SZKOŁY PEDAGOGICZNEJ W KIELCACH, LATA 1989-1991)
Zmiana sytuacji politycznej i gospodarczej w Polsce w ostatnich latach postawiła biblioteki wobec wielu problemów związanych z gromadzeniem i uzupełnianiem zbiorów. Wynikają one z jednej strony ze zmiany charakteru rynku księgarskiego, z drugiej z pogarszającej się sytuacji finansowej bibliotek. Na tym tle ogólnym różne grupy bibliotek i poszczególne biblioteki w zróżnicowany sposób starają się sprostać sytuaq'i. Wydaje się, że biblioteki uczelniane są relatywnie w lepszej sytuacji niż np.
biblioteki publiczne. Wynika to z integralnego włączenia biblioteki w system dydak
tyczno-naukowy uczelni, gdzie książka i czasopismo jest artykułem pierwszej potrzeby.
W czasach PRL dla pełnego zaopatrzenia bibliotek w książki wystarczał kontakt z monopolistyczną firmą państwową jaką był „Dom Książki”. Cały zakup bieżącej produkcji wydawniczej krajowej mógł być realizowany w pobliskiej księgami. Bar
dziej skomplikowany był oczywiście zakup książek z zagranicy, szczególnie z tzw.
strefy dolarowej, ale w tym wypadku ze względu na limity środków dewizowych.
Zaopatrzenie w materiały z ZSRR i tzw. KDL było w zasadzie równie proste, jak w przypadku v ydawnictw polskich.
Pierwszą zmianą było zniesienie monopolu „Składnicy Księgarskiej”, powstanie licznych firm wydawniczych, zmiany w sposobie finansowania księgarń. Wszystkie te czynniki były przyczyną, że bibliotekarze stanęli wobec rynku zróżnicowanego i zmiennego, w którym trudno się orientować. Zabrakło kompletności „Zapowiedzi Wydawniczych”, nowe wydawnictwa nie zawsze potrafią dotrzeć ze swoją ofertą do bibliotek. Warsztat pracy bibliotekarzy odpowiedzialnych za ten zakres działalności, także nie zawsze nadąża za zmianami. Wynikiem tego jest poczucie braku informacji i przypadkowości dokonywanych zakupów. Sądzę, że dolegliwość ta jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości ośrodka, w którym zlokalizowana jest biblioteka. Do
stępność literatury zagranicznej stała się nieograniczona, oczywiście jeśli nie uwzględ
nimy czynnika finansowego. Oferty są obszerne, zapotrzebowanie środowiska, po tak długim okresie utrudnionego dostępu, bardzo duże. Niestety, sytuaq'a finansowa
32 Wanda Skawińska
bibliotek, z roku na rok trudniejsza, stanowi skuteczny hamulec większego wzrostu zakupów.
Bardzo trudna i skomplikowana jest też sytuacja w zakresie prenumeraty czaso
pism. Już od połowy lat osiemdziesiątych widoczny jest szybki wzrost udziału kosztów prenumeraty w wydatkach bibliotek na gromadzenie zbiorów. W latach 1985-1986 koszt prenumeraty w BG WSP w Kielcach stanowił połowę wydatków na wydawnic
twa zwarte, w 1987 r. wydatki te uległy zrównaniu, od 1988 są coraz wyższe, w r. 1991 już przeszło dwukrotnie. Ma to miejsce przy tej samej ilości zakupów wydawnictw zwartych i prenumerowanych czasopism w latach osiemdziesiątych, zaś zmniejszenie ilości przybytków wydawnictw zwartych 1990-1991 jest dużo większe, niż prenume
rowanych tytułów i egzemplarzy czasopism. Ilustrują to poniższe tabele:
Tabela 1
Rok Wydatki w tys. zł.
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991
Wydawn.
zwarte 4 530 5 000 5 364 9340 15 576 103 656 173 962
Prenum. 2150 2019 5 282 14 267 37179 319 093 407 714
Źródło: Arkusze sprawozdawcze GUS.
