STRESZCZENIE
Publikacja stanowi zarys analizy współczesnego systemu edukacji dla bezpieczeństwa w Polsce. Skupiono się na teoretycznych założeniach dotyczących nauczania owej dzie-dziny, zarówno tego prowadzonego przez organy państwowe w ramach powszechnej edukacji podstawowej, jak i realizowanego przez organizacje pozarządowe, których odbiorcami są nie tylko dzieci i młodzież, ale również osoby dorosłe. Zmiany, jakie zaszły (i wciąż zachodzą) w oświacie, silnie oddziałują na faktyczny proces edukacji, co wymusza ciągłe analizowanie i kontrolowanie teoretycznych celów oraz praktycznych rozwiązań wraz z ich efektami. Niniejsze opracowanie jest próbą podsumowania prze-mian, które dokonały się na przestrzeni ostatniej dekady w edukacji dla bezpieczeństwa. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, bezpieczeństwo indywidualne, bezpieczeństwo narodowe, edukacja dla bezpieczeństwa.
Wstęp
Bezpieczeństwo, jako niezbywanle prawo i jedna z podstawowych potrzeb człowieka, sta-nowi wartość subiektywnie interpretowaną przez każdą jednostkę. Budowanie poczucia bez-pieczeństwa sprowadza się do pogłębiania świadomości poszczególnych ludzi jak i całych społeczeństw. Podnoszenie wiedzy związanej z nietrwałym charakterem bezpieczeństwa wyjaśnia konieczność stałego zaangażowania w poznawanie zagrożeń oraz działań ukierun-kowanych na walkę z nimi. Nieprzewidywalność zdarzeń oraz ograniczony czas na podjęcie właściwych decyzji stanowią dodatkowe argumenty dla prowadzenia intensywnej edukacji w tym zakresie 1.
„[…] Podstawowe interesy narodowe stanowią dla państwa i jego mieszkańców potrzebę
nadrzędną. Jednym z tych interesów jest bezpieczeństwo […]” 2. Skoro bezpieczeństwo
1 B. Kaczmarczyk, Poznawcze i utylitarne aspekty systemu zarządzania kryzysowego Straży
Gra-nicznej, PWSZ im. Witelona w Legnicy, Legnica 2015, s. 97.
114
narodowe 3 postrzega się jako „wartość nadrzędną pośród innych celów narodowch” 4,
można twierdzić, że powinno ono stanowić kwestię priorytetową dla organów rządzących, ale również dla wszystkich członków danej społeczności. Bezpieczeństwo narodowe, poza
pierwotną koniecznością zapewnienia ochrony i obrony wartości i interesów narodowych 5,
powinno być poszerzane o kwestie związane z polityką, kulturą i ekonomią 6. Dopiero takie
ujęcie bezpieczeństwa, w którym z jednej strony zapewnia się bezpieczeństwo niejako fizyczne ( bezpieczeństwo militarne i publiczne), a z drugiej poświęca się równie dużo uwagi zapewnianiu bezpieczeństwa społecznego, kulturowego, ekonomicznego itp., sta-nowi pełną definicję, która powinna przyświecać wszelkim działaniom zmierzającym do minimalizowania zagrożeń dotykających poszczególnych obywateli i całych
społecz-ności 7. Ponadto bezpieczeństwo należy rozpatrywać w dwóch kategoriach –
instytucjonal-nej i społeczinstytucjonal-nej, co warunkuje wpływ każdego człowieka na poziom bezpieczeństwa ogółu
społeczeństwa 8.
Współczesny katalog zagrożeń wciąż się zmienia, co wymusza zmiany w systemie eduka-cji dla bezpieczeństwa. Zmiany te dotykają zarówno indywidualnych jednostek, jak i całych
grup społecznych 9, dlatego progres w dziedzinie, jaką jest edukacja dla bezpieczeństwa,
powinien wpływać bezpośrednio na bezpieczeństwo personalne, jak i bezpieczeństwo pub-liczne czy bezpieczeństwo państwa. Rozwój cywilizacyjny przyniósł ze sobą nowe formy zagrożeń związane z „[…] napięciami społecznymi, politycznymi czy coraz bardziej
roz-winiętą formą, jaką są zagrożenia asymetryczne” 10. Zagrożeniami są również wszelkiego
rodzaju choroby cywilizacyjne, które silnie oddziałują na funkcjonowanie poszczególnych państw, chociażby poprzez konieczność podniesienia wydatków na profilaktykę oraz lecze-nie, ograniczając w ten sposób budżet, który mógłby zostać wykorzystany w zupełnie inny sposób.
