Wyjaśnienia terminologiczne
Dokonując wyjaśnień pojęć:„teoria pedagogiczna” i „teoretyczna wiedza pedagogicz
na”, autorka przyjęłaza punkt odniesienia koncepcję wiedzy opartej na zależnościach przyczynowych, zgodnie ze scjentystycznym traktowaniem pojęć i wedle zasad funk cjonowania umysłu paradygmatycznego, przy wykorzystywaniu języka opisowego, deskrypcyjnego27.Przyjęcie takiego stanowiska nie oznacza abstrahowania od istotnej dla przemian metodologicznych, a tym samym przemian w języku naukowym pedago giki, zasady ambiwalencji zrównoważonej. W niniejszej pracy dominuje przedstawia
nie i definiowanie podstawowych pojęć w myśl zasady ambiwalencji równowagowej.
Jest to modernistyczna koncepcja badań naukowych i uściślania pojęć. Unikano wtej pracy definiowania i wyjaśniania pojęć w myśl zasady ambiwalencji nierównowago
wej, przyjmującej istnienie nieskończenie wielu możliwych sensów i znaczeń słowa, obrazu i symbolu. Pojęcia w tym układzie postmodernistycznej koncepcji nauki są bowiem wieloznaczne, akceptowane są zdania sprzecznejako też prawdziwe. Układ ten nie jest więc pozbawiony chaosu, wieloznaczności w dochodzeniu do prawdy i definiowaniu pojęć. W swoich publikacjach J. Gnitecki28 dowodzi, że zasada ambi walencji nierównowagowej sprzyja kreowaniu w edukacji dwuznacznych i wielo
znacznych sensów, znaczeń bez ich zrównoważenia i uspójnienia. Ambiwalencja zrównoważona jako porządek (po)nowoczesnego wizerunku nauki wyraża się w po
stawie dążenia do rekonstrukcji nowegotypu języka i prawdy naukowej -języka sym boli. Wspomniana „nowość” języka jest efektem łączenia języka modernistycznej de- skrypcji zwieloznacznością postmodernistycznej predeskrypcji.
Por. J. Gnitecki: Zarys pedagogikiogólnej, op.cit, atakże tegożautora: Zasadaambiwalencji zrów noważonej i zasada spójnościw filozofii, nauce i edukacji.Poznań 1998, Wyd. Naukowe PTP.
28Tamże.
Pragnę zaznaczyć, że celem badań teoretycznych niebyło wyjaśnieniepojęcia „teoria”, stąd prezen
tacja określeń tego pojęcia niejest podporządkowana ścisłej procedurze eksplikacji.
Wyjaśnienie terminu „teoretyczna wiedza pedagogiczna” wymaga najpierw zdefinio wania pojęćpodstawowych,takichjak: „teoria”, „teoria pedagogiczna”i „wiedza”.
Istnieje wiele definicji terminu „teoria”, używanego oprócz języka potocznego w większości dyscyplin naukowych . W tabeli 1 dokonano zestawieniatreści definio
wanego terminu29.
20 Teoretyczna wiedzapedagogiczna w praktyce edukacyjnej
Tabela 1. Zestawienie porównawcze wybranych definicji pojęcia „teoria”
Autor definicji Zestawienietreści definiowanegopojęcia S. Blackburn: Oksfordzki słownik
filozoficzny. Warszawa 1997, „Książ kai Wiedza”,s.398.
Teoria to „zbiór ogólnych twierdzeń na określony temat lub o określonejdziedzinie”.
E. Nikitin: Wyjaśnianie jako funkcja nauki.Warszawa 1975, PWN, s. 119.
Teorią nazywa się „uporządkowany strukturalnie zbiór twierdzeń naukowych odzwierciedlający sys
temprawświata obiektywnego”. R. Wójcicki: Wykłady z metodologii
nauk.Wrocław 1977, Wyd. Politech niki Wrocławskiej, s. 63.
Teorie najczęściej utożsamia się ze zbiorami twier dzeń, ale jednak nie każdy zbiór twierdzeń może zasługiwać na miano teorii. Teoriąmożna nazywać jedynietakiesystemytwierdzeń, „które są nie tylko tematyczniespójne (a więc właśnie dotyczą pewnej ustalonej klasy zjawisk), ale składają się z twier dzeń dostatecznie ogólnych, tj. takich, które mają charakter praw, a nie zdań o faktach jednostko
wych”. J. Such: Problemy weryfikacji wie
dzy. Studiummetodologiczne.War szawa 1975,PWN.
