Książka składa się z sześciu rozdziałów. Pierwszy z nich nakreśla ogólną per-spektywę problematyki radykalizacji niektórych przedstawicieli społeczno-ści muzułmańskich mieszkających w Europie. Ukazuje mechanizmy i uwa-runkowania internalizacji idei dżihadyzmu oraz przykłady ich manifestacji. Uwagi dotyczące tego zagadnienia obejmują kontekst ostatnich kilkunastu lat i dotyczą procesów społecznych w państwach Europy Zachodniej i Południo-wej, związanych z krystalizacją i rozwojem muzułmańskich wspólnot imigra-cyjnych i obywatelskich oraz ich tożsamości. Diagnozując hiszpański wątek terroryzmu odwołującego się do islamu nie można nie odnieść się do uwarun-kowań aktywności dżihadystów w Europie i mechanizmów oddziaływania na mieszkających tam wyznawców tej religii, m.in. w związku z fenomenem
„rodzimego terroryzmu” (home-grown terrorism) i hipotezą krystalizacji tzw. „społeczeństw paralelnych”. Opracowanie to w wielu miejscach podkreśla, że większości z wyznawców islamu mieszkających na terenie Europy obcy jest ekstremizm sięgający po instrument przemocy religijno-politycznej. Upraw-nione jest jednak odwołanie się do pewnych procesów społeczno-ekonomicz-nych oraz meandrów światopoglądowych w celu zdiagnozowania – stającej się udziałem niektórych spośród ich przedstawicieli – podatności na radykalizm oraz mechanizmów sprzyjających krystalizacji sieci komórek dżihadystycz-nych. Uwagi te mają charakter wprowadzający do zasadniczej problematyki monografii.
Rozdział drugi zawiera charakterystykę mechanizmów oddziaływania walczącego salafizmu z regionu Maghrebu pod kątem zagrożeń dla bezpie-czeństwa Hiszpanii. Prezentuje najważniejsze kierunki rozwoju tego typu ruchów na obszarze Maghrebu, przede wszystkim w Algierii i Maroku, choć porusza także problematykę nurtów dżihadystycznych w Tunezji, Libii oraz Mauretanii. Komórki Al-Kaidy w Muzułmańskim Maghrebie okazały się bardzo poważnym kreatorem zagrożeń terrorystycznych dla Europy, co ilu-struje właśnie przypadek Hiszpanii. Wprawdzie na terenie Hiszpanii żyją imigranci pochodzący również z innych obszarów świata muzułmańskiego, to jednak aktywność ekstremistów z regionu Maghrebu okazała się być klu-czowa dla diagnozy wyzwań dla bezpieczeństwa tego kraju, stąd też opraco-wanie to koncentruje się na przybliżeniu zagrożeń płynących z tego właśnie obszaru. Omówienie rozwoju i charakteru tych ruchów sprawia, że rysuje się ujęcie wpisujące się w teorię procesów transnarodowych zjawiska terrory-zmu, a więc całokształtu powiązanych ze sobą ponadnarodowych sieci terro-rystycznych, których rozwój należy ujmować łącznie, właśnie przez pryzmat ich wzajemnych związków, określających oblicze nurtów dżihadystycznego salafizmu. Należy zaznaczyć, że analiza przeprowadzona w tym rozdziale nie obejmuje drobiazgowego naświetlenia uwarunkowań społeczno-politycznych tych państw, ponieważ przekracza to ramy książki; rozważania są wszakże podporządkowane zaprezentowaniu specyfiki i meandrów działania tych or-ganizacji. Uwzględnienie tego wątku jest nieodzowne dla zrozumienia me-chanizmów funkcjonowania komórek radykałów w Hiszpanii.
Dalsze rozdziały podejmują analizę działań komórek terroryzmu dżiha-dystycznego na terenie tego państwa, których tak duży procent członków wy-wodził i wywodzi się właśnie z rejonu Maghrebu. Stąd też w toku niniejszej analizy jest konieczne zdiagnozowanie przesłanek i mechanizmów rozwoju terroryzmu w Hiszpanii na przestrzeni ostatnich lat.
W rozdziale trzecim znajdują się uwagi poświęcone sytuacji społeczno--ekonomicznej imigrantów muzułmańskich mieszkających w Hiszpanii. Rozważania te mają na celu przybliżenie położenia tych grup społecznych, poruszają też problematykę wyzwań związanych z życiem w państwie wielo-kulturowym. Stanowią zarazem refleksję nad stopniem integracji oraz asymi-lacji tych wspólnot oraz przeszkód im towarzyszących. Rozdział ten naświetla charakter napięć między tymi społecznościami, dotyka też problemu dyskry-minacji, stereotypów i wzajemnej percepcji wyznawców islamu i przedstawi-cieli społeczeństwa przyjmującego, którego historyczne związki z islamem są niebagatelne. Rozważania dotyczące aspektów społeczno-ekonomicznych i konfliktów aksjonormatywnych przyczyniają się do naświetlenia procesów radykalizacji, jak również odniesienia ich do kontekstu danego państwa. Nie można także pominąć kolejnego, niezwykle istotnego wymiaru: wielowieko-wej obecności islamu na Półwyspie Iberyjskim, historycznych punktów od-niesienia oraz współczesnych konotacji. Rozdział ten uwzględnia tę płaszczy-znę, szczególnie w wymiarze mitologizacji konceptu Al-Ándalus, obecnego w narracji dżihadyzmu. Wątek ten wpisuje się w prowadzony przez repre-zentantów walczącego salafizmu dyskurs dotyczący Hiszpanii. W tej części opracowania warto więc podjąć refleksję nad znaczeniem, miejscem i skalą wpływu tego wycinka retroaktywności światopoglądowej na bieżące działa-nia, manifestujące się w formie aktów terrorystycznych.