Przysposobienie obronne, które miało głównie proobronny charakter, zostało
zastą-pione edukacją dla bezpieczeństwa 11. Bardziej interdyscyplinarne podejście do
tema-tyki bezpieczeństwa personalnego i narodowego oraz odejście od wyłącznie militarnego aspektu prezentowanych zagrożeń stanowi podstawową różnicę pomiędzy wymienionymi
wyżej przedmiotami nauczania 12. Przez wzgląd na fakt, że bezpieczeństwo jako dyscyplina
3 Na potrzeby niniejszej pracy, która dotyczy wyłącznie Rzeczypospolitej Polskiej, przyjmuje się, że pojęcia „bezpieczeństwo narodowe” i „bezpieczeństwo państwa” stanowią pojęcia tożsame, przez wzgląd na stosunkowo jednolitą strukturę narodową państwa.
4 W. Kitler, Obrona narodowa III RP. Pojęcie. Organizacja. System, AON, Warszawa 2002, s. 48.
5 A. Skrabacz, Bezpieczeństwo, obrona narodowa i obronność [w:] Współczesne postrzeganie
bez-pieczeństwa, red. K. Jałoszyński, B. Wiśniewski, T. Wojtuszek, WSA, Bielsko-Biała 2007, s. 46.
6 Leksykon pokoju, red. J. Kukułka i in., PWN, Warszawa1987, s. 29.
7 Leksykon pojęć z zakresu wiedzy obywatelskiej dla żołnierzy, red. T. Haduch et al., DWiPO MON, Warszawa 2005, s. 11.
8 B. Kaczmarczyk, Selected problems of crisis managment, Iglobal Writer, New York 2015, s. 13 –14.
9 Ibidem, s. 12.
10 B. Kaczmarczyk, A. Szwajca, Wybrane problemy zarządzania kryzysowego w ujęciu teoretycznym,
praktycznym, przedmiotowym i podmiotowym [w:] Bezpieczeństwo państwa (miniscelanea), red. nauk.
R. Socha, M. Koziński, Akademia Pomorska w Słupsku, Słupsk 2013, s. 111.
11 B. Chmieliński, Nowe wyzwania w edukacji dla bezpieczeństwa [w:] Podstawowe problemy
bezpieczeństwa i edukacji dla bezpieczeństwa, tom II, red. nauk. A. Wawrzusiszyn, J. Grzyb, MODN,
Ełk 2013, s. 74.
12 Ibidem, s. 74.
115
naukowa jest określane jako obszar multidyscypliny 13 aktualne zmiany na poziomie
teore-tycznych założeń ocenia się pozytywnie, co niekoniecznie będzie korelować z oceną właści-wych działań praktycznych w systemie nauczania.
Celem niniejszej publikacji jest wyjaśnienie terminologii związanej z edukacją dla pieczeństwa oraz prezentacja założeń aktualnie obowiązującego systemu edukacji dla bez-pieczeństwa.
Edukacja dla bezpieczeństwa a edukacja bezpieczeństwa
Wstępne rozważania związane z edukacją dla bezpieczeństwa należy poprzedzić określe-niem celu, który przyświeca funkcjonowaniu systemu edukacji dla bezpieczeństwa oraz nazwać, czym w ogóle owa edukacja dla bezpieczeństwa jest.
Główne założenia stawiane przed systemem edukacji dla bezpieczeństwa dotyczą kształ-towania „[…] świadomości obecności zagrożeń w wielu sferach funkcjonowania […], przygotowanie do realizacji zadań z zakresu działalności […] zarządzania kryzysowego
i obronności […]” 14. Istotna jest również edukacja nastawiona na racjonalizowanie
zacho-wań poszczególnych jednostek w sytuacjach niebezpiecznych 15.