Teorią można także określać zbiór logicznie upo rządkowanych praw oraz luźno powiązanych ze sobą twierdzeń dotyczących danej dziedziny. Ter
min ten można odnieść do jakichś koncepcji o różnym stopniu szczegółowości czy też twier dzeń teoretycznych, praw o charakterze teoretycz
nym.
E. Kałuszyńska: Modele teorii empi rycznych. Warszawa1994, Wyd.
InstytutuFilozofiii Socjologii PAN.
Teorie to zbiory twierdzeń, formalnie i merytorycz niepowiązanych ze sobą
W. Okoń:Nowy słownik pedagogicz
ny.Warszawa 1998, Wyd. Akade mickie„Żak”, s.400.
Tamże, s. 400.
Teoria to w określeniu potocznym „zespół twier
dzeń wyjaśniających danądziedzinęrzeczywistości oraz mechanizmy jejprzekształcania”.
W naukach empirycznych „system twierdzeń tłu maczących jakieś fakty w sposób logicznie nie- sprzeczny, ów system twierdzeń może również obejmowaćcałą dyscyplinę naukową. Składają się nań prawa nauki, hipotezy i definicje, powiązaneze sobą tak, że prawa ogólne znajdują uzasadnienie iwyjaśnienie w prawach i hipotezach bardziej szczegółowych. Teoria służy zarówno tłumaczeniu faktów, jak iichprzewidywaniu”.
Z.Zaborowski: Wstęp do metodologii badań pedagogicznych.Wrocław 1973,Wyd. Ossolineum, s.74.
Teorie stanowią„pewien wewnętrznie zintegrowa
ny układ twierdzeń wyjaśniających ściśleokreśloną dziedzinę zjawisk”.
Teoretyczne podstawy uwarunkowań wykorzystywania teoretycznej wiedzypedagogicznej... 21
H.Muszyński: Wstęp do metodologii pedagogiki. Warszawa 1971, PWN.
Teoria to zespół twierdzeń, które dotyczą danego wycinka rzeczywistości i które spełniają określone warunki. Twierdzenia te muszą być przedstawione zapomocąogólnych terminów i winny odnosić się do całych klas rzeczy i zjawisk, a to ma służyć dokonywaniu przewidywań dotyczących danych zjawisk.
I. Reszke: Nierówności płci wteo riach. Warszawa 1991, Wyd. PAN, Instytut FilozofiiiSocjologii,s. 24.
Teoriajestto „taki powiązany treściowo zbiór twier
dzeń lub hipotez, który dostarcza wyjaśnień empi
rycznych uogólnień wywiedzionych z wyników konkretnych badań”.
P.G. Zimbardo, F.L. Ruch:Psycho logiaiżycie.Warszawa 1996, PWN, s. 684.
Teorię określa się także jako „usystematyzowane zestawienie związków między założeniami, regu łami postępowania, różnymi obserwowanymi fak tami oraz wyprowadzanymi z nich wnioskami”. J. Such: Czy istniejeexperimentum
cruc/s? Warszawa 1975, PWN.
Teoria to pewien opis zjawisk, instrument pozna
nia, w szczególności wyjaśniania i przewidywania, a co za tym idzie skutecznego działania.
K.R. Popper: Logika odkrycia na ukowego. Warszawa 1977, PWN, s. 53.
Teorie są zdaniami uniwersalnymi, systemami znaków lubteż systemami symboli. Nazywa się je także „sieciami, chwytającymi to, co nazywamy
»światłem«: służą do racjonalnego ujmowania, wyjaśniania i opanowywania świata”.
T. Kotarbiński: Elementyteorii po
znania, logiki formalnej i metodologii nauk. Wrocław-Warszawa 1961, Wyd.Ossolineum, s. 439.
Teorią dotyczącą określonego wycinka rzeczywi stościjest „zbiórtzw.sądów klasowych opisujących ten wycinek, a więc takich, które obejmują tym, co głoszą, wszystkie przedmioty z cechą będącą przedmiotem orzekania”.
S. Nowak:Metodologia badań spo
łecznych.Warszawa 1970, PWN.
