Obserwując przemiany, jakie mają miejsce w obszarze ochrony zdrowia oraz analizując dostępne pozycje literaturowe dotyczące funkcjonowania szpitali, można zaobserwować tendencje zmian w obszarze zarządzania w tej konkretnej branży. Zmiany te skutkują wprowadzaniem sprawdzonych w innych branżach i opracowywanie nowych rozwiązań oraz dążeniem do wyeliminowania procesów o charakterze nieproduktywnym, zbędnym i przestarzałym. Porządkowanie procesów administracyjnych oraz zastosowanie narzędzi technik informacyjnych do dalszych usprawnień są podstawowymi czynnikami przetrwania wielu instytucji w tej branży. Zagubione kartoteki, niewłaściwe transfuzje krwi, wielokrotne badania próbek laboratoryjnych spowodowane zagubieniem informacji, niewłaściwa identyfikacja, nieprawidłowe podawanie leków stały się już tematem anegdot. Upraszczające obcinanie budżetów służby zdrowia przez rządy powinno wkrótce stać się przeszłością, ponieważ szpitale ustanawiają standardy jakości, wprowadzają systemy kontroli do swoich działań i uczestniczą w programach akredytacji szpitali. Obecnie powszechne w innych branżach koncepcje, takiej jak benchmarking, systemy zapewnienia jakości i reinżynieria są koncepcjami dobrze rozumianymi i stosowanymi przez innowacyjnie nastawione instytucje opieki zdrowotnej [Szołtysek 2010].
W Polsce przekształcenie gospodarki centralnej w gospodarkę rynkową nie pozostało bez konsekwencji również dla branży ochrony zdrowia, w szczególności skutkując określonymi zmianami w zakresie zarządzania szpitalami, będącymi elementem sektora publicznego. Zmiany o charakterze ekonomicznym, prawnym, politycznym, społecznym, organizacyjnym i techniczno-technologicznym wywołały bardzo silną potrzebę zrewidowania zasad prowadzenia działalności leczniczej, w szczególności w obszarze poziomu świadczonych usług medycznych. W reakcji na tę potrzebę, szpitale publiczne podjęły działania na rzecz wykorzystania sprawdzonych w innych branżach narzędzi i rozwiązań w celu racjonalizacji sposobu świadczenia usług zdrowotnych. Doświadczenia sfery biznesu wyłoniły wyraźnie te metody zarządzania, w których ulokowany jest największy potencjał w zakresie korzyści, tak finansowych, jak i pozafinansowych [Szewczuk i Zioło 2008, s.346-347].
Dbałość o wynik finansowy znajduje swoje odzwierciedlenie w pracach na rzecz opracowywania takich modeli zarządzania finansami szpitala, które pozwalałyby na
racjonalizację wydatków na ochronę zdrowia i realizowane wewnątrzszpitalne procesy, zarówno w części białej, jak i części szarej szpitala [Stańdo-Górowska 2011, Wang et al. 2013; Gebicki et al. 2014]. Wdrażanie sprawdzonych w innych branżach rozwiązań i koncepcji zarządzania jest również przejawem zainteresowania innowacjami w wybranych obszarach działalności szpitali, tak w zakresie czynności medycznych, jak i niemedycznych [Alaeddini et al. 2011; Sułkowska i Sułkowski 2011; Gutek 2012; Jończyk 2013; Wang et al. 2013a; Papi et al. 2014]. Dotyczą one szeroko rozumianej obsługi pacjenta i długości jego pobytu w szpitalu, innowacyjnych metod leczenia i przetwarzania wyników badań diagnostycznych, metod zarządzania zaopatrzeniem zewnętrznym i wewnętrznym, jak również współdzielenia danych w postaci elektronicznej na rzecz lepszej obsługi pacjenta w ujęciu regionalnym, krajowym, czy międzynarodowym.