Podczas analizy pojęcia bezpieczeństwo należy zwrócić szczególną uwagę na jego cią-głość z racji tego, że jest to pewien stan, który podlega ciągłym przemianom, ponieważ
„ma naturę procesu społecznego” 16. Skoro mowa o procesie społecznym, na pierwszy plan
wysuwa się kluczowa rola organów rządzących przy silnym współudziale każdego obywa-tela na drodze do budowaniu bezpieczeństwa państwa.
Zagrożenia „[…] dzisiejszego świata, ich rozmiar i charakter […]” 17 wymuszają
wzmo-żone prace nad doskonaleniem edukacji dla bezpieczeństwa, której cele i formy realiza-cji powinny współgrać ze zmianami dotyczącymi społeczności lokalnych, regionalnych czy nawet globalnych. Powiększający się wachlarz zagrożeń, które w sposób bezpośredni dotyczą Polaków, stanowi determinant zmiany mentalności, według której przedmiot szkolny, jakim jest edukacja dla bezpieczeństwa, jest przedmiotem, z punktu widzenia ucz-niów, nauczycieli, a nawet ustawodawcy, mniej istotnym w porównaniu do przedmiotów
podstawowych, czyli maturalnych ( jak matematyka czy język obcy) 18.
Z zagrożeniami połączone jest istnienie ryzyka i niepewności, zarówno w ujęciu
obiek-tywnym, jak również subiektywnym 19. „Ryzyko dotyka wszystkich bez wyjątku, przekracza
13 W. Chojnacki, Bezpieczeństwo a nauka [w:] Bezpieczeństwo w teorii i badaniach naukowych, red. nauk. B. Wiśniewski, WSPol, Szczytno 2011, s. 91.
14 B. Wiśniewski, System bezpieczeństwa państwa, Konteksty teoretyczne i praktyczne, WSPol, Szczytno 2013, s. 311.
15 J. Kunikowski, Wiedza i edukacja dla bezpieczeństwa, FREEiB, Warszawa 2002, s. 15.
16 W. Fehler, Lokalny wymiar wewnętrznego bezpieczeństwa państwa [w:] Bezpieczeństwo w
środo-wisku lokalnym, red. W. Fehler, Wyd. Arte, Warszawa 2009, s. 9.
17 A. Wawrzusiszyn, Edukacja, dydaktyka a bezpieczeństwo [w:] Podstawowe zagadnienia teorii
i praktyki edukacji dla bezpieczeństwa, red. nauk. W. Kaczmarek, A. Wawrzusiszyn, J. Grzyb, MODN,
Ełk 2011, s. 18.
18 A. Jeżowski, Ekonomika oświaty w zarządzaniu szkołą, wyd. 2, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2012, s. 186.
19 B. Kaczmarczyk, Możliwości doskonalenia systemu zarządzania kryzysowego w Rzeczypospolitej
Polskiej, WSOWL, Wrocław 2015, s. 35 – 36.
116
tradycyjne różnice klasowe […]. Powyższa sytuacja stale nabiera uniwersalizmu, czego
konsekwencją jest brak wyjątków […]” 20, dlatego edukacji mającej na celu podnoszenie
umiejętności związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i radzeniem sobie z sytuacjami kryzysowymi powinni podlegać wszyscy członkowie społeczeństwa.
Edukacja dla bezpieczeństwa to długotrwały proces, który należy rozpatrywać
wieloeta-powo i wielowątkowo 21. Stanowi „[…] system dydaktyczno-wychowawczej działalności
rodziny, szkoły, środków masowego przekazu, instytucji państwowych, organizacji społecz-nych i stowarzyszeń, służącej upowszechnianiu idei, wartości, wiedzy i umiejętności
bezpo-średnio istotnych dla zachowania bezpieczeństwa” 22. Proces edukacyjny składa się z wielu
elementów, które w skrócie można nazwać wiedzą teoretyczną, tą zdobytą zarówno w szkole, jak również w domu rodzinnym i najbliższym środowisku, oraz wiedzą praktyczną,
polega-jącą na przećwiczeniu treści, z którymi wcześniej się zapoznano 23.
