posiadała takich wpływów jak Stany Zjednoczone. Z krajów europejskich, jak to powiedziałem wcześniej, Portugalia jako członek „trojki, odgrywała najważniejszą rolę w procesie pokojowym w Angoli, chociaż nie naciskała zbyt aktywnie na przestrzeganie praw człowieka200. Była za to głównym krajem z utrzymujących stosunki handlowe z Angola, wyłączając ropę naftową.
Szefowie Wspólnoty Europejskiej opublikowali 21 lutego 1992 r. oświadczenie na temat Angoli, zobowiązując Wspólnotę do praktycznego wkładu w osiągnięcie długotrwałego pokoju. Przyznano fundusze wspólnotowe na rozminowanie oraz na zainstalowanie obserwatorów monitorujących prawa człowieka. W 1995 roku przeznaczono 6 milionów euro na rozminowanie i 55 milionów euro na projekty humanitarne. We wrześniu Unia Europejska zorganizowała w Brukseli Konferencję Okrągłego Stołu UNDP poświęconą Angoli. Dnia 2 października 1995 roku Komisja Europejska opublikowała deklarację na temat wspólnego stanowiska wobec Angoli. Poza wspieraniem wdrażania protokołu z Lusaki, szczególnie w zakresie demobilizacji byłych żołnierzy, Unia Europejska ogłosiła swoje poparcie dla demokracji i przestrzegania praw człowieka w Angoli. Z końcem października tegoż roku UE zobowiązała się do przyznania dodatkowych funduszy na rozwój programu monitorowania przestrzegania praw człowieka UNAVEM III, zapewniając 600 milionów euro na ten program, którym zarządzać mieli członkowie Parlamentu Europejskiego do Spraw Afryki Południowej lub
199 „Narodowa Strategia Bezpieczestwa USA: zaangażowanie i rozszerzanie”, cytat za: D.B.
Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba (red.) Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997, s. 163-213.
200 Komunikat Unii Europeskiej o sytuacji polityczno-militarnej w Angoli, emitowany w Brukseli w dniu 21 styczniu 1999 r.
AWEPA, organizacja powstała w Holandii. Dnia 13 stycznia 1997 roku Komisja Europejska przyznała Angoli dotację w kwocie 14 milionów euro, którą miało dysponować Biuro Pomocy Humanitarnej Wspólnoty Europejskiej (ECHO). W rzeczywistości projekty pomocy humanitarnej były wdrażane przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (ICRC), agencje ONZ oraz przez różne organizacje pozarządowe. Dwoma priorytetami ECHO w Angoli były:
pomoc medyczna oraz programy żywieniowe.
Dnia 3 lutego 1998 roku Unia Europejska wyraziła swoją satysfakcję z postępu we wdrażaniu w Angoli protokołów z Lusaki, zwłaszcza w sprawie włączenia z integracji funkcjonariuszy UNITA do wojska rządowego.
Jednocześnie UE oświadczyła, iż jest zaniepokojona opóźnieniami w procesie tworzenia rządu jedności i pojednania narodowego. Udzieliła też pochwały rządom Portugalii, USA i Federacji Rosyjskiej za ich inicjatywy na rzecz procesu pokojowego w Angoli. Dnia 13 sierpnia 1998 roku Unia Europejska skrytykowała UNITA za niestosowanie się do wymogów demilitaryzacji, wskazanych w rezolucji 1118 Rady Bezpieczeństwa, prosząc organizację powstańczą o realizację ustaleń protokołów z Lusaki oraz o poinformowanie o stanie i lokalizacji jej sił wojskowych. W całym 1998 roku Unia Europejska zainwestowała blisko 100 milionów dolarów. w projekty specjalne oraz pomoc gospodarczą i społeczną, czyniąc tym samym Angolę największym adresatem swojej pomocy rozwojowej.
Wiele krajów – członków UE – okazywało wielkie zainteresowanie kwestiami związanymi z prawami człowieka nalegając na Radę Bezpieczeństwa ONZ by podejmowała ten ważny temat na swoich spotkaniach201. Ambasady holenderska i norweska, a także rząd Kanady finansowały warsztaty szkoleniowe na temat praw człowieka.
Rząd brytyjski natomiast zdecydował w tym samym roku o przerwaniu swojej pomocy dla Angoli, uznał bowiem, że kraj ten nie spełnia kryteriów warunkujących udzielanie pomocy, gdyż nie przestrzega praw człowieka. W lutym komisarz unijny do spraw krajów ACP João de Deus Pinheiro spędził trzy dni w Luandzie, skupiając się wyłącznie na pomocy rozwojowej. Dnia 8 lipca 1998 roku Unia Europejska ogłosiła w Brukseli
201 Human Carta Rights Watch ao Grupo de trabalho para Africa da U.E, Bruxelas, 3 de fevereiro 1999.
poparcie dla sankcji ONZ zamrażających konta bankowe UNITA i zakazujące handlu diamentami pochodzącymi ze strefy UNITA. Dnia 28 lipca tegoż roku Rada Ministrów Unii Europejskiej uchwaliła odpowiednie uregulowania odnośnie do tych sankcji. ……
Unia Europejska jako główne narzędzie nacisku na rząd Angoli i UNITA posługiwała się oświadczeniami i komunikatami, w których wyrażała zaniepokojenie swoich członków pogorszającym się stanem procesu pokojowego.
Dnia 29 września 1998 roku prezydencja austriacka w Unii Europejskiej opublikowała komunikat ostrzegający przed bliskim zagrożeniem rozpoczęcia wojny z winy UNITA. Dnia 28 grudnia 1998 i 21 stycznia 1999 roku ogłoszono apel o większe zaangażowanie ONZ w Angoli202 i prośbę do rządu Angoli, a przede wszystkim do UNITA o przestrzeganie praw człowieka. Dnia 3 lutego 1999 roku grupa robocza do spraw Afryki przy Unii Europejskiej zebrała się w Brukseli aby przedyskutować kwestię Angoli i przyszłości misji ONZ w tym kraju. W tym czasie Human Rights Watch opublikowała list otwarty zalecający Unii Europejskiej zaapelowanie o kontynuację monitorowania praw człowieka realizowanych w Angoli przez ONZ oraz o umocnienie embarga ONZ na dostarczanie broni stronom konfliktu. Również w tym samym czasie Amnesty International opublikowała oświadczenie, w którym wskazano na łamanie praw człowieka w Angoli.
Dnia 8 czerwca 1999 roku władze ONZ opublikowały deklarację dobitnie potępiającą zestrzelenie przez UNITA rosyjskiego samolotu w maju oraz zwracającą się do rządu angolskiego, a w szczególności do UNITA, o pomoc organizacjom humanitarnym w realizacji ich projektów203. Po upływie kilku dni, 16 czerwca Komisja Europejska zdecydowała o przyznaniu Angoli 10 milionów euro na pomoc humanitarną. Rada Ministrów UE opublikowała 22 lipca 1999 roku nowe oświadczenie na temat wojny domowej w Angoli, w którym zwróciła się do UNITA o pilne zaprzestanie działań militarnych oraz o zgodę na zawieszenie broni i przystąpienie do dialogu. Unia Europejska poprosiła także rząd Angoli o akceptację znaczącej obecności ONZ w Angoli i „wzięcie pod uwagę, że obecność ONZ będąca elementem przestrzegania praw człowieka może
202 Amnestia Internacional, External News Sernice, 22 de Janeiro de 1999.
203 „Deklaracje prezydenta Unii europeskiej o sytuacji w Angoli nr 8870/99 z dnia 8 cerwca 1999r.
przyczynić się w sposób pozytywny do pokojowego rozwiązania konfliktu w Angoli”. Zwrócono się ponadto do rządu Angoli i do UNITA o przestrzeganie praw człowieka i współpracę z organizacjami humanitarnymi w celu zagwarantowania bezpieczeństwa i swobodnego przemieszczania się ich personelu, jak też zapewnienia dostępu do ludności dotkniętej wojną.
W styczniu 1999 roku rząd kanadyjski objął przewodnictwo w Komitecie do Spraw Sankcji ONZ wobec Angoli. Od tego momentu Kanada pracowała nad bardziej efektywnym wprowadzaniem sankcji, utrzymując dialog z organizacjami pozarządowymi, wśród których była m.in. organizacja Human Rights Watch. W maju ambasador Fowler, szef Komitetu ONZ do spraw Sankcji, odbył podróż do Afryki Południowej z misją badawczą204.