Przedmiotowe piśmiennictwo – zarówno polskie, jak i zagraniczne – obfituje w publikacje ilustrujące możliwości wdrażania sprawdzonych w innych branżach rozwiązań w zakresie koncepcji zarządzania szpitalami. Na podstawie wielu publikacji rysuje się obraz aktualnych trendów i kierunków rozwoju na gruncie wielopłaszczyznowego zarządzania funkcjonowaniem szpitali. O tym, jak ważną rolę odgrywa obecnie dbałość o większą skuteczność i efektywność funkcjonowania szpitali i jak bardzo wzrosło zainteresowanie racjonalizacją procesów wewnątrzszpitalnych może świadczyć podejmowanie przez osoby kierujące szpitalami działań skoncentrowanych na weryfikacji możliwości implementacji sprawdzonych w innych branżach koncepcji w zakresie zarządzania. Dotyczy to między innymi koncepcji zorientowanych na wyszczuplanie organizacji, koncepcji zorientowanych na jakość, jak również koncepcji opartych na wiedzy i informacji [Wiśniewski i Strumiłło 2013]. Celem takich działań jest racjonalizacja procesów wewnątrzszpitalnych ukierunkowana zarówno na zwiększenie efektywności i skuteczności funkcjonowania szpitala, ale także na wzroście poziomu bezpieczeństwa poprzez wyższy poziom obsługi pacjenta. Spośród wielu przykładów warto przytoczyć wdrażanie przez szpitale koncepcji zorientowanych na wyszczuplanie organizacji, takich jak:
reinżynieria procesów [Waltson et al. 2000; Waltson et al. 2001; Kanownik 2014],
outsourcing [Nowicka 2008; Witczak 2011; Marcinkowska 2013; Noguera et al. 2013; Szołtysek i Twaróg 2015],
szczupłe zarządzanie [Szewieczek 2013; Toussaint i Berry 2013; Hicks et al. 2015],
zarządzanie czasem [Pomey et al. 2013; Papi et al. 2014].
Duże zainteresowanie wśród szpitali obserwuje się w zakresie wdrażania koncepcji zorientowanych na jakość, takich jak:
zarządzanie jakością [Szetela 2012; Zieliński 2012; Zieliński i Krzeszewska 2012; Łopacińska et al. 2014],
zarządzanie jakością totalną (ang. Total Quality Management) [Leu i Huang 2009; Tsai i Wu 2013; Kanownik 2014],
Six Sigma [Cima et al. 2011; Antony i Kumar 2012; Damato i Dana 2015].
Wśród szpitali ukierunkowanych na wdrażanie nowych koncepcji zarządzania, wyodrębnić można grupę skoncentrowaną na koncepcjach opartych na wiedzy i informacji, do których możemy zaliczyć:
benchmarking [Kister i Śmiech 2011; Cholewa-Wiktor 2011; Macuda i Łuczak 2014; Raghupathi and Raghupathi 2015],
zarządzanie wiedzą [Winkler i Bartnicka 2011; Krawczyk-Sołtys 2012; Lee et al. 2014; Lewandowski 2014],
organizację ucząca się [Borcuch i Jopkiewicz 2013; Auerbach et al. 2014; Tsai 2014]. W celu prób implementacji wybranych koncepcji, szpitale coraz częściej poprzedzają działania wdrożeniowe analizą procesową w wybranych obszarach [Leu i Huang 2011; Mutlu et al. 2012; Rebugea i Ferreira 2012]. Celem analizy procesowej ukierunkowanej na wdrażanie określonych koncepcji zarządzania jest z jednej strony dążenie do racjonalizacji wewnątrzszpitalnych procesów logistycznych, a z drugiej strony wzrost bezpieczeństwa pacjenta.
Technologie ICT odgrywają bardzo ważną rolę we wspieraniu procesów i czynności w wielu obszarach większości gałęzi gospodarki. Z punktu widzenia ochrony zdrowia technologie te mają decydujący wpływ na wzrost jakości świadczonych usług zdrowotnych i w kontekście ochrony zdrowia wykorzystanie technologii ICT jest cechą charakterystyczną tzw. e-zdrowia. E-zdrowie jest określeniem stosowanym jako odpowiednik angielskiego sformułowania eHealth i oznacza „efektywne, oszczędne i bezpieczne wykorzystanie technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych do wspomagania wszelkich działań związanych z ochroną zdrowia, obejmujących świadczenie usług zdrowotnych, systemy obserwacji dziedzin powiązanych ze zdrowiem, edukację zdrowia, rozwój fachowej literatury i wiedzy, badania naukowe” [GUS 2015]. W ICT upatruje się źródła wzrostu efektywności i poprawy jakości życia, jak również możliwości wsparcia dyseminacji innowacyjnych rozwiązań w sektorze świadczenia usług medycznych.
