sia"3, ale tekst ten nie jest w pełni wiarygodny, gdyż powstał bez porozum ienia z prawosław
nym i4.
Pierwsza cerkiew prawosławna w Sosnowi
cy powstała w XVI w. Była świątynią parafialną, w chodzącą w skład namiestnictwa (dekanatu) chełm skiego w prawosławnej diecezji chełm skiej. W 1596 r. stała się cerkwią unicką wskutek unii brzeskiej. W XVII w. taki sam los spotkał cerkiew w niedalekim Lejnie, najprawdopodob
niej rów nież pochodzącą z XVI w. W 1875 r.
w ładze carskie z lik w id o w a ły unicką diecezję chełm ską przyłączając ją do prawosławnego arcybiskupstwa warszawskiego i tworząc nową prawosław ną eparchię chełmsko-warszawską.
Do now ej diecezji w eszły parafie Sosnowica i Lejno, p onow nie jako prawosławne. W 1888 r.
parafia sosnowicka miała 2225 wiernych, a funk
cję proboszcza p e łn ił w niej Teofil Jurczkiewicz.
W sierpniu 1890 r. rozebrano starą drewnianą na terenie ówczesnego w ojew ództw a lubelskie
go w 1915 r. tylko 29, w tym parafie w Sosnowi
cy i Horostycie. Parafia sosnowicka przez cały okres m iędzyw ojenny znajdow ała się w grani
cach D iecezji Warszawsko-Chełmskiej Św. Ko
ścioła Prawosławnego, w dekanacie w ło d a w -
M
ało znana prawosławna świątynia znajduje się na ziem i chełmskiej, w miejscowości Sosnowica. Jest to wieś gminna, położona w w o jew ó dztw ie lubelskim i powiecie parczewskim. - dyrektor Anna Czarnomska, Renata Paśnik, Joanna Krupka i Małgorzata Selwą. W kwerendzie wsparł mnie również Andrzej W rona, prowadzą
cy A rch iw u m Naukowe przy M uzeum Wsi Lu
belskiej w Lublinie. N ieocenioną pom oc za
wdzięczam też proboszczowi Parafii Prawosław
nej ze stosunkowo niedalekiej Horostyty księ
dzu Tomaszowi Łotyszowi2. Potrzebnych infor
macji u dzielili mi także duchow ni z Parafii Pra
POLSKA
I SŁOWO
; M y
Sosnowica d zie liła się na „osadę" i „wioskę".
W S o sno w icy „o s a d z ie " m ie szkali g łó w n ie Żydzi, a oprócz nich rodziny polskie, zaś w „w io sce" około 100 rodzin prawosławnych7. Jeden z polskich m ieszkańców Sosnowicy, Jan Szum
ski, relacjonow ał po latach, że czasem jego ro
dacy chodzili na nabożeństwa prawosławne po
słuchać pięknie śpiewającego chóru8.
Po ii w o jn ie światowej, w 1947 r., władze Polski Ludowej w ysiedliły z Sosnowicy i okolic w ramach akcji „W isła" zdecydowaną większość ludności prawosławnej9. Jan Szumski tak wspo
m inał ten fakt po prawie 30 latach: „Ja w id zia łem, jak ich w y w o z ili. Ja patrzę, tu tylu znajo
mych. O ni powiadają do w idzenia panie Szum
ski, ju ż się nie zobaczym y, to przyznam , że
licznych wsi oraz repatrianci zza Buga12.
Pozostała po nich cerkiew pod wezwaniem zantyńsko-klasycystycznym, składa się z kwa
dratowej nawy z kaplicam i bocznymi tw orzą
cym i ramiona krzyża oraz z prostokątnego „ba- biń ca" i kruchty. O d wschodu zamknięta jest trójbocznym prezbiterium. W ieża i nawa zw ień
