z własnenie-go ogródka . . .
Przed pół rokiem Kasia urodziła córeczkę, śliczną i ko-chaną Waneska . Miała obawy, jak dzieciak będzie reago-wał na jego obecność, kiedy nieraz zabierała wnuczkę do siebie . Jednak nic niepokojącego w zachowaniu dziecka nie zauważyła . Najedzona Waneska była radosna, głośno gaworzyła . Jej rączki i nóżki nie znały spoczynku . Kot po-trafił zmęczyć się, ale nie dzieciak .
Ewa zadzwoniła z informacją, że okazyjnie będzie w przejeżdżała obok jej miasteczka . Służbowo jedzie nad Morze Północne . Czy może ją odwiedzić? Ma do niej pew-ną delikatpew-ną sprawę . Dobra okazja ją obgadać, może na-wet załatwić .
Ewa nie wiedziała, jak zacząć tę „delikatną sprawę” . Kopciła papierosy, żłopała kawę, plątała słowach, prze-praszała, żeby starała się ich zrozumieć, wynagrodzą jej,
ale . . . właśnie to było najgorsze . . . Sama się domyśliła . Ewa, tamta kobieta, którą Mundek wspominał kilka razy, pozo-stałe dzieci miały do niego swoje prawo, choć nie miesz-kał z nimi od szeregu lat . . .
Wyjęła urnę z mahoniowego pudełka spoczywającego na szafce, po jej środku . Chciała ją odkręcić . Nie mogła . Ręce jej drżały i ślizgały się po gładkiej powierzchni, szcze-gólnie po tych niby również drżących listkach . Musiała po-móc jej Ewa . Ledwie Ewa chwyciła urnę u dołu i zakręci-ła nią, wieczko lekko ustąpiło, jakby nie było zakręcone .
Spomiędzy szklanek wyjęła lekko zielony gliniany ku-bek i podała go Ewie . Nigdy nie wiedziała, po co go zabra-ła z kraju, kiedy go opuszczazabra-ła, w jakim celu . Kupizabra-ła go na ostatnim parafialnym odpuście, gdy przygotowywała się do wyjazdu . To było . . . głupie . Całą drogę musiała uważać, żeby go przypadkowo nie potłuc, potem ostrożnie wycie-rać przy każdym sprzątaniu w kredensie . Do czego był jej potrzebny ten kubek?
Ewa ustawiła kubek na stole, przechyliła urnę, posypał się z niej strumień szarego proszku . Wtedy coś ją ukłuło po-niżej serca aż chwyciła się za pierś . Ewa tego nie zauważyła . Powoli dopełniała niewielki gliniany kubek szarym pyłem . Raz i drugi delikatnie stuknęła kubkiem o stół, jakby chcia-ła, żeby więcej szarego proszku zmieściło się w jego środku . Wtedy podeszła do Ewy i zabrała jej kubek, czym dała do zrozumienia, że reszta zostaje dla niej . Odstawiła kubek na środek szafki w miejsce, gdzie niedawno stała urna .
I Ewa pospiesznie odjechała . Ledwie zdążyły się pożegnać .
Wczoraj, nim codzienny gość przyszedł na kawę, od-niosła zielony gliniany kubek pod małe krzaczki kosod-rzewiny wyrastające z jasnego piasku plaży . . .
Kubek zakopała dość głęboko, żeby jakieś wałęsające się psisko nie nabrało ochoty . . ., jak sobie kiedyś życzył . . ., a może lepiej było i kubek oddać rodzinie, na wzgórku na Majdanku między innymi skremowanymi podczas wojny położyć, jak obiecywała to Ewa? . . . Nieustannie zachodziła w głowę . . ., nagle odezwał się dzwonek do jej drzwi . – Już, już, chwileczkę! Szybko pobiegła do nich . . .