Już sama nazwa przedmiotu „edukacja dla bezpieczeństwa” nadaje szczególne znacze-nie tej ścieżce kształcenia. Istotne jest wyróżznacze-nieznacze-nie określenia „edukacja bezpieczeństwa”, od wspomnianej „edukacji dla bezpieczeństwa”. Nie jest to przypadkowe nazewnictwo wprowadzone przez ustawodawcę. Tworząc nowy system edukacyjny, przedmiot związany z budowaniem poczucia bezpieczeństwa indywidualnego poprzez naukę prawidłowego postępowania w różnych sytuacjach, nazwano go właśnie w ten sposób, ponieważ charak-teryzuje go interdyscyplinarne ujęcie tematyki. Bezpieczeństwo jest „[…] rozumiane jako: pewna kategoria filozoficzna, wartość kulturowa i cywilizacyjna oraz inżynieria profilaktyki
przed zagrożeniami i eliminowanie ich skutków” 24. Nie jest to tylko bezpieczeństwo
mili-tarne czy kwestie związane z porządkiem publicznym, które cechowały poprzednika eduka-cji dla bezpieczeństwa, czyli przysposobienie obronne. „Współcześnie […] chodzi przede wszystkim o kształtowanie zdolności państw i społeczeństw do radzenia sobie także z wie-loma innymi zagrożeniami, wywierającymi wpływ na poziom […] bezpieczeństwa
personal-nego i strukturalpersonal-nego 25.
System edukacji dla bezpieczeństwa w Polsce
Edukacja dla bezpieczeństwa jako element składowy systemu edukacji „[…] służy kształtowaniu świadomości oraz zdolności przeciwstawiania się wszelkiego rodzaju
20 Ibidem, s. 36 – 37.
21 M. Wiechetek, Teoria długofalowości edukacji dzieci z zakresu bezpieczeństwa między innymi
na przykładzie „Bezpiecznego domu” [w:] Interdyscyplinarność bezpieczeństwa. Teoria – praktyka – edukacja, red. M. Gikiewicz, M. Tryboń, A. Prędecka, A. Bralewski, SGSP, Warszawa 2017, s. 127.
22 J. Prońko, B. Wiśniewski, T. Wojtuszek, Kryzys i zarządzanie, WSA, Bielsko-Biała 2006, s. 164.
23 B. Kaczmarczyk, Edukacja dla bezpieczeństwa i jej konteksty [w:] Współczesność oraz perspektywy
Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, tom I, Rozwiązania prawno-organizacyjne i ich konteksty,
red. P. Cyrek, SA PSP, Kraków 2014, s. 148.
24 P. Gawroński, Edukacja dla bezpieczeństwa – analiza jej zakresu przedmiotowego [w:] Podstawowe
problemy bezpieczeństwa i edukacji dla bezpieczeństwa, tom II, red. nauk. A. Wawrzusiszyn, J. Grzyb,
MODN, Ełk 2013, s. 95.
25 A. Pieczywok, Edukacja dla bezpieczeństwa wobec zagrożeń i wyzwań współczesności, AON, Warszawa, s. 64; S. Zalewski, 2001, Polityka bezpieczeństwa państwa a edukacja obronna, DSW MON, Warszawa 2012, s. 41.
117
zagrożeniom […]”. 26 Można ją też określić, jako system „[…] różnorodnych oddziaływań
pedagogicznych podejmowanych przez różne instytucje, […] doraźnie i ustawicznie wobec różnych grup społecznych, a zadanie tych instytucji sprowadza się do […] wyposażania człowieka w takie kompetencje i kwalifikacje, które pozwolą mu skutecznie funkcjonować w dynamicznej […] rzeczywistości, a tym samym, będą przyczyną realnego wzrostu
poczu-cia bezpieczeństwa jednostki, społeczeństw i zbiorowości 27”.