Rozdziały czwarty i piąty podejmują analizę ewolucji aktywności komó-rek dżihadyzmu na terenie Hiszpanii w latach 1995–2012. W ocenie prze-obrażeń tego rodzaju ekstremizmu pomocne jest ujęcie komparatystyczne, stąd też wskazane było wyodrębnienie dwóch czasookresów i porównanie ich pod kątem przeobrażeń sieci reprezentantów walczącego salafizmu. Roz-dział czwarty obejmuje okres do 2004 r., a więc do momentu zamachu prze-prowadzonego na stacji Atocha. Co prawda za pierwszy atak terrorystyczny o charakterze islamistycznym, dokonany na terytorium Hiszpanii, uznawa-ny jest zamach w Torrejón w kwietniu 1985 r., jednak trudno go uznać za czyn reprezentatywny dla tzw. terroryzmu „trzeciej fali”, symbolizowanego przez sieciową strukturę Al-Kaidy. Początki krystalizacji komórek terrory-stycznych w Hiszpanii, podejmujących aktywność w ramach powiązanych ze sobą struktur globalnego dżihadu, datują się na połowę lat 90. XX w., co tłu-maczy takie właśnie określenie ram czasowych. Kluczową cezurę wyznacza tu zamach na stacji Atocha z 11 marca 2004 r., który stanowi pierwszy na tak rozległą i śmiercionośną skalę akt terroryzmu wymierzony w społeczeństwo i władze Hiszpanii. Wydarzenie to – w świetle wcześniej nakreślonych
tra-jektorii przeobrażeń funkcjonowania komórek dżihadystycznych – obrazuje charakter zmian tych sieci. Dlatego też stanowi ono klamrę spinającą analizę zawartą w rozdziale czwartym, a zarazem cezurę otwierającą rozważania za-warte w kolejnym rozdziale. Naświetlają one kierunki dalszych modyfikacji komórek walczącego salafizmu w Hiszpanii od wiosny 2004 r. i na przestrzeni kolejnych lat. Charakteryzują jednocześnie dynamikę kształtowania się za-grożeń terrorystycznych w Hiszpanii, determinowanych przez legitymizowa-ne określoną interpretacją religii ekstremum ideologiczlegitymizowa-ne. Obydwie te części prezentują mechanizmy krystalizacji i funkcjonowania sieci oraz wybranych komórek terrorystycznych.
Ostatni, szósty, rozdział przedstawia najważniejsze kroki i działania stra-tegiczne oraz operacyjne hiszpańskich władz w zakresie niwelowania za-grożeń ze strony terroryzmu tego typu. Ta część monografii przybliża zarys głównych uwarunkowań i wyznaczników strategii przedsięwzięć antyterro-rystycznych, realizowanych w wymiarze zewnętrznym, międzynarodowym, po 11 września 2001 r., a następnie koncentruje się na ukazaniu roli Hiszpanii w tym zakresie. Rozdział omawia inicjatywy polityczno-militarne rządu Par-tii Ludowej (Partido Popular) i socjalistów (Partido Socialista Obrero Español) w odniesieniu do interwencji w Afganistanie oraz Iraku, a więc realizowane pod hasłami zaangażowania w globalnej wojnie z terroryzmem. Uwzględnia jednocześnie uwagi na temat niełatwych stosunków, obejmujących płaszczy-znę walki z terroryzmem, z ważnym zarówno pod względem geograficznym, jak i politycznym partnerem – Marokiem. Ta część opracowania przybliża też kolejny, niezwykle ważny aspekt: obraz działań władz Hiszpanii w sferze wewnętrznej, w zakresie przeciwdziałania rozwojowi struktur walczącego sa-lafizmu, podejmowanych zarówno przez gabinet PP, jak i PSOE.
Na zakończenie uwag wstępnych pragnę złożyć wyrazy serdecznego podzię-kowania Paniom: prof. zw. dr hab. Magdalenie Śniadeckiej-Kotarskiej, prof. zw. dr hab. Danucie Walczak-Duraj oraz Panom: prof. dr. hab. Danielowi Boćkowskiemu, prof. Javierowi Jordanowi, prof. dr. hab. Ryszardowi Machni-kowskiemu, prof. dr. hab. Rafałowi Ożarowskiemu za wszystkie cenne uwagi, rady i wskazówki, a także za inspirujące komentarze i spostrzeżenia, dotyka-jące szeregu ważnych zagadnień związanych z problematyką pracy.