czone są baniastymi kopułam i. W fasadzie nad
13 P ow iat Parczewski. Inform ator [brak miejsca i roku w yd a n ia ] [na jw cze śnie j w 1998 r.J, s. 22.
dekoracją architektoniczną14. W e wnętrzu za
chow ał się ikonostas i w części m alow idła ścien
ne15. W 1988 r. cerkiew została wpisana do re
jestru zabytków pod numerem A/144/5016. Jest częściowo zniszczona'7, ale stopniowo są prze
prowadzane prace rem ontowe18, niestety dosyć w olno, czemu w in n y jest brak wystarczających środków. Prace rem ontowe dokonane w latach 1990-2000 polegały na naprawieniu dachu, prze
prowadzeniu elew acji fundam entów i w ym ia nie stolarki drzw iow ej. Obecnie planowana jest w ym iana stolarki okiennej. W latach dziew ięć
dziesiątych, jeszcze przed w ym ia ną stolarki d rz w io w e j, cerkiew obrabowano. Część ikon złodzieje zniszczyli. Inna część została odzy
skana na granicy i znajduje się obecnie w M u zeum Poleskim w e W ło d a w ie 19.
W Sosnowicy istnieje też prawosławny cmen
tarz, dotąd d z ia ła ją c y 20. Z na jd u je się o koło 150 m. na południe od cerkwi, wśród pól. Po
wstał w pierwszej p ołow ie XIX w .21 Zachowały się na nim liczne grobowce22, m iędzy nim i trzy bezwyznaniowe m ogiły członków KPZU (Komu
nistycznej Partii Zachodniej Ukrainy) zamordo
wanych w 1.1941 -1942 przez hitlerowców23. O d
14 S. Jadczak, o p .c it., s.110. Zob. też GBP (dalej: lubelskiego (kopia druku opatrzonego pieczątką:
„W p ły n ę ło . U rzą d G m in y Sosnow ica 2 0 0 4 -1 2 - 3 1 ", zn a jd u ją ca się w GBP Sosnowica w w yże j w y m ie n io n y m segregatorze).
17 S. Jadczak, J. Najs, Ziem ia parczewska. Dzieje, przy
roda i turystyka, Parczew 2006, s. 82.
S Ł O W O ,
I
POLSKA/ MYŚL I
w iedziłem ten cmentarz w kwietniu bieżącego roku z paniam i A nną C zarnom ską i Joanną Krupką z biblioteki w Sosnowicy jako przewod
niczkami. Z napisów na widzianych przeze mnie n a g ro b ka ch w y n ik a , że o sta tn ie p o g rz e b y na cmentarzu odbyły się w 2004 r. Sosnowicki cm en tarz jest ju ż c z ę ś c io w o oczyszczon y, a w tym roku ma zostać ogrodzony24. Na tere
nie gminy, w miejscowości Lejno znajduje się inny cmentarz prawosławny25, na którym już nie ma pochów ków . O becnie jest on w dużym stop
niu zdewastowany26.
C erkiew w Sosnowicy jest przez cały rok zamknięta. O żyw a jedynie raz do roku, 12 lip- ca, czyli w święto swoich patronów Piotra i Paw
ła27. O dpraw ia się w niej wówczas prawosław
ne nabożeństwo, organizowane przez ks. Łoty
sza z Horostyty. Z cerkwi parafialnej w Horosty- cie jest w tedy przywożone do Sosnowicy w ypo
sażenie liturgiczne, np. szaty i untensylia, czyli przedm ioty niezbędne do liturgii, a także ikony.
Na nabożeństwie zbierają się parafianie z So
sn ow icy i o k o lic , za ró w n o praw osław ni, jak i rzym scy k a to lic y 28. M ieszkańcy Sosnowicy i osoby pochodzące z tej miejscowości mówią, że uczestniczy w nich cała miejscowa społecz w miejscach publicznych, np. nad Jeziorem Czar
nym Sosnowickim. Tradycja odprawiania nabo
żeństw datuje się od około 10 lat. Wcześniej so- snowicka cerkiew podlegała pod Parafię Przemie- n ie n ia Pańskiego w L u b lin ie , a od 200 4 r.
ny spoza parafii w Horostycie31. Sosnowickie na
bożeństwa mają autentycznie ekumeniczny cha
rakter, bo gromadzą się na nich spontanicznie chrześcijanie różnych wyznań.
