Komplet składa się ® ośmiu tabliczek przedstawia
jących pioisiziezególme stopnie gamy i 4~ch italblicziek po- mcmiiczych ujmujących system nutowy, Milicz muzycz
ny i strzałki ido 'taktowania 2 i 3 miarowego. Mauip>u- lacjia pofaga nia podnoszeniu ‘tabliczek pojedynczo do góry, a podczas iteij czynności dziatwa śpiewa intorna- cje. Naturalnie rzeczą nauczyciela jest tworzyć takie ówifcizeniia (czytamki) aby nie nastręczały wilellkej
tirad-13
mości iii (były, w duchu naturadlmej gradacji uzdollinień dziecięcych. Będzie to niagprymitywinie&sizie i wstępne czytanie nut głosem, tak przezi poszczególnego członka Masy, jialk i całą gromadę ucaniowaką. Drugą częścią fókcji jiesit pieśsniiarisitwio ipodeaaJs którego uczniowie' uczą się naetyliko śpiewać pieśni, ale i zdobywają poczucie rytmu, ipróibują swoich sił w prowadzieamu ictórtu kła- sowegoi. Tabliczki ize. strzałkami służą do ,zaznajomienia uczących isię a taktowaniem piosenek.
Drugim rodzajom pomocy muzycznej to nuty ścienim© i nilutka ma rękojeści (wędrugąca).
Nuty ruchome ścienne.
Nultlki Wkiszane (około 20 sizituk) są itaJk sfconstiuo- waffie, że moónia je zakładać dowolnie na wislzystkiia podia 5-ciiiuMmjdt uwypuklonej na desce (tablicy). Dziatwa pod kienumkiemi uiaiuicizyciiella zapoznaje się ta naiawiami i roz
mieszczeniem nut nja polach systemu nutowego i wdra
ża do ćwiczeń zawartych w podręczniku K. Zatorow
skiego rp. t. Mwjie; Do. Re. Mi. Fa...
14
Po przerobieniu materjiału intonacyjnego w zakre
sie gamy podstawowej, uczymy trafiania odległości' za- poraocą nutki wędrującej (ma rękojeści). Nauczyciel ma wtedy możność kombinowania różnych co do stopnia trudności intonacyj, zawierających nawet seksty, septy- my do góry i od góry, budząc wśród dziatwy coraz większe zainteresowanie. W młodych adeptach- rozwinie się twórczość i 'samodzielność, przejawiająca się w for
mie wypracowań muzycznych, które po kilkuletniej nau
ce z przyjemnością są podejmowane.
Dyktanda muzyczne. — Są różne formy i 'stopnie dyktanda muzycznego jatko odwrotności sołfeggia. Mu
szą orne zawiiieflać materjał intonacyjny już dobrze zna
ny słuchowo i przerobiony przez dizsieci. Polega ono na tem, że nauczyciel gra ma skrzypcach lub fortepianie petwaen, że tak się wyrazić należy, odcinek intonacyjny a dziatwa (uczniowie) zapisuje go w zesraydie nutowym.
Gra to samo jeszcze raz 'dla sprawdzenia i postępuje da
lej również odcinkami. Pod koniec gra całość, a ucznio
wie poprawiają, gdzie tego zajdzie potrzeba. Następnie uczeń śpiewa całość isam —potem cała klasa. Dyktando muzyczne w szkole ma wielkie zmadzanae; uczy bowiem myśleć melodją, rozwija słuch, gruntuje wiadomości, na
byte i staje się sprawdzianem przerobionego maiterjałn.
Zespoły źle brzmiące. — Prof. Stanisław Ka- zuro pisze tak: „twierdzenie, że jednostki, bio
rące udział w chórze^ wskutek niejednolitej emisji nie mogą śpiewać zgodnie unisono, jest zgoła fałszywem i niedająceami się niczem stwierdzić. Oto przykład: mie- masz chyba dalej od siebie stojących instrumentów, oczy
wiście eo do barwy i charakteru, jak klarnet, obój, flet i skrzypce. Jednak, gdy doskonali instrumentaliści za
grają na mich jedną meilodję, nie słyszymy tam żadnych odchyleń dźwiękowych ani rytmictanych. Odniesiemy natomiast wrażenie, że melodję ową gra jeden, bardzo koliorystyciztny instrument.