II
Mundek jednak nie odszedł mimo swojej tragicznej śmierci… pozostał we mnie, w mojej świadomości, jako nieustanne wspominanie naszych wspólnych przeżyć, do-świadczeń, nawet oczekiwania na siebie… Córka, za moją zgodą, zabrała tylko jego prochy, ich część… Tak oto, mnie pozostały tylko wspomnienia… To dobrze . Mam już swo-je lata, chyba nadaję się tylko do wspominania . O żadnym chłopie już nie myślę…
Pojadę niedługo do swojego kraju, do siostry, z którą łączy mnie nie tylko przeszłość, nasze wspólne błąkanie
się po rodzinie, na które skazała nas matka, i nasza sa-motność, egzystowanie pośród obcych ludzi . Może to ono było przyczyną mojej emigracji do obcego kraju, czyli dal-szego mojego błądzenia i moich dzieci?
Siostra została w domu, który wybudował jej mąż…
Zacznę od razu .
Mundek wydzwaniał do niej z byle powodu, najczę-ściej kiedy wypił co nieco za dużo, a ja nie chciałam słu-chać jego bełkotu… mogłam być zazdrosna o siostrę i ich rozmowy, była przecież zdecydowanie młodsza ode mnie i chyba ładniejsza . Mieszkała w kraju, do którego Mundek ani myślał o powrocie . Mój Mundek bajerował ją okrut-nie . Potrafił opowiadać różne dyrdymały, jakie kwiaty ofiaruje jej przy najbliższym spotkaniu, jaki złoty pier-ścionek, jakie futro z norek, letnie pantofelki, kapelusz, którym zadziwi całą naszą miejscowość… takiemu aman-towi niejedna bez zastanowienia gotowa była paść do ko-lan i szeroko rozłożyć nogi, ale nie moja siostra . Mundek zwykle milczał, każde słowo trzeba było wyciągać z niego niemal wołami, a z siostrą świergotali sobie w najlepsze . Opowiadał jej o wszystkim, kogo dziś przewoził swoim zdezelowanym samochodem, ile zarobił, jaki dostał napi-wek, która z lampucerów uśmiechała się do niego i przy-milała, żeby tylko skoczył na nią… takie niestworzone rzeczy, gatki-szmatki… często kłamał, popisywał się tylko . Bywało, że Mundek nawet płakał przed nią… tak wczu-wał się w rolę pokrzywdzonego i opuszczonego kochanka, a ja najczęściej stałam obok, zagryzałam chusteczkę, żeby się nie zdradzić, gdy udawałam, że mnie nie ma, i pokła-dałam się ze śmiechu… każda inna uwierzyłaby jego ba-jerowaniu, ale nie moja siostra i pewnie też pokładała się ze śmiechu podczas jego kwilenia… obiecywał, obiecy-wał… ustalał termin swojego przyjazdu i na tym wszyst-ko się wszyst-kończyło… najczęściej zasypiał na tapczanie albo w moich ramionach…
Gdzie Mundek i obce baby, ja mu wystarczałam chyba całkowicie… nieraz wracał z roboty taki urobiony, że jeść nie miał siły, szczególnie po nocnych jazdach na północ . Gdy dostatecznie odpoczął, wrócił ze sklepu z kwiatami lub jakimś prezentem czy upominkiem na przeproszenie za swój płacz, co zawsze robił po każdej niespodziewanej wódce, dawał się namówić na spacer „naszym brzegiem”, bo lubił go bardzo . Dla relaksu uwielbiał puszczać po wo-dzie takie płaskie kamyki, czyli „kaczki” i liczyć ich odbi-cia, a potem o każdym podskoku kamienia opowiadał sio-strze przy kolejnym telefonie . Też się chwalił, że ostatnim razem udało mu się jednym kamieniem zrobić siedem skoków, nawet dziesięć . Nie dostrzegałam różnic w od-bijani się kamyków . Wszystkie jednakowo wpadały do morza i nawet drobna fala nie pozostawała po nich, żad-na zmarszczka żad-na wodzie . Jedżad-nak wobec siostry potwier-dzałam jego umiejętności i zachwycałam się nimi… po
spacerze zawsze był taki słodziutki i posłuszny, na wszyst-ko się godził…
Siostra chyba nie zawsze wierzyła w te przechwałki, gdyż Mundek nieraz bił się w piersi i zaklinał, albo w zdenerwo-waniu rzucał słuchawkę i wychodził z domu… Przez kilka dni był spokój, mogliśmy tylko zajmować się sobą . . .
