Metodologia badań własnych
773.2. Problemy badawcze oraz zmienne i ich wskaźniki
3.4. Teren, organizacja, przebieg badań i charakterystyka badanych grup
Najbardziej korzystne zmiany wymagają długoterminowej edukacji lub terapii, założono więc, że eksperyment pedagogiczny będzie trwał przez co najmniej 8 miesięcy. Zajęcia według opracowanego programu odbywały się od października 2006 do maja 2007 r. Badania zostały przeprowadzone na terenie miasta Cieszyn w następujących wielooddziałowych placówkach: Przedszkole Integracyjne nr 2, Przedszkole nr 4, nr 8, nr 18, nr 19, nr 20 oraz Niepubliczne Przedszkole im. Jasia i Małgosi. Pod obserwacją były dzieci w wieku 6 lat – 31 dzieci z grupy eksperymentalnej oraz 30 z grupy kontrolnej. Pomiar przepro-wadzony został w obu grupach we wstępnej i w końcowej fazie eksperymentu (czyli przed wprowadzeniem programu z rytmiki i po jego zakończeniu) według tej samej skali. Jedynym czynnikiem, który mógł być nierównoważny, była płeć – w literaturze przedmiotu wskazuje się, że u chłopców częściej spotykamy się z symptomami ADHD (Cooper, Ideus, 2001; Kołakowski i in., 2007; Wolańczyk i in., 1999) – dlatego porównywane grupy zostały starannie zrównoważone pod względem płci, co zostało statystycznie zweryfikowane: w obu grupach propor-cje płci były podobne (dziewczęta – ok. 24%, chłopcy – ok. 76%).
Zajęcia właściwe, prowadzone w grupach integracyjnych raz w tygodniu przez 8 miesięcy pod wspólnym tematem Przygody Kubusia Puchatka i jego przyjaciół, poprzedzane były zajęciami próbnymi, które co tydzień prowadzono w przedszkolu w grupie 6-letnich dzieci, które nie brały udziału w badaniach.
Celem zajęć próbnych było sprawdzenie przydatności konspektu w aspekcie me-todycznym oraz reakcji dzieci na proponowane ćwiczenia i zabawy. Eliminowano zadania zbyt proste i takie, które nie budziły zainteresowania dzieci, w razie potrzeby zmieniano też strukturę zajęć (kolejność ćwiczeń). Poszczególne zajęcia stanowiły integralną część całego programu złożonego z podstawowych form ćwiczeń stosowanych w metodzie rytmiki, prowadzonych w formie zabawy.
82 Rozdział 3. Metodologia badań własnych Badania przeprowadzono w następujących etapach:
1. Etap I – badania przesiewowe.
Przed rozpoczęciem zajęć nauczycielki w 7 przedszkolach oceniły wszystkie dzieci w wieku 6 lat (N = 210) za pomocą uproszczonego Kwestionariusza Connersa pod kątem wybranych objawów nadruchliwości czy zaburzeń kon-centracji. Z tej grupy wyłoniono 61 dzieci, które osiągnęły w Kwestionariuszu Connersa 15 pkt i więcej, co oznacza, że można było te dzieci zaliczyć do grupy ryzyka ADHD, czyli dzieci wykazujących symptomy nadpobudliwości psychoruchowej.
2. Etap II – badania wstępne.
Wybrane dzieci (N = 61) zostały poddane obserwacji według skali Sympto-mów Nadpobudliwości Psychoruchowej (skala SNP) Hebel–Bogdanowicz (Hebel, Bogdanowicz, 2004). Następnie losowo podzielono dzieci na dwie grupy: eksperymentalną (dzieci uczęszczające do 3 przedszkoli – 4 grupy) oraz kontrolną (dzieci uczęszczające do 4 przedszkoli). W tym samym czasie dzieci z grupy eksperymentalnej (N = 31) poddane zostały ocenie pod kątem wybranych umiejętności możliwych do kształtowania na zajęciach rytmiki (obserwacje nauczycieli).
3. Etap III – badania końcowe.
Po 8 miesiącach dzieci z obu grup zostały ponownie ocenione według skali SNP, natomiast dzieci z grupy eksperymentalnej dodatkowo poddano oce-nie nauczycieli obserwujących zajęcia. Pod kooce-niec czerwca 2007 r. została dokonana ocena zajęć przez same dzieci biorące udział w projekcie; w tym celu wykorzystano Próbę Zdań Niedokończonych oraz kwestionariusz wy- wiadu.