Teoria jest spójnym systemem praw nauki, zinte growanym wedle pewnej jednolitej zasady dla wyjaśniania i ewentualnego przewidywania zjawisk określonej kategorii. Nie jestto jednak pojedyncze prawo nauki, ale zbiór praw czy też system upo rządkowany wedle pewnych kryteriów, systematy
zacji.
S. Nowak wyróżnia trzy takie systematyzacje: dy daktyczną porządkującą: twierdzenia wedle zamie
rzeń dydaktycznych, systematyzację ideologiczną, w której twierdzenia klasyfikowane sąze względu na zamierzony efekt ideologiczny oraz systematy
zację praktyczną, która porządkuje twierdzenia ze wzqlędu na potrzeby praktyczne.
H. Muszyński: Zarys teorii wychowa nia.Warszawa 1977, PWN,s. 10.
Teorią można nazywać„pewien zbiór wewnętrznie spójnych sądów uogólnionych, które wyjaśniają jakąś qrupę zjawisk lub dziedzinę rzeczywistości”. S. Kawula: Teoria i współczesna
praktyka wychowania. „Edukacja”
1986/2, s. 13.
Teoria to „społecznie określony i wypracowany system sądów o rzeczywistości”.
22 Teoretyczna wiedzapedagogiczna w praktyce edukacyjnej
HerderLexikonderPadagogik. Fre- iburg-Basel-Wien1979,Verlag Herder.
Teoria to zestawiona razem naukowa wiedza o poznaniu, a także systematyczny opis takiej wiedzy.
LexikonderPadagogik.2 Band, Bern 1950, A. FrauckeAG,Verlag.
Ogólny pogląd jednolicie zestawiony w zespół zjawisk i problemów dotychczas nierozwiązanych, jako „system twierdzeń logicznie i rzeczowo upo
rządkowanych, powiązanych określonymi stosun
kami logicznymi, występującymi w danej nauce oraz spełniającyprzyjętew niejkryterianaukowości i poprawności metodologicznej”.
P. Sztompka:Teoria iwyjaśnienie.
Z metodologicznychproblemów socjologii. Warszawa 1973, PWN, s. 40.
Tamże,s. 41.
Tamże, s. 77.
Teoria stanowi„wiedzęabstrakcyjną -symboliczną i selektywną reprezentację faktów zacierającą ich konkretność i wieloaspektowość”.
Teoria określana jest jako antonimia wiedzy po tocznej, jako „każda wiedza intuicyjna, niezgodna z pozanaukowym, spontanicznie wytworzonym poglądem napewnezjawiska, zdarzenie, procesy".
Teoria to „(...) taki i tylko taki rezultat badawczy, którypełni funkcję eksplanacyjną".
W.Puślecki: Wiedza i jej składniki.
Jelenia Góra 1988, IKN-Oddział Doskonalenia Nauczycieli, s. 27.
Teoria w znaczeniu najogólniejszym jest to wiedza wyjaśniająca określone dziedziny bytu, a więc wszystko, co istnieje, natomiast teorię naukową autor ten definiuje jako „zespół praw naukowych, definicji, twierdzeń i hipotez dotyczący określonej dziedziny zjawisk, rzeczowo i logicznie powiąza
nych wspójną całość”. W. Krajewski: Prawa nauki. Przegląd
zagadnień metodologicznychi filozo
ficznych.Warszawa 1998, Wyd.
„Książkai Wiedza”.
Teoria jest usystematyzowanąwiedzą, która obej muje szereg praw i definicji powiązanych określo
nymi stosunkami logicznymi.
S. Kamiński: Naukai metoda.Poję cienauki i klasyfikacjanauk. Lublin 1992, Wyd. Tow. Nauk. KUL, s. 214.
Tamże, s. 189.
W naukach apriorycznych teoria jest „systemem dedukcyjnym (...) albo ma postać zbliżoną do sys
temudedukcyjnego”.
Inaczej określić można teorię w stosunku do nauk empirycznych - mianowicie jako „układ logicznie i rzeczowo powiązanych tez, tzn. najogólniejszych (zasad) i ogólnych hipotez, praw i definicji, które teoretycznie wyjaśniają wskazaną jednoznacznie dziedzinę”.
Teoretyczne podstawy uwarunkowań wykorzystywania teoretycznej wiedzy pedagogicznej... 23
Źródło: Zestawienie własne na podstawieanalizy literatury
J.H.Turner (red.):Struktura teorii socjologicznej. Warszawa 1985, PWN, s. 60.