Cytując założenia przedstawione w Strategii Bezpieczeństwa RP, „[…] edukacja dla bez-pieczeństwa obejmuje działalność służącą zdobywaniu przez obywateli wiedzy i umiejęt-ności z zakresu bezpieczeństwa. Realizowana jest przez szkolnictwo powszechne i wyższe, centralne i lokalne instytucje państwowe oraz stowarzyszenia i organizacje pozarządowe. Priorytetowe znaczenie ma podnoszenie świadomości społecznej w kwestii rozumienia zagrożeń dla bezpieczeństwa oraz kształtowanie kompetencji pozwalających w sposób celowy i racjonalny reagować na nie. Istotne jest także zwiększanie efektywności działania administracji publicznej w sprawach bezpieczeństwa poprzez ustawiczne podnoszenie
kwa-lifikacji i zdolności do skutecznego reagowania na zagrożenia” 28.
O elementach edukacji dla bezpieczeństwa w szkolnictwie można mówić właściwie od początku istnienia całego systemu. Nieusystematyzowane treści, często nacechowane wyłącznie kwestiami związanymi z obronnością państwa, należą już do historii, jednakże ów brak interdyscyplinarnego ujęcia tematyki bezpieczeństwa wywarł wpływ na mental-ność Polaków, którzy do nauki w zakresie bezpieczeństwa podchodzą dość sceptycznie, nie poświęcając jej wystarczającej uwagi. Lekceważące podejście uczniów wynika z podej-ścia ich opiekunów prawnych i nauczycieli, którzy nie dostrzegają konieczności edukacji,
„[…] co wynika m.in. z tradycji i kultury wyniesionych w młodości” 29.
Współczesne, bardziej właściwe ujęcie edukacji dla bezpieczeństwa, poza aspektami związanymi stricte z obroną i ochroną państwa, podejmuje również tematykę prozdrowotną. Aktualna podstawa programowa dla przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa obejmuje następujące obszary: istota bezpieczeństwa państwa, działania w sytuacjach nadzwyczaj-nych, pierwsza pomoc oraz czynności sprzyjające zdrowiu (rys. 1).
6
którzy do nauki w zakresie bezpieczeństwa, podchodzą dość sceptycznie, nie poświęcając jej wystarczającej uwagi. Lekceważące podejście uczniów, wynika z podejścia ich opiekunów prawnych i nauczycieli, którzy nie dostrzegają konieczności edukacji, „(…) co wynika m.in. z tradycji i kultury wyniesionych w młodości”29
Współczesne, bardziej właściwe ujęcie edukacji dla bezpieczeństwa, poza aspektami związanymi stricte z obroną i ochroną państwa, podejmuje również tematykę prozdrowotną. Aktualna podstawa podstawowa, dla przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa, obejmuje następujące obszary: istota bezpieczeństwa państwa, działania w sytuacjach nadzwyczajnych, pierwsza pomoc oraz czynności sprzyjające zdrowiu (rys. 1).
.
Rys. 1 Obszary kształcenia w edukacji dla bezpieczeństwa.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: G. Raczak, 2017, Edukacja dla Bezpieczeństwa, Szkoła
podstawowa, Podstawowe założenia, filozofia zmiany i kierunki działania, ORE, Warszawa.
Dotychczas, to pierwsze trzy obszary stanowiły główny trzon edukacji dla bezpieczeństwa. Nowa podstawa programowa wprowadza swego rodzaju równowagę, uznając równie duże znaczenie edukacji w zakresie tzw. czynności sprzyjających zdrowiu.
Bezpieczeństwo państwa stanowi pozostałość po silnie proobronnym charakterze
przysposobienia obronnego. Główne założenie kształcenia w tym obszarze, związane jest z budowaniem poczucia wspólnego dobra wszystkich obywateli oraz wyjaśnienie kwestii związanych z tożsamością narodową i bezpieczeństwem narodowym30
Obszar Działania w sytuacjach kryzysowych, dotyczy nauczania o źródłach możliwych zagrożeń oraz ich rozpoznawaniu wraz z rozpoznawaniem powszechnych sygnałów alarmowych.
.
29B. Kaczmarczyk, 2014, Edukacja dla bezpieczeństwa…, op. cit., s. 152-153.
30G. Raczak, 2017, Edukacja dla Bezpieczeństwa, Szkoła podstawowa, Podstawowe założenia, filozofia zmiany i
kierunki działania, ORE, Warszawa, s. 13-14.