Kiedyś Mundek kupił mi lalkę o plastykowej twarzy . Była ubrana w śliczne fatałaszki, ale twarz miała plasti-kową i lekko podmalowaną . Uśmiechała się do każdego jak prawdziwa idiotka . Zastanawiałam się, czy to fatałasz-ki tak spodobały mu się, czy ten tajemniczy uśmiech, ta-jemniczy i lekko bezczelny? Można jej było nie zauważyć, przejść obok straganu, na którym leżała między innymi duperelami i nie zauważyć, ale można też było zakochać się w maskotce, pooglądać ją uważnie, nawet zajrzeć pod spódniczkę, w majteczki, za lekko zmarszczone rękawy bluzeczki i strzelić z opinającej rączki gumki, cmoknąć z zadowolenia, i bez zastanowienia zapytał o cenę, od razu sięgnął do kieszeni spodni i nie patrząc wyciągnął dziesięć funtów…, podał je sprzedawczyni jak kawałek nic nie zna-czącego papierka… tak zrobił Mundek . Zapłacił i zwrócił się do mnie z postanowieniem:
– Będzie dla ciebie . Masz…
Lalka przypominała maskotkę z pewnego obrazu, o którym ostatnio mówili w telewizji o jego nadzwyczaj wysokiej cenie… nie zapamiętałam jego autora . Nie mam do tego szczególnej głowy…
Tego dnia poszliśmy brzegiem morza do domu i gorą-co kochaliśmy się do końca dnia, nawet dłużej, chyba do północy . . .
Lalka stała się ulubioną maskotką Mundka . Stawiał ją na nocnej szafce obok swojego lóżka i każdego wieczoru dłu-go patrzył na nią, obserwował jak coś szczególnie nadzwy-czajnego . Nie pozwalał sobie w tym przeszkadzać . Oglą-dał ją, patrzył i patrzył . Co widział w tej pucołowatej lalce?
Nigdy nie powiedział, mimo moich natarczywych pytań . – Co cię to obchodzi – kwitował każde pytanie, więc po jakimś czasie przestałam pytać . – Wiele pięknych rze-czy, ty nie pojmiesz tego – powiedział kiedyś, aż mnie zdenerwował…
Pogodziłam się, to była jego idiotyczna tajemnica . Ale przed wyjazdem na ostatnie wakacje i to do mojego kraju, na które Mundek wreszcie dał się namówić, przypadkowo stała się tragedia z lalką… Mundek bardzo długo rozma-wiał z moją siostrą, o czymś przekonywał, prosił, potem z jakiegoś powodu krzyczał na nią, szczególnie obraźli-wie przeklinał…, kategorycznie żądał rozmowy z moim szwagrem . Początkowo mówił do niego szeptem, prosił go o coś, niemal błagał, aż zaczął krzyczeć, potem znowu zniżył głos, znowu prosił i znowu mówił coraz głośniej, aż ponownie zaczynał kląć i wrzeszczeć na całe gardła… nie
zbliżałam się do niego, bałam się, w takie sytuacji mógł przestać panować nad sobą… Wreszcie rzucił słuchaw-ką o aparat, aż czarne pudełko spadło z biurka, i krzy-cząc, że on ma nas wszystkich w… wybiegł z domu . Nie było go północy, chyba nawet dłużej, już zaczynałam się martwić, mimo wszystko był z niego dobry chłop, poja-wił się przed świtem . Był mocno pijany . W ręce trzymał swoją maskotkę . Kiedy ją zabrał i po co, nie zauważyłam . Z trudem wtoczył się do swojego pokoju . Maskotkę rzucił w stronę okna . Odbiła się od okiennego parapetu i spadła na kaloryfer . Na swoje wyro rzucił się w ubraniu . Nie mia-łam nic przeciwko temu . Niech tak śpi . Robił to już wielo-krotnie . Po kilku sekundach zaczął chrapać, jak najczęściej to robił po dużej wódce . Odwróciłam się, nie zważając na lalkę leżącą na kaloryferze i poszłam do swojego pokoju . Nie było się czym przejmować .