1989 10 545 2155 560 705 883
1990 8117 2732 ■ 578 667 779
1991 5 932 1927 598 643 750
Źródło: Arkusze sprawozdawcze GUS.
Zmiany w ilości prenumerowanych czasopism wynikają głównie ze zlikwidowania niektórych czasopism i nie są duże, ponieważ zaczęło się ukazywać wiele nowych tytułów prasy polskiej1. Znaczne zwiększenie tytułów zachodnich czasopism nauko
wych jest trudne ze względu na koszty. Środki na prenumeratę można uzyskać rezygnując z czasopism rosyjskojęzycznych, których ceny są zdecydowanie za wysokie.
Takie plany stały się przyczyną pewnych sporów. Część środowiska uczelnianego optowała za niemal całkowitą zmianą tytułów w języku rosyjskim na angielskie i nie
mieckie; inni uważali za konieczne kontynuowanie prenumerowanych tytułów czaso
pism naukowych. Z powodu konieczności podjęcia konkretnych decyzji na przełomie roku 1991/92, większość instytutów utrzymała dotychczasowy stan posiadania, mimo wyraźnego dążenia do uzyskania czasopism zachodnich. Biblioteka Główna potrakto
wała ostrożnie rozmiary rezygnowania z czasopism kompletowanych. Dotyczy to
1 Sun ten nie uległ zmianie w I kwartale 1992 r.
Uwagi dotyczące gromadzenia zbiorów... 33
oczywiście czasopism naukowych, a nie „ideologicznych”, choć np. „Literaturnaja Gazeta” zmieniła oblicze ideologiczne i stała się interesującym czasopismem. Sądzę, że jesteśmy na początku procesu, który pozwoli na ustalenie się w ciągu najbliższych lat, nowej listy prenumerowanych czasopism, optymalnej dla potrzeb uczelni. Są to wydatki najbardziej konieczne, co docenia MEN dofinansowując w dwu ostatnich latach środki własne bibliotek przeznaczone na prenumeratę.
Znacznie gorzej wygląda sytuacja w zakresie zakupu książek. Zmniejszenie ilości nabytków w r. 1990 było wynikiem zmniejszonej podaży książek naukowych, gdzie zaczęły przeważać książki sensacyjne i tzw. „czytadła”, stanowiące margines zaintere
sowań bibliotek naukowych. Nastąpił także dalszy spadek w 1991 r. kiedy zakupiono najmniejszą ilość pozycji wprowadzonych do Biblioteki od początku jej działalności 1. Wynikło to z krańcowych oszczędności obowiązujących w uczelni w IV kwartale.
2. W połączeniu ze wspomnianym wcześniej brakiem informacji dotyczącej oferty rodzimego rynku księgarskiego powstało zagrożenie dla kompletności zbiorów.
Biblioteka Główna starała się zmniejszyć to zagrożenie drastycznym ogranicze
niem zakupu większej ilości egzemplarzy, na korzyść możliwie pełnej reprezentacji tytułów. Wobec łatwego dostępu do kopiowania i przy charakterystycznym dla naszej biblioteki sposobie udostępniania, głównie prezencyjnego, wydaje się to wyborem słusznym.
Przy istniejących trudnościach finansowych wydaje się tym bardziej konieczne maksymalne wykorzystanie nieodpłatnych źródeł uzupełniania zbiorów, jak wymiana i daiy. Biblioteka Główna WSP w Kielcach od wielu lat prowadziła wymianę z ok.
40 partnerami. Są to przede wszystkim krajowe szkoły wyższe i towarzystwa naukowe.
Wpływy z tego tytułu to w dużym stopniu wydawnictwa ciągłe (zeszyty naukowe), ważne źródło dla kompletności literatury naukowej.