To samo jeist i z głosami ludzkiemi: chociażby śpie
wało unisono sto osób, powinno się odnieść wrażenie, że śpiewa jeden ezjawfek.
Przyczyny źle brzmiących zespołów należy doszuki
wać się wt niemuzykalności jednostek, w nich biorą
cych udział, a głównie w chórmistrzu, który w pierw
szym rteędzie powinien umieć wyró/wmać poszczególne glosy, zanilm! przystąpi do zmomito wiania całości.
Muzykalność śpiewających w chórze należy rozwi
jać — oczywiście poza pracą mad sollfeggiem — nlastę- pującemi drogami.
Uoząc poszczególny głos chóru, t. j. sopran, alt, te
nor i bas, nie użyiwać pod żadnym pozorem f ortepianu, a sprawdzać co chwila śpiefwany p a rt kamertonem. Jed
nocześnie czuwać nad bardzo ścisłą jednolitą rytmiką i wymową samogłosek i nad idącym z tem odpoiwied- niem otwieraniem ust.
Naukę poszczególnych głosów należy prowadzić bar
dzo cicho, niemal ipianissimo, które powinno być dostoso
wane do powszechnie znanego pojęcia „nucenńa“. A kie
dy part zostanie opracowany dźwiękowo (J rytmiczmie, przystąpić do niwelowania danego głosu.
Aby łatwiej było zrozumieć, o co mi chodzi, przed
stawiam tu poglądowo urojoną linję, jako pochód me
lodyjny pawinego głosu, np. sopranu.
Wyobraźmy sobie, że (najzdolniejsza jednostka z chóru zaśpiewa taki pochód melodyjny bardizo do
kładnie, zachowując należytą temperaturę stroju. Do niej dołącza *się druga, mało uważna, nieścisła w rytmie i popełnia szereg odchyleń dźwiękowych mało znacznych, prawie tniedysonujących. Linja melodyjna już traci na
swej przejrzystości i jędroiścfi.
Jeżeli dołączymy jeszcze kilka głosów, to zrobi się tyle odchyleń dźwiękowych, wypływających z nieuwagi członków zespołu, z iniemuzykalniośai i rozbieżności ry t
micznych, że cała linja muzyczna — jakkolwiek ta sama
— zostanie tak zniekształcona, iż brzimieć należycie nie
b ę d z i e :
A dalej. Jeśli zestawimy tak wyszkolone cztery glo-
*sy, to cały zespół przedstawi się w następujący sposób:
Wyglądać zaś i brzmieć powinien tak:
Chcąc dojść doi tak idealnych iihij melodyjnych, na
leży w pierwszym rzędzie rozbudzić iw członkach chó
ru wielką wrażliwość i specjalną uiwiagę na najmniej
sze odchylenia dźwiękowe, gdyż z mich powstają po
ważniejsze rozdźwiięki, niszczące barwę, przejrzystość i tężyznę zespoSu, który staje się wówczas szarym, bez
dźwięcznym i nieprzyjemnym.
Czy nie należy zmienić programu? — Dotychczaso
wy program t. zwi. śpiewu nie może absolutnie odpowia
dać prawom pedagogicznym, ani tembardziej tnauko-17
wym i wychowawczym, gdyż dokładnie wytkniętej liinji nie posiada. Jakaż jest np. korzyść praktyczna dla ucznia, gdy oin będzie dobrze rytmizował, klaskał, cho
dził W kieracie rytmicznym, a nawet niby „muzykalnie'4 śpiewał pod dyrekcją nauczyciela pieśń ? Cóż mu po tem, jeżeli zaledwie słabo poznał nuty i wartości zapomocą teorji? Czy nagrywanie jego ucha niieświadomem/i me- lodjamii przyda mu się w życiu 1 Czy uczynimy z dziecka ową jednostkę świadomą choćby powierzchownie przed
miotu muzycznego, lub wreszcie rozwiniemy w niem zdolności przeciętnie do samouctwa, które winno być dal
szym ciągiem kształcenia się muzycznego! Oto gorzkie pytania nateuwają się uczącemu po wprowadzeniu obec
nego programu jwi życie. Przedewszystkiem sama nazwa
„śpiew“ nie odpowiada istocie przedmiotu szkolnego, da
je szerokie pojęcie, wprowadza w błąd uczących się i nauczyciela już iw początkach nauki. Wydaje nam się racjonalniejislzelm, jeśli obecnie określenie „nauka śpie
wu44 przemianujemy na: czytanie nut głosem i pieśniar- stwo, jako zgodne z treścią rzeczy. Z tej nazwy każdy, a nawet profan zrozumie, że chodzi tu o naukę Isolfeggia i śpiewania pieśni, jako podstawy nauk muzycznych.