W nocy obudził mnie jego dość głośny szloch . Na dwo-rze było już niemal widno . Już nie tdwo-rzeba było świecić światła . Pobiegłam do pokoju Mundka…
W wymiętym ubraniu siedział na łóżku, głowę trzymał między rękami i głośno szlochał . Podbiegłam do niego, przytuliłam do siebie . Odwrócił się nieco do mnie, jakby chciał odepchnąć . Ale nie . On wyjął ze swoich rąk, w któ-rych ukrywał twarz, lalkę… w najmniejszym stopniu nie była podobna do tej, którą Mundek kupił na straganie . Twarz miało dziwnie pomarszczoną w głębokie fałdy, nos niemal przepołowiony i zadarty, lewy policzek głęboko zaklęsły, z ust wystawały okrutnie duże zęby, róż z twa-rzy rozmazywał się po bluzce… odstraszała swoim ma-kabrycznym wyglądem . . .
– Zobacz – płacząc, wyszeptał Mundek i ryknął głośno . Chciał mi wręczyć tę makabrę, ale odskoczyłam w po-płochu i wrzasnęłam:
– Nie!
Lalką spadła na podłogę . Dobiegłam do niej i kopnę-łam z całych sił, aż poleciała do przedpokoju .
Lalka, pod wpływem działania gorącego grzejnika, miała bardzo zdeformowaną twarz . Trudno było na nią patrzeć . Jej, wcześniej naturalny uśmiech, zamienić się w trudny do zniesienia grymas . Co było się męczyć i to-lerować jej obecność, jakby nic się nie stało . Następnego dnia, skrycie przed Mundkiem, wyrzuciłam ją do kosza, nawet dopilnowałam, żeby wywożący śmiecie robotnicy zabrali ją na pewno . Mundek nic mi nigdy nie powiedział o niej, ani razu więcej nie wracał do maskotki . Popłakał tylko jeszcze z godzinę i poszedł do pracy . Po powrocie z niej: i on i ja nie wracaliśmy do maskotki, udawaliśmy, że nigdy jej nie było . Byłam mu szczególnie wdzięczna, że nie robił żadnych scen…
Czegoś jednak Mundkowi jakby zabrakowało . Nie-raz zapominał kupić chleba lub mleka, chociaż wszystkie
potrzeby spisywałam mu na kartce . O jednych pamię-tał, o innych zapominał . Nieraz starał się wmówić mi, że nie zapisałam tego czy tamtego . Żądałam wtedy okaza-nia kartki . Wtedy kartka gdzieś mu się zapodziewała, albo rzucał przekleństwem i wychodził z domu…, chwilami zastanawiałam się, co się z nim dzieje? Rozmawiać na ten temat nie chciał, wszystko traktował za moje nieuzasad-nione wymysły . O lekarzu nawet nie pozwalał sobie mó-wić . Chwilami już ogarniał mnie strach, co z nim będzie, jak to się jeszcze pogłębi, co z nami będzie? Byłam pew-na, że to były objawy choroby, o której nie mogłam z nim porozmawiać .