Podstawą analizy osiągniętych efektów eksperymentu stały się przede wszystkim uzyskane w poszczególnych etapach badań dane ilościowe, które zostały opracowane statystycznie za pomocą programu statystycznego SPSS Windows w wersji 14 na licencji Uniwersytetu Gdańskiego. Podczas opraco-wywania danych korzystano z konsultacji dr. Karola Karasiewicza z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego.
Interpretacja osiągniętych rezultatów badań została dokonana głównie z wykorzystaniem danych uzyskanych z badania skalą Symptomów Nadpo-budliwości Psychoruchowej (SNP) Hebel–Bodganowicz (Hebel, 2004) oraz oceny nauczycieli obserwujących zajęcia. Analiza zmian w zakresie wybranych cech zachowania charakterystycznych dla rozwoju motorycznego, poznawczego i emocjonalno-społecznego ocenianych tą skalą pozwoliła na udzielenie odpo-wiedzi na następujące pytania:
• Czy przed wprowadzeniem w grupie eksperymentalnej proponowanego programu zajęć (faza pretestu) istniały różnice między dziećmi z grup ekspe-rymentalnej i kontrolnej w zakresie danego zachowania czy też grupy były równoważne?
83 3.4. Teren, organizacja, przebieg badań…
• Czy po przeprowadzonym eksperymencie (faza retestu) wystąpiły różnice w zakresie danego zachowania między dziećmi z grup eksperymentalnej i kontrolnej?
• Czy zaistniała zmiana (różnica pomiędzy pretestem i retestem) w zakresie poszczególnych zachowań w grupie eksperymentalnej była istotnie większa niż w grupie kontrolnej?
Odpowiedzi twierdzące na te pytania – z dużym prawdopodobieństwem – będą świadczyły o skuteczności wprowadzonego w grupie eksperymentalnej programu zajęć z rytmiki w zakresie rozwoju poszczególnych sfer oraz korekty niektórych zachowań dzieci z symptomami nadpobudliwości psychoruchowej.
Analiza statystyczna, która pozwala na te pytania odpowiedzieć, to analiza wariancji z powtarzanym pomiarem – ang. ANOVA Repeated Measures (Fer-guson, Takane, 2001) – z czynnikiem międzygrupowym grup badanych oraz czynnikiem wewnątrzgrupowym pomiaru w fazie pretestu i retestu. Celem analizy wariancji jest ocena istotności efektów głównych, a więc tych, które wynikają z wprowadzenia dodatkowych zajęć rytmicznych w grupie ekspery-mentalnej. Aby dokonać analizy wariancji, porównano grupy eksperymentalną i kontrolną w obydwu fazach badania – na początku i na końcu eksperymentu („GRUPA”), sprawdzono zmiany wewnątrz każdej z grup w porównywanych fazach pomiaru – przed eksperymentem i po nim („POMIAR”); następnie prze-analizowano interakcję „GRUPA” i „POMIAR”.
Dodatkowo, opierając się na dokonanej przez nauczycieli obserwujących zajęcia ocenie dzieci, przeanalizowano wynikające z założeń metody rytmiki uwzględnionych w proponowanym programie zajęć zmiany w zakresie wy-branych umiejętności i zachowań dzieci z grupy eksperymentalnej (kontrola aktywności ruchowej, szybka reakcja psychomotoryczna, koordynacja ruchowa, kontrola prawidłowej postawy, precyzja ruchów ciała, poczucie rytmu). Analiza miała wykazać m.in., czy istnieją różnice w wynikach chłopców i dziewcząt.
W tym celu posłużono się tą samą metodą, co w skali SNP Hebel–Bogdanowicz (Hebel, 2004) – analizą ANOVA z powtarzanym pomiarem.
Zaprezentowana w dalszej części publikacji (rozdziały 5, 6 i 7) interpretacja osiągniętych rezultatów badań uwzględnia – wybrane z całości eksperymentu – najistotniejsze problemy dzieci wykazujących symptomy nadpobudliwości psychoruchowej oraz te cechy zachowania, w których zaobserwowano wyraźną zmianę po zakończeniu eksperymentu.