Teoria to działalność umysłowa, jest to „proces rozwijania idei pozwalających badaczom wyjaśnić, dlaczego muszą zajść określone zdarzenia. Teoria jest skonstruowana z szeregu podstawowych ele
mentów lub składników: pojęć, zmiennych, twier dzeń i form teoretycznych”.
P.Sztompka: Teoriaiwyjaśnienie.
Z metodologicznych problemów socjologi, op.cit., s. 39.
Tamże.
Teoria może być rozumiana jako przeciwieństwo praktyki iwówczasstanowi ona „zbiór dyrektywczy norm działania, takich jednak, które nie są (...) realizowane w działaniach rzeczywistych”.
Może być też definiowana jako przeciwieństwo empirii, która może oznaczać „badania doświad czalne" - i wówczas teoria to „wszystkie operacje poznawcze nie mające charakteru doświadczalne
go”. Empiria jednak może stanowić też dane uzy
skane w wyniku badań doświadczalnych -i wtedy teoria określana jestjako „dowolne spekulacje nie poparte danymi doświadczenia".
M. Malewski: Teorie andragogiczne.
Metodologiateoretyczności dyscypli ny naukowej. Wrocław 1998, Wyd.
UW.
Teoria jest systemem teoretycznie zorganizowa nych prawnauki,jest ona konstruktem pojęciowym.
A. Tchorzewski: Teoria wychowania.
Próba określenia przedmiotu izadań badawczych [w:] Wychowanie wkon
tekście teoretycznym. Podred.
A.Tchorzewskiego. Bydgoszcz 1993, Wyd. UczelnianeWSP,s. 13.
Teoria określana jest jako zbiór „zdań empirycz nych wyjaśniających za pomocąpraw, hipotez, defi nicji twierdzeń oraz sądów klasyfikujących fakty oraz tez, które należą do rzeczywistości społecz nej”.
Na podstawie analizyliteratury przedmiotu można zauważyć, że termin „teoria”de finiowany jest najczęściej jako:
- zbiór twierdzeń;
- zespół praw, sądów;
-rodzaj wiedzy naukowej pełniącej określoną funkcję.
W pedagogice budowane teoriepedagogiczne to „takiespójnie i względnie logiczne zespoły twierdzeń dotyczące określonego fragmentu lub aspektu rzeczywistości spo
łecznej, które usiłująwytłumaczyć różnego rodzaju zależności istniejącemiędzy fak
tami czy zjawiskami wychowawczymi”30 31 32.Zespoły tych twierdzeń teoretycznych mogą przybierać postać systemów, między którymi musząistnieć powiązania, gdyż każdy system stanowi jakąś całość powiązanych ze sobą części składowych . M. Łobocki w swoim znacznie nowszym dziele podaje, że teorie pedagogiczne są „układami lo
gicznie i rzeczowo powiązanych twierdzeń, stanowiących próbę wyjaśnienia faktów, zjawiskczyprocesówzwiązanych z wychowaniem, nauczaniem,kształceniem” .
30M. Łobocki: Metody badań pedagogicznych. Warszawa 1982, PWN, s.9.
31 Tamże.
32M. Łobocki: Wprowadzeniedo metodologii badań pedagogicznych. Kraków1999, „Impuls”, s. 32.
24 Teoretycznawiedzapedagogiczna w praktyce edukacyjnej
Według H. Muszyńskiego, teoriapedagogiczna jest czynnikiem planowania, orga nizacji orazstrategii badań pedagogicznych, jest teorią prakseologiczną, instrumental ną, gromadzącą i systematyzującą twierdzenia, które „składają się na wiedzę owarun
kach praktycznej realizacji założonych stanów rzeczy, stanowiących cele wychowa nia”33.
33H.Muszyński: Wstęp dometodologiipedagogiki. Warszawa 1971, PWN, s. 91.
34 S.Palka:Teoria pedagogiczna a praktyczne doświadczenianauczycieli, op.cit, s.46.
35Tamże, s. 47.
Zdaniem S. Palki, teoria pedagogiczna jest „uporządkowanym zbiorem ogólnych twierdzeń (praw) odnoszącychsię do dziedziny pedagogiki i pełniących funkcję wyja śniającą (eksplanacyjną)” 4.