Rys. 1 Obszary kształcenia w edukacji dla bezpieczeństwa.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: G. Raczak, Edukacja dla Bezpieczeństwa. Szkoła
podsta-wowa. Podstawowe założenia, filozofia zmiany i kierunki działania, ORE, Warszawa 2017.
26 B. Wiśniewski, op. cit., s. 312.
27 P. Gawroński, op. cit., s. 95.
28 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2014, s. 39.
29 B. Kaczmarczyk, Edukacja dla bezpieczeństwa…, s. 152 –153.
118
Dotychczas to pierwsze trzy obszary stanowiły główny trzon edukacji dla bezpieczeń-stwa. Nowa podstawa programowa wprowadza swego rodzaju równowagę, uznając równie duże znaczenie edukacji w zakresie tzw. czynności sprzyjających zdrowiu.
Bezpieczeństwo państwa stanowi pozostałość po silnie proobronnym charakterze przyspo-sobienia obronnego. Główne założenie kształcenia w tym obszarze związane jest z budowa-niem poczucia wspólnego dobra wszystkich obywateli oraz wyjaśnienie kwestii związanych
z tożsamością narodową i bezpieczeństwem narodowym 30.
Obszar działania w sytuacjach kryzysowych dotyczy nauczania o źródłach możliwych zagrożeń oraz ich rozpoznawania wraz z rozpoznawaniem powszechnych sygnałów alarmo-wych. Duże znaczenie mają ćwiczenia praktyczne związane z ewakuacją ludności (np ewa-kuacja szkoły) 31.
W ramach pierwszej pomocy uznano, iż „celem zasadniczym jest wykształcenie u ucz-niów umiejętności samodzielnego rozwiązywania problemów związanych z podejmowaniem
czynności pierwszej pomocy u osób zagrożonych, zanim dotrze do nich pomoc medyczna 32.
W nauczaniu pierwszej pomocy ograniczono treści teoretyczne na rzecz zdobywania prak-tycznych umiejętności związanych z wykonywaniem wybranych czynności z zakresu
udzie-lania pomocy przedmedycznej” 33.
Ostatni obszar kształcenia, a mianowicie tematyka prozdrowotna (czynności sprzyjające zdrowiu), zajęła szczególne miejsce w nauczaniu edukacji dla bezpieczeństwa, ponieważ „[…] żyjemy w sposób niezgodny z naturą – za dużo i niezdrowo jemy, za mało się ruszamy, sypiamy w niewłaściwych porach, oglądamy i słuchamy bodźców emitowanych przez nie-naturalne źródła […], przyjmujemy za dużo lekarstw i używek, cierpimy na chroniczny brak czasu. Ten stan rzeczy często skutkuje rozstrojem organizmu, rzutuje na kondycję rodzin,
destrukcyjnie wpływa na relacje w grupach społecznych i w całym społeczeństwie” 34,
co wpływa negatywnie na stan bezpieczeństwa.
Przez wzgląd na wysoki poziom zanieczyszczenia świata, wynikający z działalności czło-wieka, powinno się dużo większą uwagę skupiać na „wychowaniu do współistnienia z naszą
planetą” 35, co najwyraźniej dotychczas stanowiło obszar wysoce zaniedbany.
Wychowanie w zgodzie z Ziemią oraz wzajemne relacje poszczególnych jednostek, wyra-żające się chociażby chęcią podejmowania akcji ratowniczych, może stanowić solidne fun-damenty do budowy zdrowego, silnego, a przede wszystkim, bezpiecznego państwa.
Naprzeciw powyższym stwierdzeniom wychodzi nowa podstawa programowa dla eduka-cji dla bezpieczeństwa, która stanowi przedmiot nauczania w szkole podstawowej. Wysoce teoretyczne podejście do zagadnień związanych z bezpieczeństwem zostaje zamienione, przynajmniej w założeniach, na praktyczne zajęcia, których treści dotyczą codziennego, bezpiecznego funkcjonowania (rys. 2). Uczniowie powinni mieć możliwość przećwiczenia różnych wariantów działań wraz z możliwością wdrożenia własnych rozwiązań.
30 G. Raczak, Edukacja dla Bezpieczeństwa. Szkoła podstawowa. Podstawowe założenia, filozofia
zmiany i kierunki działania, ORE, Warszawa 2017, s. 13 –14.
