Stowarzyszenie jako specyficzna forma organizacji pozarządowej

Współczesne stowarzyszenia obywatelskie są typowymi organizacjami o charakterze sformalizowanym, których rozwój związany jest z procesami

urbanizacyjnymi.63 Ze względu na różnorodną działalność , jaką podejmują, stanowią największą liczebnie formę organizacji pozarządowych w Polsce. 64Działają one na podstawie ustawy z dnie 7 kwietnia 1989 roku: Prawo o stowarzyszeniach. Ustawodawca definiuje je w sposób następujący:

„Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem w celach niezarobkowych. Stowarzyszenie samo określa swoje cele, programy działania

i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków; do prowadzenia swoich spraw może zatrudniać pracowników.”65

Stowarzyszenie tworzy grupa osób, zorganizowana w celu realizacji wspólnych zamierzeń lub niezarobkowego prowadzenia działalności. Owa definicja określa zasady, jakimi kierują się stowarzyszenia w swojej działalności.

Zasada dobrowolności oznacza możliwość swobodnego tworzenia

stowarzyszeń, jak również przystępowania do już istniejących oraz zakłada możliwość niewymuszonego wystąpienia ze stowarzyszenia. W myśl tej zasady nie wolno nikogo zmuszać do zrzeszania się czy też bezpodstawnie żądać opuszczenia jej struktur.

Zasada samorządności natomiast związana jest z niezależnością od podmiotów

zewnętrznych oraz z pełną swobodą podejmowania decyzji w sprawach stowarzyszenia.66

Kolejna zasada wymieniona w definicji, dotyczy trwałości stowarzyszenia, a przede wszystkim trwałości jego celów. Trwałość ta wyraża się nie w długości

63 Por. Leś E., dz. cyt., s. 11

64 Por. Blicharz J., Pozycja prawna stowarzyszeń. Studium prawnoadministarcyjne., Wrocław 1996, s. 8

65 Dz.U. z 1989 r., Nr 20, poz. 104

66 Por. Kidyba A., Fundacje i stowarzyszenia. Zagadnienia podstawowe., Warszawa 1995, s. 55 - 56

31

istnienia podmiotu, ale w wytrwałości działań obranego celu. Dlatego też ciągła rotacja członków nie zagraża egzystencji stowarzyszenia.67

Definicja określa również cel stowarzyszenia. Musi on być niezarobkowy. Każde stowarzyszenie ma swoje własne cele, ale wszystkie charakteryzuje niekomercyjne działanie. To właśnie niezarobkowy cel tych podmiotów wyznacza linie działania, które w całości mają naturę dobrowolnego współdziałania jego członków. Działalność stowarzyszenia opiera się na pracy społecznej zrzeszonych.

Stowarzyszenia mogą być tworzone przez osoby fizyczne. Podstawą ich działania są członkowie, którzy decydują o celach i działalności stowarzyszenia. Obecnie można wyróżnić:

1. stowarzyszenia zarejestrowane 2. stowarzyszenia zwykłe.

Stowarzyszenia zarejestrowane (sformalizowane) tworzy co najmniej 15 osób,

zarówno obywateli pochodzenia polskiego, jak i cudzoziemców zamieszkujących w Polsce. Osoby te uchwalają statut stowarzyszenia (podstawowy akt wewnętrzny,

który wyznacza cele, zadania i zobowiązania stowarzyszenia) i wybierają komitet założycielski.

Stowarzyszenia zwykłe są uproszczoną formą stowarzyszenia. Nie posiadają one

osobowości prawnej. Minimum osób tworzących taki rodzaj stowarzyszania wynosi 3 osoby. Podmiot taki nie musi mieć statutu, a jego działalność opiera się na

regulaminie.68

Jednakże bardziej efektywne są stowarzyszenia formalne, które posiadają osobowość prawną. P. Sikora podaje korzyści, jakie wynikają ze sformalizowania działalności grupy. Wymienia kilka atutów. Po pierwsze, stowarzyszenie czerpie

korzyści finansowe: może przyjmować darowizny, spadki i zapisy, korzystać z ofiarności publicznej i otrzymywać dotacje. Obywatelom przysługuje również prawo

przekazywania 1% od podatku na cele wybranej organizacji. Po wtóre, stowarzyszenia są partnerami dla organów administracji państwowej. W ten sposób są upoważnione do korzystania ze środków państwowych, przejmując część zadań władz. Kolejną

67 Por. Suski P., Stowarzyszenia i fundacje, Warszawa 2006, s. 59 - 60

68 Por. Kidyba A., dz., cyt., s. 56 - 69

32

korzyścią wynikającą z zrzeszenia się osób jest obecność stowarzyszenia w banku danych organizacji pozarządowych.69

Stowarzyszenia stanowią jeden z ważniejszych systemów zinstytucjonalizowanego wsparcia społecznego. Ze względu na zasięg swego oddziaływania są bardzo zróżnicowane. Działania tych podmiotów mogą być bardzo wyspecjalizowane i odnosić się do niewielkiego fragmentu lokalnego życia społecznego lub obejmować szerszy kontekst społeczny. Są w stanie świadczyć usługi na większą skalę, nawet ogólnokrajową. ⁷⁰

Poszczególne grupy społeczne zrzeszają się w celu prowadzenia określonej działalności życia publicznego. Działalność ta służy najczęściej urzeczywistnianiu różnorakich zamiłowań, uzdolnień i realizacji interesów obywateli, tworzących konkretne stowarzyszenie. Taka forma zorganizowania, jakim jest stowarzyszenie, w znaczny sposób ułatwia realizacje zamierzonego celu niż miałoby to miejsce w sytuacji pojedynczych osób. 71

Stowarzyszenie jednoczy ludzi sobie obcych, nie powiązanych żadnymi więzami emocjonalnymi czy też więzami pokrewieństwa. Członków łączą, przynajmniej na początku, przyświecające temu podmiotowi wspólne cele i idee. W miarę zaangażowania w wspólną sprawę mogą się wytworzyć więzi przyjaźni. 72 Sama idee zrzeszania się i pomagania wynika z natury człowieka , z potrzeby przynależności do grupy. Dodatkowo silne motywy altruistyczne członków sprawiają, iż problemy społeczne są trafniej, rzetelniej i skutecznej rozwiązywane. 73 Zatem stowarzyszenia są niezbędnym ogniwem życia społecznego, które uzupełnia instytucjonalną strukturę państwa. Ich działania gwarantują pełniejsze zaspokojenie potrzeb człowieka. 74

69 Por. Sikora P., Pozarządowe organizacje socjalne jako egzemplifikacja wolności zrzeszania się, [w:] W obszarze humanistycznych wyzwań opiekuńczych, Kromolicka B., dz. cyt., s. 172

70 Por. Kurczewska J., Tradycje w przestrzeni lokalnego społeczeństwa obywatelskiego, [w:] Samoorganizacje społeczeństwa polskiego III sektora i wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie,

Gliński P., Lewenstein B. (red.), Warszawa 2004, s. 316

71 Por. Szypuliński Z., Prawo o stowarzyszeniach, Poznań 1997, s. 13

72 Por. Nowosielski M., dz. cyt., s. 37

73 Por. Morawski R., Rola organizacji pozarządowej w przełamywaniu stereotypów osób zaburzonych

psychicznie na przykładzie Stowarzyszenia „Przystań” – studium socjologiczne., [w:] Organizacje

pozarządowe w społeczeństwie obywatelskim, Kracher A., Morawski R. (red.), dz. cyt., s. 102 -103

74 Por. Krzesińska – Żach, dz. cyt., s. 141

33