Coraz więcej bibliotek na świecie i w naszym kraju stosuje mikroformy jako jeden z elementów wzbogacenia swego zbioru. Pomimo że obecnie mikroformy czyli mikro
filmy i mikrofisze traktowane są przez czytelnika niezbyt przychylnie (decydują o tym przyzwyczajenia do tradycyjnych źródeł informacji), coraz częściej musimy sięgać do tych nowoczesnych form udostępniania wiedzy.
Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu do właściwego procesu dydaktycznego po
trzebuje wielu książek i czasopism. Nie wszystkie (z różnych powodów, głównie finansowych) mogą być zakupione i udostępniane czytelnikowi w oryginale. Część z nich, dotyczy to przede wszystkim czasopism, sprowadzana jest do biblioteki właśnie w postaci mikroform.
Zbiór mikrofilmów i mikrofisz Biblioteki Głównej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu powiększa się dwoma sposobami. Pierwszym jest prenumerata, drugim produkcja własna Pracowni PENTAKTY.
Biblioteka zamawia mikrofisze i mikrofilmy w trzech miejscach: Ośrodku Infor
macji Naukowej PAN w Warszawie i Poznaniu oraz Pracowni Reprograficznej Poli
techniki Wrocławskiej, a przy zamawianiu korzysta z wykazu tytułów czasopism ob
jętych mikrofiszowym systemem informacji naukowej wydawanym przez Ośrodek Informacji Naukowej PAN oraz z wykazu czasopism mikrofiszowanych w danym roku przez Bibliotekę Główną i Oddział Informaq'i Naukowej Politechniki Wrocławskiej.
Zamówień, głównie czasopism, dokonuje Oddział Gromadzenia po konsultaq'ach z bibliotekami instytutowymi, które są głównym odbiorcą prenumerowanych mikro
fisz. Mikrofisze dostarczane są do Oddziału Gromadzenia, skąd po odnotowaniu na kartach akcesyjnych, przekazywane są do odpowiednich bibliotek instytutowych.
Biblioteki te gromadzą i udostępniają wpływające mikrofisze, a po skompletowaniu roczników przekazują je do Oddziału Opracowania Wydawnictw Ciągłych i Zbiorów Speq‘alnych, gdzie zostają one skatalogowane i zinwentaryzowane. Tak opracowane roczniki utrwalonych na mikrofiszach czasopism wracają do bibliotek z załączonymi kartami katalogowymi, które bibliotekarze włączają do katalogów bibliotek instytu
40 Lidia Bołd, Elżbieta Czerwińska
towych. Drugi komplet kart trafia do katalogu mikrofisz Biblioteki Głównej. Ponad
to, lrażda z pozycji zawarta w katalogu mikrofisz uzyskuje odsyłacz do katalogu cza
sopism lub wydawnictw zwartych. Biblioteka posiada inwentarz mikrofisz dla Biblio
teki Głównej oraz oddzielne inwentarze dla bibliotek instytutowych. Znajdują się one w Oddziale Opracowania Wydawnictw Ciągłych i Zbiorów Specjalnych. Oddział ten zajmuje się również przygotowywaniem druków do mikrofiszowania w Pracowni PENTAKTY.
Zgodnie z potrzebami macierzystej uczelni w zakresie mikrografii, została utwo
rzona w 1984 r. Pracownia PENTAKTY. Pracownia ta wchodzi w skład Biblioteki Głównej, gdyż w tej komórce organizacyjnej jest największe zapotrzebowanie na technikę mikrofilmową.
W Bibliotece Głównej wykorzystuje się technikę miniaturyzacji w następujących kierunkach:
1. Zastępowanie mikrofiszami dokumentów oryginalnych. Dotyczy to w głównej mie
rze zastąpienia tymi nośnikami starodruków. Do chwili obecnej zmikrofilmowano ok. 40 starodruków będących własnością Biblioteki Głównej, m.in.: F. S. Jezierskie
go Rzepichę Matkę Królów z 1794 r., J. Herbu ta Statua y Przywileje Koronne z 1570 r., M. Stryjkowskiego Która przedtym nigdy świata nie widziała z 1582 r., czy Sz. Staro- wolskiego Arka Testamentu z 1648 r. Mikrofiszowanie starodruków było przepro
wadzone w celu zabezpieczenia tych dóbr kultury, a równocześnie do celów dyda
ktycznych.
2. Zastępowanie mikrofiszami czasopism z XVIII i XIX w. ze względu na zły stan zewnętrzny. W 1989 r. wytypowano czasopisma, które w celu zabezpieczenia miały być zmikrofilmowane w pierwszej kolejności. Zabezpiecza się cały ciąg danego tytułu. Zminiaturyzowano m.in.: „Kłosy” roczniki od 1866 r., „Tygodnik Ilustro
wany” od 1861 r., „Kronikę Rodzinną” od 1868 r., „Wędrowca” od 1863 r. Równo
cześnie uzupełnia się brakujące roczniki.
3. Uzupełnianie własnego księgozbioru dla potrzeb dydaktycznych i naukowych.
Trudności z zakupem podręczników w minionych latach, szczególnie anglojęzycz
nych, spowodowały, że powstał duży zbiór mikrofisz pozycji najbardziej poszuki
wanych w Bibliotece Instytutu Filologii Angielskiej.
4. Na potrzeby dydaktyczne i jednocześnie badawcze pracowników Wyższej Szkoły Pedagogicznej wykonywane są kopie pozytywowe niektórych rozdziałów książek lub artykułów z czasopism. Dotyczy to przede wszystkim literatury technicznej.