Na rysunku2 przedstawiony został schemat zaproponowany przezS. Palkę, a obra zujący związek teoriipedagogicznejz jej dziedzinami35:
Rysunek2. Związek teoriipedagogicznej z dziedzinami pedagogiki wedługS.Palki Zgodnie z przedstawionym powyżej schematem, S. Palka wskazuje, że konstrukty teoretyczne w pedagogice mogą występować na czterech, zhierarchizowanych pozio
mach: od poziomu I, który charakteryzuje się najwyższym stopniem ogólności do po ziomu IV o najniższym stopniu ogólności. Tak plasują się wymienione przez tegoż autora stopnie:
Poziom I. Teoria pedagogiczna sensu stricto obejmującacałą dziedzinęA, B -1,2.
- Poziom II. Teoria średniego szczebla obejmująca kombinacje elementów: [A- 1 i (lub) 2], [B - 1 i (lub) 2], [A, B - 1], [A, B - 2]. Przybliżonymi odpowiednikami tychteorii są teorie tradycyjnychdyscyplin:teoria wychowania,teoriakształcenia.
- Poziom III. Teorie najniższego szczebla obejmujące składowe poszczególnych elementów lubrelacje między składowymi, np. Al, A2, A2 - 13. Przybliżonymi od
Teoretyczne podstawyuwarunkowań wykorzystywania teoretycznej wiedzypedagogicznej... 25
powiednikami teorii najniższego szczebla są teorie tradycyjnych wąskich dyscyplin, np. teoriawychowania estetycznego, teoria kształcenia ludzidorosłych.
- Poziom IV. Uogólnienia, prawidłowości, wyjaśnienia dotyczącewąskich zagadnień lub o niskim stopniuogólności, np. dotycząceprzyczyn określonych trudności wycho wawczych, czynnikówefektywności określonych działań dydaktycznych”36.
Tamże,s. 47^18.
J. Gnitecki: Pomiariprzetwarzaniewynikówbadańwpedagogice empirycznej, op.cit.
Tamże, s. 19.
40J. Gnitecki:Elementy metodologii badańwpedagogicehermeneutycznej, op.cit, s. 48.
J.Gnitecki: Metodologiczne problemypedagogikiprakseologicznej,op.cit, s. 57.
K.Czarnecki: Wiedza pojęciowa uczniów. Katowice 1992, Wyd. UŚ.
Natomiast J. Gnitecki wprowadza pojęcie teorii nauk pedagogicznych, na którą składają się: teoria pedagogiki empirycznej, teoria pedagogiki prakseologicznej oraz teoria pedagogiki hermeneutycznej. Każdą z wymienionychteorii autor ten odpowied nio definiuje. I takteorianauk pedagogicznych jest, zdaniem J. Gniteckiego, metateo-rią pedagogiczną iobejmuje całą dziedzinęzainteresowań badawczych pedagogikijako dyscypliny naukowej, wchodzi ona w skład pedagogiki ogólnej37.
Teoria pedagogiki empirycznejjest to „uporządkowany zespółtwierdzeń empirycz nych i optymalizacyjnych wyrażonych w językudostosowanym do świadomości meto dologicznej ogółu badaczy znajdujących się na danym etapie rozwoju poszczególnych subdyscyplin pedagogicznych i obejmujących dziedzinę zainteresowań badawczych pedagogikiempirycznej”38.
Natomiast teoria pedagogiki hermeneutycznej jestto „ogół uporządkowanych twier dzeń interpretacyjnych i optymalizacyjnych wyrażonych wjęzyku dostosowanym do świadomości metodologicznej ogółu badaczy pedagogów znajdujących się na danym etapie rozwoju poszczególnych subdyscyplin pedagogiki hermeneutycznej i obejmują cychdziedzinę zainteresowań”39 40.
Teorię pedagogiki prakseologicznej tworzy „ogół uporządkowanych twierdzeń prakseologicznych wyrażonych w języku pedagogiki prakseologicznej dostosowanym doświadomości metodologicznej ogółu badaczy pedagogów i obejmujących dziedzinę pedagogiki prakseologicznej”'10.