Zmiany polityczne, które miały miejsce po 1989 r. umożliwiły bibliotekom dostęp do darów zagranicznych. W latach wcześniejszych było kilka przypadków, kiedy książ
ki ofiarowane Bibliotece WSP nie docierały do Kielc, gdyż były zatrzymywane przez cenzurę. Obecnie wyposażenie Kolegium Języków Obcych w literaturę i audiowizu
alne materiały dydaktyczne zostało w dużej części ofiarowane przez ośrodki zachod
nie. Biblioteka Główna także otrzymała w formie darów dwa obszerne księgozbiory.
Pierwszym ofiarodawcą był prof. Tadeusz A. Górski z Washingtonu, który za pośred
nictwem prof. dra hab. Zdzisława Jerzego Adamczyka z naszej Uczelni, nawiązał kontakt z Biblioteką2. Przekazał on w 1989 r. Bibliotece Głównej księgozbiór w języ
ku polskim (ok. 400 pozycji), obejmujący wydawnictwa emigracyjne z zakresu litera
tury i historii. Dar zawiera także komplety czasopism: paryskiej „Kultury”, „Wiado
mości Literackich” i „Zeszytów Historycznych”. Ofiarodawca zapewnił Bibliotece kontynuację tych czasopism, w jesieni 1991 r. otrzymaliśmy numery z pierwszego półrocza 1991 . Profesor Górski poniósł także koszty transportu książek i czasopism
2 Tadeusz A. Górski, egiptolog, od czasu wojny mieszka i pracuje za granicą (obecnie Washington State University).
3 „Kultura" i „Zeszyty Historyczne", „Wiadomości Literackie" przestały się ukazywać w 1980 r.
34 Wanda Skawińska
oraz oprawy introligatorskiej roczników czasopism. Księgozbiór ten jest oznakowany znakiem własnościowym Profesora. Proweniencja ta została przy opracowaniu uw
zględniona w opisie w strefie uwag. Stąd jest łatwo wyodrębnić ten dar jako zespół proweniencyjny. Inny duży księgozbiór liczący ok. 4000 tomów ofiarowali Bibliotece Grażyna i Stanisław Majkowie, którzy powrócili do kraju po dziesięcioletnim pobycie w USA. Książki są w języku angielskim, tematycznie różnorodne; obejmują m.in.
teksty literackie, antologie i opracowania z literatury angielskiej i amerykańskiej, opracowania, monografie i biografie z dziedziny filmu, teatru, malarstwa i szeroko pojętej kultury, dzieła z zakresu polityki i historii, głównie XX wieku; biografie wybitnych osób z różnych dziedzin; z zakresu medycyny, biologii i psychologii oraz pewną ilość judaików. Są także w tym zbiorze roczniki „National Geographic”,
„Encyklopedia Británica” i encyklopedia żydowska. Problem do rozwiązania stano
wiły koszty przewozu książek ze Stanów Zjednoczonych do Kielc Dopomógł prowa
dzący polską radiostację w Chicago kielczanin Sylwester Skóra, który zorganizował składkę na ten cel wśród swoich słuchaczy (ok. 2000 dolarów) . Dzięki akcji wielu nieznanych przedstawicieli Polonii, książki dotarły do Biblioteki w 1991 r. i przeka
zane zostały do opracowania. W celu symbolicznego podziękowania ofiarodawcom i zachowania proweniencji tego księgozbioru Biblioteka wyposażyła te książki w eks
libris donacyjny5. Dzięki obu darom zbiory Biblioteki Głównej zostały uzupełnione o bardzo istotne i poszukiwane książki. Jest to akcent optymistyczny, gdyż mimo trudności i ograniczenia zakupów zbiory Biblioteki powiększyły się o wiele bardzo cennych pozycji.
4 Radio „O nas dla nas" WPNA1490, Monday-Friday, 5524 West Lawrence Avenue, Apt. 2, Chicago, Illinois.
5 Projekt wykonał nieodpłatnie zaprzyjaźniony z Biblioteką grafik Bohdan FumaL
Helena OKOŃ (Opole)