5. Pracownia PENTAKTY prowadzi też wymianę z ośrodkami krajowymi, jak i za
granicznymi (Kilonia, Bonn), w ramach której wykonywane są kopie pozytywowe z pozycji wskazanych przez te ośrodki.
Wydawnictwa przeznaczone do mikrofiszowania przekazywane są z magazynów do Oddziału Opracowania, gdzie zostają dokładnie przejrzane i sprawdzone z katalo
giem. Wszelkie nieprawidłowości (np. zła kolejność oprawionych zeszytów w czaso
pismach, defekty stron) zostają zaznaczone dla osoby mikrofiszującej. Następnie wypisuje się kartę tytułową z opisem mikrofilmowanego wydawnictwa stanowiącą
System mikrofiszowy w Bibliotece Głównej.- 41
nagłówek mikrofiszy. Z kolei wydawnictwa z kartami nagłówkowymi przekazywane są do Pracowni PENTAKTY.
Pracownia ta posiada zestaw urządzeń, w skład których wchodzą:
a) zautomatyzowana kamera A l 10 wyposażona w mechanizm skokowego przełącza
nia współrzędnych. Fotografować można dokumenty wymiarami nie przekraczają
ce formatu A2 (420 mm x 514 mm). Tytuł mikrofiszy jest odtwarzany z przygoto
wanej karty tytułowej w skali 1:1. Cały proces fotografowania mikrofilmowego odpowiada klasycznej fotografii, przy czym następuje on automatycznie, tzn. ste
rowany jest w sposób elektroniczno-mechaniczny. Tylko wprowadzanie i wyciąga
nie kaset filmowych, s trony tytułowej, wybór formatu zdjęcia, wprowadzenie obiek
tu oraz wyzwolenie naświetlania następuje ręcznie. Na jednej mikrofiszy znajduje się maksymalnie do 120 stron dokumentu;
b) aparat do wywoływania PENTAKTA E120, w którym mikrofisze poddawane są obróbce fotochemicznej systemem ciągłym. Automatyczne sterowanie wszystkich procesów (wywoływania, utrwalania, płukania i suszenia) gwarantuje dobrą jakość mikrofisz;
c) kopiarka K100, w której następuje zamiana wartości tonalnych. Mikrofisze nega
tywowe są w tym urządzeniu kopiowane na mikrofisze pozytywowe;
d) aparat duplikujący DD1 pozwala na powielenie na materiale dwuazowym zarówno błon negatywowych, jak i pozytywowych;
e) czytnik i powiększalnik R100 służy do oceny mikrofisz, jak i sporządzania powięk
szeń na specjalnym papierze.
Gotowe mikrofisze w specjalnych kopertach trafiają z powrotem do Oddziału Opraco
wania Wydawnictw Ciągłych i Zbiorów Specjalnych. Na kopertach tych umieszcza się opis zmikrofiszowanej pozycji, w lewym górnym rogu sygnaturę oryginału, a w lewym dolnym liczbę mikrofisz. W prawym górnym rogu wpisana zostaje sygnatura mikrofiszy.
Po opisaniu kopert, zmikrofiszowane wydawnictwo zostaje skatalogowane zgodnie z zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z dnia 1973.03.28 w sprawie postępowania ze zbiorami audiowizualnymi. Opis na karcie głównej składa się z dwóch części: opisu reprodukowanego dokumentu oraz danych dotyczących mikrofisz. Jeżeli katalogowa
ne jest czasopismo, to dodatkowo otrzymuje ono karty wyszczególniające dla poszcze
gólnych roczników.
Na rysunkach przedstawiono kartę główną zmikrofilmowanego czasopisma i wy
dawnictwa zwartego.
M f622' Bluszcz. Pismo tygodniowe
ilustrowane dla kobiet.
Red. Michał Gluckoberg.
W-wa 1873-1934 BG WSP Opole sygn. 70345 Mikrofisze. Opole: Biblioteka Główna WSP 1989,148 x 104 mm, neg.
Karta katalogowa zmikrofiszowanego czasopisma
42 Lidia Boid, Elżbieta Czerwińska
Mf 69 Birkowski Fabian
Kazania na niedziele i święta doroczne...
Kraków 1620 BG WSP Opole S 43 Mikrofisze. Opole: Biblioteka Główna WSP 1986,15 szt. 148 x 104 mm, neg.
Karta katalogowa zmikrofiszowanego wydawnictwa zwartego
Do inwentarza mikrofisze z czasopism wpisywane są rocznikami, podobnie jak czasopisma. Jeden rocznik stanowi jeden numer inwentarzowy. Podstawą zapisu jest protokół przekazania mikrofisz z pracowni mikrofiszującej. Po skatalogowaniu i zin
wentaryzowaniu opisuje się sygnaturą i numerem inwentarzowym wszystkie mikrofi
sze wchodzące w skład danego rocznika, a następnie przekazuje je do zbiorów spe
cjalnych w magazynie, skąd są udostępniane czytelnikom poprzez Czytelnię.
Czytelnia Biblioteki Głównej oraz czytelnie bibliotek instytutowych wyposażone są w czytniki Neoflex RT-D, RT-4P oraz Dokumator DL5.2, które pozwalają na wła
ściwe korzystanie ze zbiorów mikrofisz i mikrofilmów znajdujących się w posiadaniu Biblioteki Głównej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu.
ARTYKUŁY
Małgorzata WRZECIONO (Opole)