Po ostatnim jesiennym sztormie udało mi się namówić Mundka na spacer „naszym brzegiem” . Wyobrażałam so-bie, że to jest moja ostatnia szansa… do tej pory w ciągu naszego kilkuletniego pożycia po każdym sztormie wy-chodziliśmy na brzeg, bywało, że i dwa razy przemierzali-śmy świeży a już stwardniały piasek brzegu . Wiele w nim było ciemnych drobinek, jakby przynosiła je woda od Is-landii, gdzie funkcjonowały wulkany, a ich dym przyno-siło aż do nas . W tym ciemnym piasku ślady naszych stóp znaczyły się mocno . Wzięłam Mundka za rękę i szliśmy jak narzeczeni…, w którymś momencie Mundek puścił moją dłoń i schylił się do piasku . Przystanął, zaczął coś oglądać . I ja się zatrzymałam, a kiedy Mundek nadal oglą-dał to, co znalazł, zawróciłam do niego…
Mundek trzymał na ręce żabę o zielonych oczach! Deli-katnie głaskał ją . To nie była żywa żabka, raczej to kamień dziwnie ukształtowany przez wodę . Dar morza Północnego . Mocno wypolerowany, na czole dwa różnej wielkości uwy-puklenia, z których jedno patrzyło na mnie, drugie nieco na Mundka, jakby zezowało . Uwypuklenia te były dziwnie zielone i chyba uśmiechnięte . Szczególnie ciekawy był od-włok żaby, kończył się dwoma wypustkami, niby kończyna-mi . Jedna z nich lekko zgięta w kolanie, druga wyprostowa-na, naciągnięta jak struna po gwałtownym skoku .
– Żaba szykowała się do skoku, albo wykonała go przed chwilą – Mundek roześmiał się dźwięcznie, gdy to powiedział .
Kiedy Mundek zginął na przejeździe kolejowym i kiedy znalazłam jego ciało, a jego córka zdecydowała się prosić o prochy po ojcu, nie oddałam jej żaby . Wcześniej wyję-łam ją z glinianego kubka i zachowawyję-łam dla siebie, jakby od Mundka dla siebie… .
Teraz, gdy przeniosłam się do pokoju Mundka, żabkę ustawiłam na stoliku przy łóżku . Długo nie zastanawiałam się nad tym . Tu postawił ją Mundek i tu pozostała . Nie-raz długo na nią patrzył…, zielone oczy żaby uśmiechały się, jakby widziały Mundka…, czuję, że on jest obok niej, bardzo blisko…
Stanisław Rogala
Slobodanka Živković (urodzona w 1951 r .) serbska po-etka i teatrolog . Opublikowała kilka tomików poezji . Au-torka popularnych esejów, recenzji, adaptacji, dramatyza-cji oraz reżyser tekstów dla dzieci . Jej utwory przekładano na języki: angielski, polski, słoweński i włoski . Publiku-je na łamach krajowych oraz zagranicznych czasopism . Członek „Teatru 91” w Aleksincu . Prowadzi szkółkę aktor-ską dla dzieci . Członek Związku Literatów Serbii . Mieszka i tworzy w Aleksincu, Serbia .
WYOBRAŹNIA
Świat poetów nie jest odważny Tyle o ile się uważa .
Albo nie . O tyle o ile Ich poezja od nich wymaga . Zapisuję horyzont na pustej kartce:
Horyzont przeszłego, horyzont teraźniejszego Horyzont przyszłego i horyzont współczesnego I wszystko to wydłuża się we mnie,
Staje się moim niepokojem, I wszystko to do dnia dzisiejszego I wszystko tak – wydaje się – do końca, Do nieskończoności .
W SKRYTOŚCI Żebym rzuciła Jak garść ziemi To wspomnienie-Wyrosłaby noc
I zaszumiała pełnią księżyca I cienką ścieżką
Doprowadziłaby mnie na wybrzeże, Gdzie bym aż do zorzy,
W muszli słów twych Słuchała jak jęczy morze . Żebym wyrzuciła, w tajemnicy
Pewne słowo, którego od dawna nie wypowiedziałam – Odpłynęłaby
Do białej pościeli pełni,
Nie wiedząc że w najbliższym czasie, Niedługo po tym
Wszystkie źródła zamkną się I wszystkie koryta pozostaną suche . Żebym rzuciła
Jak łódkę z papieru, Myśl
tę-Wybrzeża by rosły i rozszerzały się, Czas powstał młody,
I pachniałby na słońcu, które by przez cały dzień parzyło .
Wtedy, rozpostarta obok wody zapomnienia, Usypiając wnuków,
Usnęłabym z ręką na piersi, Z ręką na sercu,
Zmęczona . Slobodanka Živković