Solfeggio zastąpi wszystkie działy programu starego:
ćwiczenia słuchowe, głosowe, oddechowe, rytmiczne, klaskane, aiieklaskane, Chłodzone, maszerowano, teorję, gdyż nie można sobie wyobrazić czytania niut i jego od
wrotności dyktand, bez udziału wzroku, zmyfsłu słuchu, skoordynowania myśli, pamięci i uwagi muzycznej, a Ispirawy te są może więcej związane z przedmiotem, niż wszelkie „pra?wdy“ programowe. Siolfeggio elemen
tarne nauczy ucznia trafiania iwi myśli i głosem interwa
li, przez dyktanda muzyczne rozwinie słuch (ćwicze
nia słuchowe) wysubtelni wyobrażenia o brzmieniu konsonansu, dyssonansu i t. p. wyrobi poczucie najpry
mitywniejszych rytmów, akcentów, łącznie z intonacją, które idą w parze z melodją na zasadzie praw psycho
18
logii muzyki, mającej (swe źródło w aparacie słucho
wym (ślimak i przewody łukowe), i) sferze ośrodka muzycznego. W tych warunkach dziecko rozwijać może smak estetyczno - muzyczny, co jest dalszym szczeblem omawianego przedmiotu. Pieśń — część druga nauki, pieśń szkolna, klasowa;, opiewająca przeżycia psyche dziecięcej, odpowiadająca poziomowi tak w tekście, ryt
mice, meiodji, d skali głosowej młodzieży, stanie się ma- terjałem do dalszych ćwiczeń rytmicznych, bardziej skomplikowanych, pobudzi obok sołfeggia również do pracy pozytywnej, twórczej, zetknie z czynnością dyry
genta, obudzi wiarę we własne siły, doda bodźca i uprzy
jemni: ciężkie nieraz chwile nauk muzycznych. Z do
świadczeń własnych i przeżyć wiemy, że pierwsze nasze zadowolenia płynęły podczas prób z pulpitów chóralnych lub instrumentalnych; przy nich piliśmy słodycz este
tyczną, przyswajaliśmy formy taktowania i wsłuchiwa
liśmy się w mowę dźwięków meiodji i harmonji, Wtedy nasze myśli biegły do sal koncertowych, kościołów, gdzie inasze wysiłki porównywaliśmy z wysiiłkami innych. W czasie słuchania koncertów, czy nabożeństwa w kościele, padały ziarna muzyctzne do młodych naszych dusz, i tam wykluwały się upodobania i postanowienia muzyczne. Czyż tego „stou o szpadzie dyrygenckiej “ ma
my żałować haszym „milusieńkim“ w czasie drugiej czę
ści jedmofetki lekcyjnej! Właśnie do tego celu doskonale nadają się piosenki szkolne, a nauka ścisła wkroczy po
woli w dziedzinę pieśni przez taktowanie i odwrotnie
— pieśń z nut początkowo najłatwiejsza;, proista, stanie się hasłem nauki muzycznej w szkole powszechnej. Dla
tego nowy program winien zaisadiniczio uwzględnić:
1) elementarz,, czytania nut głosem, solfeggio w zakre
sie gam: Do, Sol, Fa, dio wartości ófeemkowych i miesza
nych włącznie, dyktanldla muzyczne, przystępne pieśni z nut w! tonacji! Do, oraz prace kompozycyjne ucznia.
2) Pieśniarstwo szkolne w taktach 2, 3, 4-ro miarowych 19
i prowadzenie chóru klanowego przez dziitatwę. Szkoła powszechna wypełniając taki program, da swym wycho
wankom gruntowną podstawę czytania nut, wyrobi po
czucie rytmu izapoimocą dyrygowania piosenek, solfeg- gia, rozwinie pamięć muzyczną, uwagę, słuch, twór
czość, przysposabiając tern samem materjał uczniow
ski do dalszych szczebli mauki w szkole średniej, zawo
dowo - muzycznej lub samiouctwa. Przeto nowy pro
gram przedstawiałby slię następująco:
PROJEKT
programu nauki sołfeggia i pieśniarstwa dla szkól powszechnych.