Pojęcie e-zdrowie charakteryzuje relacje i interakcje pomiędzy uczestnikami procesu świadczenia usług medycznych, a mianowicie pomiędzy usługobiorcą, czyli pacjentem oraz
usługodawcą, czyli dostawcą usług z zakresu opieki zdrowotnej. Ponadto e-zdrowie obejmuje również swoim zakresem obszar związany z przekazywaniem danych pomiędzy instytucjami oraz bezpośrednimi kontaktami pomiędzy pacjentami i pracownikami służby zdrowia [Batko 2012, s. 96]. Komisja Europejska definiuje e-zdrowie jako zastosowanie nowoczesnych technologii teleinformatycznych dla zaspokajania potrzeb obywateli, pacjentów, specjalistów w zakresie ochrony zdrowia, dostawców usług zdrowotnych oraz polityków. W założeniu koncepcja e-zdrowia powinna także dostarczać pacjentom różnorodnych informacji na temat leczenia, kondycji zdrowotnej oraz wpływać na poprawę poziomu życia. Innymi słowy implementacja założeń e-zdrowia powinna być korzystna zarówno dla lekarzy, jak i dla pacjentów. Dane medyczne o pacjencie gromadzone są w czasie rzeczywistym (np. informacja o przepisanych przez lekarza produktach leczniczych), a elektroniczny obieg dokumentów sprawia, że nie ma konieczności prowadzenia dokumentacji w postaci papierowej [Komisja Europejska 2015]. W Polsce koncepcja e-zdrowia znalazła swoje odzwierciedlenie między innymi w Strategii e-Zdrowie Polska na lata 2009-2015 oraz w ustawie o systemie informacji w ochronie zdrowia (Dz. U. z 2015 r., poz. 636, z późn. zm.) 2011, nr 113, poz. 657), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2012 roku. W obu dokumentach podkreśla się ogromne znaczenie ICT w zarządzaniu systemem ochrony zdrowia, poprawie jakości opieki zdrowotnej oraz bezpieczeństwa pacjentów [MZ 2015].
Drugą elementem ochrony zdrowia, mogącym istotnie przyczynić się do jej rozwoju jest m-zdrowie, stanowiące odzwierciedlenie angielskiego określenia dla tzw. mobilnego zdrowia (ang. mHealth). Mobilne zdrowie (zwane dalej m-zdrowiem) obejmuje „działalność w obszarze medycyny i zdrowia publicznego wykonywaną przy użyciu urządzeń mobilnych, takich jak telefony komórkowe, urządzenia do monitorowania pacjentów, palmtopy i inne urządzenia bezprzewodowe” [Komisja Europejska 2014]. Do m-zdrowia zaliczają się również aplikacje związane ze stylem życia i dobrym samopoczuciem, które mogą łączyć się z wyrobami medycznymi lub czujnikami (umieszczonymi np. w bransoletkach lub zegarkach), a także systemy osobistego doradztwa, informacja zdrowotna, rozwiązania przypominające o zażyciu leków za pośrednictwem SMS oraz bezprzewodowa telemedycyna, a nawet teleratownictwo medyczne. Jak pokazują statystki (badania Oxford University Said Bussines School oraz badania prezentowane na Światowym Kongresie ITS Tokio 2013, jak i World Mobile Congress Barcelona 2014) liczba użytkowników smartfonów oraz tabletów rośnie. W III kwartale 2012 roku rynek smartfonów urósł o 47 % rok do roku i stanowi 2/5 spośród wszystkich 427,7 milionów sztuk telefonów sprzedanych w trzecim kwartale 2012 roku. Szacuje się, że w najbliższych 2 latach ponad 70% sprzedawanych telefonów będą
stanowić smartfony [Gawrońska-Błaszczyk i Hajdul 2014]. Potencjału m-zdrowia upatruje się przede wszystkim w takich obszarach, jak lepsza profilaktyka i wyższy poziom świadczenia usług zdrowotnych, bardziej efektywna i stabilna opieka zdrowotna, czy lepszy status pacjentów [Komisja Europejska 2014a].
Aby jednak usługi w obszarze e-zdrowia i m-zdrowia mogły być realizowane w sposób w sposób skuteczny i efektywny, konieczne jest wprowadzenie zmian w obszarze omawianej we wcześniejszej części rozdziału logistyce w szpitalach. To na terenie szpitali generowane są, przetwarzane, agregowane i współdzielone dane na temat przepływu pacjentów, produktów ochrony zdrowia, czy dokumentów. Od prawidłowości tych danych i jak najszybszego dostępu do nich zależy szereg innych obszarów funkcjonowania opieki zdrowotnej, takich jak: uzupełnianie zapasów, ich magazynowanie, planowanie usług medycznych czy też wykorzystanie sprzętu medycznego, a także dostawy żywności. W tym celu konieczna jest zmiana w sposobie postrzegania podmiotu leczniczego i odejście od dotychczasowego administrowania placówką na rzecz zarządzania nią przy użyciu odpowiednich technik, narzędzi i koncepcji. Mimo braku powszechnego wykorzystania zarządzania logistycznego w polskich szpitalach, obserwuje się - powolną wprawdzie - lecz zauważalną zmianę w przedmiotowym zakresie [Magellan 2014], a zwłaszcza w obszarze inwestycji w nowe technologie i systemy teleinformatyczne. Najbardziej widocznym przejawem tej zmiany jest powoływanie w ramach struktury organizacyjnej szpitala stanowiska związanego właśnie z logistyką.