Analizując definicje terminów: „teoria”, „teoria pedagogiczna”, możnadojść dona stępującychwniosków:
-teoria najczęściejujmowana jest jako systemtwierdzeń, sądów, definicji;
- twierdzenia^sądybudujące teorie dotyczą danejdziedziny, określonych zjawisk;
-teoria najczęściejpełni funkcję wyjaśniającą lub przewidującądane zjawiska;
-teorię pedagogiczną również budują sądy,twierdzenia odnoszące się do rzeczywi
stości wychowawczej i pełnią najczęściej funkcję wyjaśniającą lub praktyczną.
Przedmiotem badań autorki nie jest teoria pedagogiczna sensu stricto, ale teore tyczna wiedza pedagogiczna. Definiując pojęcie „teoretycznawiedza pedagogiczna”, nie sposób pominąć terminu: „wiedza”, którego etymologia sięga staroindyjskiego języka, w którym oznaczała święte teksty zawierające opisy wierzeń religijnych, ob
rzędów i obyczajów41.
Wiedzajest poznaniem powstałym poprzez zbieranie,udoskonalanie, porządkowa nie, gromadzenie i przekazywanie wiadomości.
26 Teoretycznawiedzapedagogiczna w praktyceedukacyjnej
Zdaniem J. Sucha, wiedzanaukowa wywodzi się od wiedzy potocznej, a o jej na ukowości decyduje spełnianie przez niąodpowiednich kryteriów, do których zaliczyć należy:
- wysoki stopień usystematyzowanialogicznego (uporządkowanie twierdzeń wedle relacji wynikania);
-wysoki stopień informacyjnej zawartości: logicznej i empirycznej;
- wysoki stopień intersubiektywności wiedzy;
-wysoki stopień samokrytycyzmu i samokontroli;
- wysoki stopieńuteoretycznienia;
- wysoki szczebel ogólności;
- wysokipoziom ścisłości (dokładności);
- wysokamoc prognostycznawiedzy;
- wysokamoc wyjaśniająca wiedzy;
- wysokamoc heurystyczna wiedzy42.
n J. Such:O rodzajach wiedzy [w:]Człowiek i społeczeństwo. Tom II. Wiedzai jej problemy. Poznań 1986, Wyd.NaukoweUAM, s.6-9.
43 W.Puślecki: Wiedza i jej składniki.Jelenia Góra 1988, IKN -OddziałDoskonalenia Nauczycieli w Jeleniej Górze.
44Tamże, s. 5.
45Tamże, s.6.
46Z. Mysłakowski: Kształcenie i doświadczenie. Warszawa 1961, PZWS, s.102.
47 W.Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1992, PWN, s. 228.
48 Tamże.
Rozważania na temat wiedzy można odnaleźć także w pracy W. Puśleckiego43. Zdaniem tego autora, wiedzę można określić jako „wszelkie zobiektywizowane i utrwalone formy kultury umysłowej i świadomości społecznej powstałe w wyniku gromadzenia doświadczeń i uczenia się”44 45. Symptomamiwiedzy tak pojmowanejjest znajomość określonych rzeczy, zjawisk, procesów i wydarzeń oraz ich dostrzeganie, rozumienie, uogólnianie i stosowanie. W. Puślecki uważa, że wiedzę tworząsystemy informacji:
- teoretycznej;
- faktograficznej;
- norm:
- refleksyjnej .
Zdaniem Z. Mysłakowskiego, wiedza jest to „(...) zorganizowany układ wiadomo
ści i przeświadczeń o rzeczywistości mający na widoku poznanie, tj. możliwie sku
teczne odtworzenie”46.
Wincenty Okoń definiuje wiedzę jako „treści utrwalone w umyśle ludzkim w re
zultacie gromadzenia doświadczeń i - uczenia się. Wiedza obejmuje wszystkie formy świadomości społecznej, a więc zarówno formę najwyższą - naukę, jak i ideologię, religię i magię (,..)”47. Autor ten wyróżnia dwie kategorie wiedzy: praktyczną oraz teoretyczną(naukową). Wiedza praktyczna jest oparta na doświadczeniu, dostarcza informacje o tym, jak zmieniać rzeczywistość, natomiast wiedza teoretyczna o tym, jaka jest rzeczywistość48.
Stanisław Palka określa wiedzę o wychowaniu jako teoretyczną wiedzę pedago
giczną czyli wiedzę uogólnioną mającą cechyteoretyczności i służącądo opisu i wy jaśniania orazrozumienia i interpretacji faktów, zjawisk i procesów pedagogicznych.