CEL NAUKI.
1. Solfeggio (W zakresie gam: Do, Sol, Fa, w war
tościach jednolitych i mieszanych z uwzględnieniem pauz, w rytmie 2, 3, i 4 miarowym.
2. Opainiowanie techniki (w stop. dolstat.) solfeg- gia w zakresie szkoły powtezechinej.
3. Opanowanie rytmiki przy pieśniach i prowa
dzenie przez dzieci chórów klasowych.
4. Wzbudzenie zamiłowania do muzyki wogóle, rodzimej w szczególności, oraz rozbudzenie wiary we własne siły dziatwy.
Szczegóły programu
Z asadniczo k aż d a le k cja dzieli się n a 2 części: n a u k o w ą (czy tan ie n u t) i p ie śn ia rsk ą (śp iew a n ie p io se n ek szkolnych).
Oddział (kl.) I. Elementarz muzyczny. — Ćwicze
nia przygotowawcze do nauki elementarza muzycznego:
a) nauka io pięciolinji i intonacje w zakresie tercji;
b) śpiefwanie gamy Do, jako meiodji wznoszącej się i
opa-jącej w wartościach krótkich i długich, zależnych od rozwoju fizycznego płuc dziecięcych.
Pisanie nut. — Ćwiczenia- w pisaniu nuty „do“, „re“
(ć wieirć-jedinlopniar o wa). Przepisywanie ćwiczeń z tablicy i elementarza bez oznaczonego taktu di jego podziału.
Pieśniarstwo: — a) śpiewanie piosenek szkolnych dwu i trzymiarowych przy taktowaniu przez dzieci, b) inscenizacja piosenek (podział ma role).
Oddz. II. Solfeggio przygotowawcze. — W obrę
bie kwinty (I półrocze bez taktowania) i oktawy (II pół
rocze z taktów.): a) ćwiczenia intonacyjne przy pomocy nut ruchomych i elementarza nutowego w wartościach jedno-mdaroiwych '(ćwierci) przy tonice względniej, oraz frafiamie oktawy i kwinty. Kytm 1-miarowy (paiLuszko- wany), 2-miiarow. (taktowany): b) przepisy wanile nut z podręcznika i tablicy szkolnej.
Pieśniarstwo. — Śpiewanie pieśni jak w oddz. I, oraz próby prowadzenia przez dzieci chóru klasowego.
Oddz. III. Solfeggio na ćwiartkach w zakresie ga
my Do: — a) ćwiczenia intonacyjnie (taktowane) z uwzględnieniem trafiania oktawy i kwinty przy to
nice względnej w rytmie 2 i 3 miarowym; b) czytanie nut głosem pojedynczo- i zbiorowo przy uwzględnieniu taktów i taktowania; c) przepisywanie Ą dyktanda muz.
z podziałem na takty 2 i 3 miarowe; d) wprowadzenie pauzy na końcu intonacji; e) wprowadzenie półnuty (dwumiiarowej) i zastosowanie jej w intonacjach.
Pieśniarstwo: — a) dalsze 2 i 3 miarowe piosenki, oraz proi\v^-dzenie chóru’ klasowego jak w oddziale Il-gim.
Rezultat 3 letniej nauki. — Dzieci po skończeniu I I I oddziału powinny mieć elementarne podstawy, na
brać dostatecznej wprawy w czytaniu nut w zakresie gamy Do o intonacje przygotowawcze oparte, w war*
tościach ćwierciowych i mieszanych ( z półmrtą) i z po
działem na takty: dwie czwarte, trzy czwarte i powinny
przy czytaniu taktować, oraz trafiać swobodnie okta
wę ii kwintę, pisać w zakresie przerobionego materjału dyktanda muzyczne z oznaczonym taktem, wreszcie powinny prowadzić (samodzielnie, lecz pod okiem nau
czyciela chór klasowy, posługując się repertuarem opra
cowanych piosenek
Odda IV. Solfeggio w ósemkach i wartościach