zaufaniu i dobrowolnym przestrzeganiu prawa relację między podatnikami i organa-mi podatkowyi organa-mi, prowadzącą do zapłaty podatku we właściwej wysokości i wyma-ganym terminie [Huiskers-Stoop, Gribnau 2019, s. 66]. Co do zasady, korzyścią z pro-gramu dla administracji podatkowej są niższe koszty wymiaru i poboru podatków oraz lepsze wykorzystanie ograniczonych zasobów, a dla podatników (większa) pew-ność prawa w czasie rzeczywistym i brak kontroli następujących kilka lat po zakoń-czeniu roku podatkowego. Są to programy wymagające wobec podatnika (zob. tabe-la 1), oparte na zasadzie dobrowolności, oferujące w zamian preferencje niedostępne dla pozostałych podatników. Adresowane są one zazwyczaj jedynie do największych podatników o kluczowym znaczeniu dla gospodarki kraju i finansów państwa. Jak dotąd tylko program holenderski oferuje ten rodzaj współpracy nie tylko dużym po-datnikom, lecz także średnim i małym [Bronżewska, Majdańska 2019a, ss. 44–51].
Dla upowszechnienia tej instytucji kluczową rolę odegrały trzy publikacje OECD: · Study into the Role of Tax Intermediaries [OECD 2008]
W raporcie tym zdefiniowano, w odniesieniu do co-operative compliance, wyma-gania względem organów podatkowych oraz samych podatników. W przypadku organów podatkowych wskazano na świadomość biznesową, bezstronność, pro-porcjonalność, transparentność oraz responsywność, natomiast w przypadku po-datników – transparentność i gotowość do udzielenia informacji. W nomenklaturze
119 Istota i perspektywy współdziałania jako nowej procedury podatkowej
międzynarodowej program ten nazywano wówczas enhanced relationship (wzmoc-niona współpraca) [OECD 2008, s. 40].
· Co-operative Compliance: A Framework: From Enhanced Relationship to Co-operative Compliance [OECD 2013]
W raporcie tym wyjaśniono zmianę nazwy z enhanced relationship (wzmocniona współpraca) na co-operative compliance (Program współdziałania), która lepiej odda-je istotę programu, wskazując na wymóg przestrzegania prawa i współpracę z orga-nem podatkowym. Podkreślono w nim także znaczenie ram wewnętrznego nadzoru podatkowego dla powodzenia tego programu [OECD 2013, s. 16, 57–63].
· Co-operative Tax Compliance: Building Better Tax Control Frameworks [OECD 2016] Celem tego raportu było zdefiniowanie wytycznych pomocnych przy projektowaniu i obsłudze ram wewnętrznego nadzoru podatkowego [OECD 2016, s. 7].
Coraz częściej stosowane na świecie programy co-operative compliance, jako niere-strykcyjna (miękka) metoda oddziaływania na podatnika, stanowią ofertę konkurencyj-ną wobec agresywnej optymalizacji podatkowej. Pierwsze modele Programów współ-działania, jako rozwiązań pilotażowych bądź determinowanych prawnie, zainicjowano na początku XXI w. Pionierami tej procedury były Australia (2001), Republika Południo-wej Afryki (2004), a także Holandia, Irlandia i USA (2005). W 2013 r. programy współdzia-łania były wdrożone, wdrażane lub planowane w 24 państwach, a w 2017 r. – już w 37 [OECD 2013, ss. 22–24; OECD 2019, s. 54]. W 2017 r. większość programów była już za-implementowana (22), a 15 z nich było w trakcie implementacji lub w sferze planowa-nia (zob. rysunek 1). Programy te są różnie nazywane, różnią się ujęciem normatywnym i wykazują odmienne zakresy podmiotowe. Są jednak w dużym stopniu do siebie po-dobne w odniesieniu do swoich cech charakterystycznych oraz wymagań w stosunku do ich uczestników (zob. tabela 1).
Rysunek 1. Status implementacji Programów współdziałania w 2017 r.
