Sukces edukacyjny w percepcji badanych nauczycieli

Przyglądając się polityce oświatowej badanych krajów, można zaobserwować duże akcentowanie społecznej roli nauczyciela w systemie kształcenia. W do‑

kumentach każdego z prezentowanych systemów edukacyjnych podkreśla się, iż jest ona bardzo ważna (Gierczyk, 2014, s. 60). Za istotny czynnik uważa się również zaangażowanie pedagoga w proces uczenia i nauczania. Wymaga się od niego, aby był autorytetem, a jego maniery, etykieta, styl konwersacji były godne naśladowania. Związane jest to z oczywistym wpływem nauczyciela na ucznia, który już we wczesnej edukacji może być tak silny, iż pomoże uczniowi określić cele na przyszłość (Paolitto, 1977, s. 72–80).

Współcześnie percepcja młodego człowieka kształtowana jest przez mass media – to one pomagają rodzicom i nauczycielom w wychowaniu. W efekcie to nowoczesne media i grupa rówieśnicza mają istotny wpływ na rozwój tożsamo‑

ści nastolatka, a aktualnie obserwuje się globalny charakter tego zjawiska. Świat mediów i popkultury stał się dla młodego pokolenia obszarem normalnym, naturalnym, a w przekazie kulturowym rozpowszechniło się przekonanie, że jest to najlepszy z możliwych światów i jedynie uprawniony. Kultura lokalna, z jej narodową, historyczną tożsamością, ustępuje tej globalnej, a co za tym idzie jej odbiorca – młoda jednostka – staje się człowiekiem globalnym, którego Zbyszko Melosik określa mianem „globalnego nastolatka” (global teenager) (Melosik, 2006, s. 86–87).

Zmiany takie kreują potrzebę, aby nauczyciel umiał wskazać wychowankowi kręgosłup moralny, innymi słowy: by zademonstrował i wytłumaczył, dzięki właściwym egzemplifikacjom, co jest dobre, a co złe. Nie oznacza to, iż musi on być ekspertem w dziedzinie rozwoju moralnego, ale dzięki odpowiednio do‑

branym przez mentora metodom postępowania, uczeń powinien posiąść umie‑

jętność reprezentowania swoją osobą określonych postaw i wartości moralnych.

Nauczyciel powinien być w tej wizji kompetentny w budowaniu i akceptowaniu atmosfery w klasie, w której zaufanie, szacunek i empatia oraz obiektywność są głównym warunkiem stymulowania rozwoju moralnego (Paolitto, 1977, s. 73);

w takim ujęciu stanowi on podstawowy budulec kondycji człowieka.

Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że w naukach społecznych trudno jest o jedną uniwersalną definicję danego zjawiska; tak też jest w przypadku definicji sukcesu edukacyjnego czy życiowego, ponieważ będą one zawsze subiektywne, a próba ich tworzenia zależy od wpływu wielu czynników świato‑

poglądowych, religijnych, ustrojowo -politycznych czy ideologicznych, a także od czynników ekonomicznych, gospodarczych, społecznych oraz indywidualnych, tkwiących w  osobistych dążeniach, doświadczeniach i przekonaniach danej jednostki – w tym przypadku w nauczycielu.

Poczucie sukcesu, pomimo tego, że jest on zjawiskiem niezwykle subiektyw‑

nym, ma jednak niezaprzeczalnie podłoże społeczne. Społecznie definiowane są jego wskaźniki, na przykład dany typ pracy lub stanowiska, tytuł naukowy, zgromadzony majątek, działalność społeczna lub polityczna. Wskaźniki te sta‑

nowią „drogowskazy” przy podejmowaniu działań przez jednostki (Firkowska‑

‑Mankiewicz, 1997, s. 304; Uszczyńska ‑Jarmoc et al., 2014, s. 49). Słowni‑

kowa definicja mówi, że sukces to „pomyślny wynik jakiegoś przedsięwzięcia, powodzenie, triumf, osiągnięcie zamierzonych celów, szczególnie takich, które przekraczają dotychczasowe osiągnięcia i dokonania” (Słownik języka polskiego, 2005, s. 973). Jedne z ciekawszych badań, jakie nad zagadnieniem sukcesu zostały przeprowadzone w Polsce, należą do Joanny Orlińskiej. Autorka poszukiwała od‑

powiedzi na pytanie, czym jest sukces życiowy dla Polaków. Z jej analiz wynika, że sukces najczęściej kojarzony jest przez Polaków z udanym życiem rodzinnym, a jego miarą jest połączenie dobrej sytuacji rodzinnej, materialnej i zawodowej lub połączenie dobrego zdrowia, pracy i rodziny (Orlińska, 2013, s. 6–7).

W związku z tym, interesującym zagadnieniem wydało się poznanie, jaką definicję sukcesu edukacyjnego przekazują swoim uczniom nauczyciele, zarówno w Polsce, jak i w Anglii. Nauczyciele z obu grup w pytaniu otwartym udzielali przeważnie zdawkowych odpowiedzi; te najciekawsze i bardziej rozwinięte za‑

mieszczono w tabeli 19.

Tabela 19. Definicja sukcesu edukacyjnego badanych nauczycieli Definicja sukcesu edukacyjnego

Nauczyciele polscy Nauczyciele angielscy

1 2

Połączenie swojej pasji z życiem zawodowym

i rodzinnym. Sukcesem jest osiągnięcie tego, co na począt‑

ku wydawało się niemożliwe poprzez starania i dążenia do samopoprawy.

To podejmowanie z wewnętrzną determinacją wysiłku do osiągnięcia określonego poziomu wiedzy i umiejętności.

Małe osiągnięcia składają się na duże. Uczenie się na błędach to połowa sukcesu.

To zdobycie i osiągnięcie czegoś uznawanego za wartościowe, pożądane i cenne. Nasze dzia‑

łania skierowane na własne marzenia i prag‑

nienia.

Bycie wyposażonym w aspiracje pomagające osiągnąć zamierzone cele.

1 2 Poczucie spełnienia, zaradność, umiejętność

dostosowania się do sytuacji – elastyczność. Wykształcenie uniwersyteckie.

Zdobycie dobrego wykształcenia i pracy. Wysoka samoświadomość, pewność swoich osobistych wartości, posiadanie narzędzi do realizacji swoich ambicji.

Masz wiedzieć, dlaczego żyjesz i po co żyjesz. Kiedy potrafią zastosować w praktyce to, cze‑

go się nauczyli.

Odnalezienie swojej pasji życiowej i robie‑

nie tego w życiu, co jest z nimi zgodne, wiara w swoje możliwości.

Wysokie oceny i dostanie się na uniwersytet.

Nie marnujmy czasu dla tych, którym się nie

chce. Działać najlepiej, jak się potrafi.

Satysfakcja z wykorzystywanego zawodu. Zdać dobrze egzamin i dostać się na studia.

Aby wymagać od siebie jak najwięcej, sięgać po

to, co wydaje się być niemożliwe. Zadowolenie z pracy zawodowej.

Sukces to możliwość wykonywania zawodu,

który daje satysfakcję i godziwe zarobki. Dobry wynik egzaminów.

Osiągnięcie zamierzonych celów na polu zawo‑

dowym po satysfakcjonującej edukacji kom‑

plementarne z założeniem szczęśliwej rodziny, na której utrzymanie nie brakuje środków.

Dobrze zdany egzamin.

Kiedy przypuszczasz, że coś kochasz i sprawia ci to przyjemność, to nie ustawaj w działa‑

niach, które pozwolą ci się realizować. Wierz w siebie, mimo że inni nie zawsze będą w cie‑

bie wierzyć. Pozwól sobie na słabości i pozwól tym, którzy życzą ci dobrze, aby ci pomagali.

Ciesz się życiem – wykreśl ze swojego słowni‑

ka, że jesteś do niczego.

Dawać z siebie jak najwięcej.

Sukces to zadowolenie z siebie i życia, bycie

niezależnym. Realizacja i wykorzystanie ich całkowitego po‑

tencjału.

Należy dążyć do osiągnięcia takiego wykształ‑

cenia, aby jego brak nie stanowił źródła fru‑

stracji i kompleksów w przyszłości.

Zadowolenie z tego, czego się nauczyli.