Proboszcz z Horostyty u dzielił mi interesują
cych inform acji o funkcjonow aniu swojej para
fii, w stosunku do której świątynia w Sosnowicy jest cerkwią filialną. Jego parafia należy do Pra
wosławnej D iecezji Lubelsko-Chełmskiej, w któ
rej funkcję ordynariusza pełni Jego Ekscelencja N ajprzew ielebniejszy Abel, Prawosławny Arcy
biskup Lubelski i Chełmski32. Znajduje się w gra
n icach dekanatu chełm skiego, m ającego za dziekana księdza Prot. Jana Łukaszuka, jedno
cześnie proboszcza parafii w Chełm ie. W ieś Horostyta należy adm inistracyjnie do powiatu w łodaw skiego i g m iny W yryki w o je w ó dztw a lubelskiego. W latach 1975-1998 podobnie jak Sosnowica była w w o je w ó d z tw ie chełmskim.
wentem studiów licencjackich na ChAT, a obec
nie kontynuuje na tej uczelni studia magister
skie. W ładzę w parafii sprawuje jako proboszcz m ianow any i w yśw ięcony przez Arcybiskupa Lu- belsko-Chełmskiego. Pomaga mu w tym rada pa
rafialna w ybierana przez głosowanie, do której
31 Inform acja od ks. T. Łotysza.
32 Z ob. w w w .lu b lin .c e rk ie w .p l
33 p l.w ik ip e d ia .o rg /w ik i (hasło Horostyta).
ś w ia t
I
S ŁO W O , i M Y S Iw chodzą starosta, wicestarosta, skarbnik i człon
kow ie. H orostycka parafia skupia 250 osób, wsYód nich 15 dzieci ze Szkoły Podstawowej i G im nazjum . U cznio w ie starsi, uczęszczający do szkoły średniej, mają katechezę np. w szko
le w e W łodaw ie. Ks. Łotysz uczy religii w Szko
le Podstawowej w Kodeńcu, a m łodzież gimna
zjalną w punkcie katechetycznym na plebanii.
Przy jego parafii działa chór m łodzieżowy, pro
w ad zon y przez żonę proboszcza dyrygentkę Agnieszkę Łotysz i mający już w swoim dorob
ku sukcesy artystyczne. Ksiądz Łotysz ma pewną liczbę w iernych na terenie gm iny Sosnowica:
we wsiach Górki i Orzechów. Pojedyncze oso
by mieszkają w Sosnowicy i przyjeżdżają na większe święta oraz odpust do H oli, odległej od Sosnowicy o kilka kilom etrów 34.
Parafia Horostyta obsługuje kilka cmentarzy prawosławnych. O prócz cmentarza w Sosnowi
cy są to cmentarze w Horostycie, Kodeńcu, Ka- plonosach, Lubieniu, H o li i w m iejscow ości H ołow no. W szystkie te miejsca pamięci warto zw iedzić, podobnie jak zabytkowe prawosław
ne cerkwie. O d bio rcó w dwumiesięcznika
„Sło-34 Inform a cje od ks. T. Łotysza.
35 Inform a cje od ks. T. Łotysza.
w o i M yśl" pow inna do tego zachęcić w iado
mość, że ksiądz Łotysz przygotowuje szlak tu
rystyczny z Dratowa, w którym jest cerkiew fi
lia ln a w stosunku do Parafii P raw osław nej w Lublinie, do Sosnowicy przez Horostytę i Holę.
W marcu ks. Łotysz m ó w ił mi, że będzie to ścież
ka row erowa wraz z oznakowaniem i publika
cjam i. M ia ł ju ż podpisaną stosowną um owę z Euroregionem Bug35.
Do odw iedzenia Sosnowicy może dodatko
w o skłonić fakt, że m iejscow ość ta odegrała ważną rolę w e wczesnej biografii polskiego bo
hatera narodowego Tadeusza Kościuszki i dotąd m ożna w niej obejrzeć pamiątki historyczne po późniejszym w odzu insurekcji. Niezaprzeczalną atrakcję turystyczną stanowią tamtejsze jeziora i lasy oraz szlaki turystyczne Poleskiego Parku Narodowego. Do Sosnowicy najlepiej przyjechać w pierwszej p ołow ie lipca, by móc uczestniczyć w dorocznym nabożeństwie w tamtejszej cer
kw i. Zw iedzając w schodnią część Polski pamię
tajmy, że są to ziem ie tak samo ważne kulturo
w o dla polskich w yzna w ców prawosławia, jak dla luteran Śląsk Cieszyński, również położony na pograniczu państw i kultur.