Dane dla 58 rozwiniętych i rozwijających się państw uwzględnionych w statystykach OECD. Źródło: opracowanie własne na podstawie OECD [2019, s. 54].
Tabela 1. Cechy i wymagania Programów współdziałania wdrożonych i planowanych w 2017 r.
Wyszczególnienie Liczba Cechy
charaktery-styczne programu Ujawnianie istotnych kwestii podatkowych przez podatnika w cza-sie rzeczywistym 26 Rozwiązywanie istotnych problemów podatkowych w czasie rzeczywistym 25 Transparentność administracji podatkowej dotycząca planu audy-tu itp. 22 Większa pewność podatkowa podatnika 28
Inne 11
Wymagania doty-czące uczestnictwa
Wieloaspektowe zaangażowanie podatnika 24 Nierozwiązane problemy muszą być rozstrzygnięte 16 Wymagane ramy wewnętrznego nadzoru podatkowego 18 Brak zaległości podatkowych 10
Inne 14
Dane dla 37 rozwiniętych i rozwijających się państw uwzględnionych w statystykach OECD, które w 2017 r. wdrożyły, wdrażały lub planowały wdrożyć Program współdziałania.
121 Istota i perspektywy współdziałania jako nowej procedury podatkowej
Do 2020 r. Programy współdziałania (o różnych formalnych nazwach) wdrożyło 13 państw europejskich, w tym Polska (od 1 lipca 2020 r.). Większość z nich była implemen-towana w II dekadzie XXI w., a część z nich była i jest poprzedzona programem pilo-tażowym (zob. tabela 2). Przykładowo, w Austrii taki program pilotażowy realizowano w latach 2011–2016 i dopiero w następstwie jego pozytywnej ewaluacji przez Minister-stwo Finansów został on od 1 stycznia 2019 r. dodany do austriackiej ordynacji podat-kowej. Również w Belgii wprowadzenie co-operative compliance poprzedza 2-letnia faza pilotażowa, która rozpoczęła pod koniec 2018 roku [Bronżewska, Majdańska 2019b, s. 102]. Dane te nie odzwierciedlają jednak faktycznego upowszechnienia tej inicjatywy, gdyż w niektórych państwach formalnie nie obowiązują Programy współdziałania, jed-nak przewidziane jest specjalne traktowanie dużych podatników bądź takie inicjatywy są podejmowane na szczeblu regionalnym lub lokalnym. Przykładowo Niemcy na po-ziomie federacji nie zaimplementowały Programu współdziałania, ale w 2012 r. Dolna Saksonia wprowadziła taki instrument dla dużych przedsiębiorstw w przypadku kontroli podatkowych [OECD 2013, s. 22].
Tabela 2. Programy współdziałania w państwach europejskich w 2020 r.
Państwo Rok początkowy Oryginalna lub anglojęzyczna nazwa programu Austria 20112019 Program pilotażowyHorizontal monitoring
Belgia 2018 Program pilotażowy
Chorwacja 2016 Cooperative compliance program; Cooperative com-pliance framework Dania 20082012 Program pilotażowyCo-operative compliance model
Francja 2013 Relationship of trust
Hiszpania
2010
2016
Code of good tax practices (Código de Buenas Prácticas
Tributarias);
Tax law expanded with regard to good governance Holandia 20052012 Program pilotażowyCooperative compliance program; Horizontal monitoring Irlandia 2005 Cooperative compliance programme
Polska 01.07.2020 Umowa o współdziałanie
Rosja 20122015 Program pilotażowyCooperative compliance program; Tax monitoring Szwecja 2012 Co-operative compliance model
Wielka Brytania 2006 Framework for Cooperative Compliance
Włochy 2015 Regime di adempimento collaborativo
Źródło: opracowanie własne na podstawie OECD [2013, ss. 22–24]; Bronżewska, Majdańska [2019b, s. 100]; Huiskers-Stoop, Gribnau [2019, s. 67].