Jeżeli myślisz, że przegrasz, przegrasz na pew‑

no, bo do zwycięstwa potrzebna jest wiara, że na pewno potrafisz.

Wykorzystywanie swoich zdolności.

To, co robię, robię z radością, przyjemnością, pozwala mi to rozwijać się w dziedzinach, któ‑

re mnie interesują.

Bycie szczęśliwym w swojej klasie szkol‑

nej, kontynuowanie wybranego przedmiotu w przyszłości.

Ciekawość poznawcza – umożliwia uatrakcyj‑

nienie życia i wykorzystywanie nabytej wiedzy. Odkrycie swoich zdolności.

cd. tab. 19

1 2 Uczysz się i pracujesz dla siebie, więc nie oglą‑

daj się na innych i nie rezygnuj ze swoich ma‑

rzeń.

Wykorzystanie swojego potencjału.

Wykorzystanie swoich umiejętności w budo‑

waniu satysfakcjonującego życia. Dobrze zdany egzamin.

Młodemu człowiekowi trzeba dać dobre korze‑

nie i skrzydła (Zbigniew Herbert). Wyniki w nauce.

Satysfakcja z posiadania poziomu własnej wie‑

dzy, umiejętność radzenia sobie w „życiu”. Dobre wyniki na uniwersytecie.

Źród ło: Badania własne.

Jak pokazują zaprezentowane w tabeli 19 definicje, angielscy nauczyciele za sukces edukacyjny częściej uważają dobre oceny i dostanie się na dany uniwer‑

sytet, podczas gdy polskim pedagogom bliższe są określenia sukcesu edukacyj‑

nego jako poczucie spełniania się ucznia w tym, co robi. Gdy weźmie się pod uwagę kontekst kulturowy i sam system edukacyjny w obu krajach, definicje te nie powinny dziwić, a moje osobiste doświadczenie i obcowanie z obiema kultu‑

rami pokazuje, że wpisują się one w poglądy i przekonania prezentowane przez ogół społeczeństwa danego kraju. Wyniki polskich nauczycieli warto odnieść do badań jakościowych przeprowadzonych w Polsce latach 2008–2009, które dotyczyły postrzegania sukcesów życiowych przez młodzież ‑Wypych, Kabacińska, 2010). Dowiodły one, że konstrukcje sukcesu życiowego młodzieży polskiej związane są głównie z dominacją orientacji materialistycznej kategorii sukcesu. Jednak sukces jest także traktowany przez młodzież jako spełnienie marzeń i samorealizacja. Młodzi ludzie są przekonani, że osiąganie sukcesu życiowego zależy od ciężkiej pracy jednostki, od jej ambicji i moty‑

wacji, a w mniejszym stopniu od innych czynników zewnętrznych (Hejwosz, 2010, s.  185; Uszczyńska ‑Jarmoc et al., 2014, s. 23). Można postawić tezę, że wskaźniki definiujące sukces w opiniach nauczycieli w dużej mierze może warunkować postrzeganie sukcesu przez uczniów i, jak już wspominano, to one stanowią „drogowskazy” przy podejmowaniu działań przez poszczególne jednostki (Firkowska ‑Mankiewicz, 1997).

Analizowane w niniejszej publikacji procesy w zakresie kształcenia i wspie‑

rania uczniów zdolnych oraz metod i form pracy z nimi niewątpliwie immanen‑

tnie związane są z rozwojem prezentowanych systemów edukacyjnych danego kraju, które często uwarunkowane są kształtem konkretnego systemu edukacji i nastawieniem społeczeństwa do wszystkich jego aspektów. W dokonanych ana‑

lizach zebranego materiału badawczego uwidacznia się podobny (homogeniczny) w obu krajach, chociaż nie identyczny, obraz doświadczeń badanych nauczycieli związanych z pracą z uczniem zdolnym. Źródła różnic w odpowiedziach respon‑

cd. tab. 19

dentów należy upatrywać w kulturze danej szkoły czy całościowym systemie edukacyjnym danego kraju; ponadto wiążą się one zapewne z doświadczeniem zawodowym oraz nastawieniem nauczycieli czy całego społeczeństwa do eduka‑

cji uczniów zdolnych.

Uwarunkowania kształcenia uczniów zdolnych