31 Ibidem, s. 15 –16.
32 Ibidem, s. 19.
33 Ibidem, s. 20 – 22.
34 T. Kautz, Edukacja drogą do bezpieczeństwa, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2010, Rok 51, nr 2 (181), s. 129 –130.
35 Ibidem.
119
Praktyka Informacje przydatne w codziennym życiu Ćwiczenia pełnej procedury postępowania Ćwiczenia praktyczne zgodnie ze standardami renomowanych towarzystw naukowych Realizacja samodzielnie opracowanego planu postępowania Rys. 2 Główne kryteria konstrukcji nowej podstawy programowej.Źródło: opracowanie własne na podstawie: G. Raczak, op. cit.
Większość opracowań dotyczących edukacji dla bezpieczeństwa w kręgu odbiorców stawia dzieci i młodzież podlegające powszechnej edukacji, które mają obowiązek uczest-niczyć w lekcjach tego przedmiotu. Grupa osób dorosłych pozostaje praktycznie bez wspar-cia systemowego, a to głównie oni kreują rzeczywistość, w jakiej żyją zarówno pełnoletni, jak i nieletni, których realny wpływ na poziom bezpieczeństwa jest zdecydowanie mniejszy. „Kształcenie w zakresie bezpieczeństwa odnosi się do całego społeczeństwa, tak więc proces ten obejmuje zarówno dzieci, młodzież, jak i osoby dorosłe. Bezpośrednia edukacja doro-słych jest trudna, ponieważ w zorganizowanej formie można ją prowadzić jedynie w postaci
dobrowolnych kursów i szkoleń” 36.
W związku z niewystarczającym oddziaływaniem organów rządowych na poziom wiedzy osób dorosłych dobrym rozwiązaniem może być zaangażowanie mediów oraz organizacji pozarządowych w proces edukacyjny. Wpływ mediów może okazać się dużym sukcesem, ale tylko wtedy, kiedy treści prezentowane opinii publicznej będą skrupulatnie sprawdzane przez ekspertów w celu wyeliminowania paradokumentalnych produkcji, które wprowadzają odbiorców w błąd, niszcząc przy tym zaufanie do mass mediów.
Jedną z form działalności pozarządowej są koła zainteresowań oraz koła naukowe, które poruszają kwestie bezpieczeństwa poprzez prowadzenie darmowych szkoleń dla różnych odbiorców. Jednakże wszystko rozpoczyna się w momencie, kiedy dana jednostka jest zain-teresowana zdobywaniem określonej wiedzy i umiejętności, ponieważ nie istnieją żadne rozwiązania wymuszające na osobach dorosłych podnoszenie świadomości i kwalifikacji w zakresie edukacji dla bezpieczeństwa.
Zmiana pobłażliwego nastawienia do edukacji dla bezpieczeństwa stanowi kluczowy punkt na drodze do rozwoju tej dziedziny w ujęciu powszechnym, ogólnopolskim. Niestety jest to – z dzisiejszej perspektywy – bardzo trudny i żmudny proces, do którego należy zaan-gażować wszystkie organy systemu edukacji (rządowe i pozarządowe) oraz media (lokalne i mass media).
Systematyczna obserwacja środowiska oraz ciągła ewaluacja, którą w nauczaniu nazy-wamy zbieranie „[…] danych, informacji o warunkach, przebiegu i wynikach działań
dydaktycznych w celu udoskonalenia tych działań […]” 37, stanowią punkt wyjścia do
two-rzenia podstawy programowej dla edukacji dla bezpieczeństwa oraz planów strategicznych na poziomie krajowym związanych z ochroną i obroną Rzeczypospolitej Polskiej.
36 I. Rabowska-Lepczak, M. Tryboń, M. Kwiatkowski, Transformacja oraz perspektywy rozwoju
edukacji dla bezpieczeństwa w Polsce, „Zeszyty Naukowe SGSP” 2011, nr 41, s. 185.
37 P. Serwatka, Ewaluacja w nauczaniu [w:] Dylematy edukacji dla bezpieczeństwa, red. nauk. B. Kaczmarczyk, WSA, Bielsko-Biała 2012, s. 47.