Teoretyczne podstawy uwarunkowań wykorzystywania teoretycznej wiedzy pedagogicznej... 27
Autor ten określa ją także jako przetworzony, uporządkowany zbiór naukowych i praktycznych uogólnień oraz doświadczeń pedagogicznych, wzbogacony o doświad czenia z naukpokrewnych pedagogice(filozofii,psychologii, socjologii), czy teżjako konstrukt naukowy odnoszący się do dziedziny poznania pedagogicznego związanej z wychowaniem, kształceniem i samokształtowaniem człowieka w ciągu całego ży cia49.
49 S. Palka: Badawcze i praktyczne inspiracje rozwoju wiedzy o wychowaniu [w:] Perspektywy i kierunki rozwoju pedagogiki. Pod red. J. Gniteckiego, S. Palki. Kraków-Poznań 1999, Wyd. Naukowe PTP.
50 T. Hejnicka-Bezwińska: W poszukiwaniutożsamości pedagogiki. Świadomość teoretyczno-metodo- logiczna współczesnej pedagogikipolskiej (geneza i stan).Bydgoszcz 1989, Wyd.Uczelniane WSP, s. 197.
R. Schulz: O procesach reprezentacji w sferze wychowania [w:] Możliwości rozwijania iwykorzy
stywaniateoretycznej wiedzy pedagogicznej.Podred. S. Palki. ZNUJ. Prace Pedagogiczne,z. 22. Kraków 1995, Wyd. UJ.
R.Leppert: Potoczne teoriewychowania studentów pedagogiki. Bydgoszcz 1996, WSP.
M. Malewski: Teorie andragogiczne. Metodologia teoretyczności dyscypliny naukowej. Wrocław 1998, Wyd. UW.
S. Palka:Teoria pedagogiczna apraktyczne doświadczenia nauczycieli, op.cit.
Zdaniem T. Hejnickiej-Bezwińskiej,teoretycznawiedzapedagogiczna jest to sys
tem twierdzeń o wychowaniu, uporządkowany zgodnie z przyjętym paradygmatem50. R.Schulzzauważa natomiast, iż teoretycznycharakter wiedzy o wychowaniu powo duje, że wszelkie informacje kodowane są tu w postaci określonych konstrukcji (mo deli) pojęciowych, intelektualnych, teoretycznych dających w sumie obraz edukacji o charakterze ogólnym, zawierającyelementy sprawozdawcze, projektujące i normatyw ne. Jest on wynikiem działań badawczych o charakterze ilościowym i jakościowym.
Teoria to specyficzna formareprezentacji wiedzy pedagogicznej51 *.
Nastrukturę teoretyczną składają się założenia, pojęcia i prawa. Teoretyzowanie jestto używanie abstrakcyjnych pojęć, czego rezultatem sąrozwinięte i ustrukturyzo-
wane przekonania na dany temat, zaś konstrukt teoretyczny jest to narzędzie analizy pewnego rodzaju danych.
Natomiast M. Malewski uważa, że teoretyczność można traktować jako stopnio walną cechę danej wiedzy i, aby określić zakres teoretyczności, należy wyznaczyć stopień generalizacji, rozkładu poszczególnych typów uogólnień, a więc praw, prawi dłowości, twierdzeń w strukturze wiedzy. Teoretyczność to swoista jakość wiedzy naukowej; wtym przypadkucecha ta przysługiwałaby konstruktom spełniającym wa
runki stawianeteoriom naukowym. Konstrukty teoretyczne charakteryzująsię uogól
nianiem przedstawianych zjawisk oraz służą ich wyjaśnianiu53.
Na podstawie wyżej przedstawionej analizy terminów „teoria”, „teoria pedagogicz
na” oraz „wiedza”, a także na podstawie przyjętej w niniejszej pracy koncepcji peda gogiki jako nauki o wychowaniu, kształceniu i samokształtowaniu człowieka54 autorka przyjmujenastępującą definicję teoretycznejwiedzypedagogicznej:
na” oraz „wiedza”, a także na podstawie przyjętej w niniejszej pracy koncepcji peda gogiki jako nauki o wychowaniu, kształceniu i samokształtowaniu człowieka54 autorka przyjmujenastępującą definicję teoretycznejwiedzypedagogicznej: