System prawnokarny stanowi jeden z filarów walki z zagrożeniami terrorystycznymi. Ten element w sposób absolutnie bezwzględny powinien występować w całym obszarze określającym systemy walki z terroryzmem. Przepisy prawa karnego odgrywają szczególną rolę, chroniąc państwo oraz stosunki społeczne i ekonomiczne, a przede wszystkim prawa i wolności człowieka przed najpoważniejszymi na nie zamachami103. Przywołać tu można zasadę nullum crimen sine lege, która oznacza, że odpowiedzialność karną może ponieść tyl-ko sprawca czynu zabronionego przez ustawę, nie zaś, że ustawa taka będzie zawierała opis każdego możliwego zachowania, które wyczerpuje znamiona tego czynu104. Uwzględniając stwierdzenie, że prawo karne jest zespołem norm powinnościowych (zakazów i nakazów), których przekroczenie zagrożone jest sankcją karną, należy przyjąć, że zasady postępowania, odpowiedzialności i penalizacji pewnych zachowań bezwzględnie powinny stanowić funda-ment budowania dobrego i logicznego systemu antyterrorystycznego. Budowanie systemu tylko i wyłącznie na podstawie elementów podejmowania działań, uprawnień do wykonywa-nia konkretnych czynności czy zajmowawykonywa-nia się określonymi grupami przestępców nie dopro-wadzi, bez uwzględniania elementu prawno karnego, do stworzenia efektywnego systemu antyterrorystycznego. Stanisław Pikulski stwierdza, że na definicje działań antyterrorystycz-nych składa się zespół działań naukowych, prawantyterrorystycz-nych oraz policyjno-wojskowych. Wskazanie roli prawa, jako jednej z dziedzin nauki, ma służyć ukazaniu szczególnej roli prawa i nauk jemu pokrewnych (np. kryminalistyki, kryminologii) we wszystkich typach działań składają-cych się na pojęcie antyterroryzmu105
.
Przestępstwo o charakterze terrorystycznym zostało wprowadzone do polskiego po-rządku prawnego z nowelizacją kodeksu karnego z kwietnia 2004 r.106
. Przepis art. 115 §20 znowelizowanego kodeksu karnego zaczął obowiązywać z dniem 1 maja 2005 r. i pełni on funkcję wykładni autentycznej centralnego pojęcia wykorzystywanego w dalszych
103
A. Marek, Prawo karne, wyd. 7, Warszawa 2006, s. 5.
104 K. Szczucki, Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej (w:) M. Królikowski, K. Szczucki (red.), Prawo
karne – część ogólna. Orzecznictwo, Warszawa 2011, s. 5.
105
S. Pikulski, Prawne środki…, op. cit., s. 125. 106
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 93, poz. 889).
sach i w tym znaczeniu stanowi punkt odniesienia do całości przyjętych w nowelizacji roz-wiązań107.
Nowelizacja ta wprowadziła definicję przestępstwa o charakterze terrorystycznym, a także uzupełniła odpowiednio art. 65 k.k., rozciągając przewidziane w tym przepisie ob-ostrzenie odpowiedzialności, które dotąd dotyczyło jedynie przestępczości zawodowej i zorganizowanej, na sprawcę przestępstwa o charakterze terrorystycznym108 oraz zmodyfi-kowała odpowiedzialność za udział w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym (art. 258 k.k.).
Odpowiedzialność za popełnianie przestępstw o charakterze terrorystycznym wpro-wadzono również do przepisów ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czy-ny zabronione pod groźbą kary (art. 16 ust. 1 pkt 9)109. Przestępstwa o charakterze terrory-stycznym zostały wskazane w tej ustawie w grupie przestępstw przeciwko porządkowi pu-blicznemu.
Zgodnie z treścią art. 115 §20 k.k., przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co naj-mniej 5 lat, popełniony w celu:
– poważnego zastraszenia wielu osób;
– zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności;
– wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej;
a także groźba popełnienia takiego czynu (art. 115 §20 k.k.).
Konstrukcję przestępstwa o charakterze terrorystycznym w polskim prawie karnym oparto na dwóch elementach: formalnym i materialnym. Pierwszy z nich dotyczy każdego czynu, którego górna granica zagrożenia karą wynosi co najmniej 5 lat. Poruszając kwestię kar, należy podkreślić, że podstawową zmianą, jaką wprowadził kodeks karny w 1997 r., była rezygnacja z tradycyjnego podziału kar na kary zasadnicze i kary dodatkowe. Kodeks, za-chowując koncepcję budowy dwóch odrębnych katalogów środków reakcji karnej na
107 K. Wiak, Prawnokarne środki przeciwdziałania terroryzmowi, Lublin 2009, s. 226. 108
A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2005, s. 347. 109
Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. nr 197, poz. 1661 ze zm.).
stępstwo, przyjął jednak nową terminologię, określając „kary zasadnicze” nazwą „kary”, a „kary dodatkowe” terminem „środki karne”110.
Z lektury potencjalnych czynów, które na podstawie tej przesłanki mogłyby być for-malnie zakwalifikowane jako przestępstwa o charakterze terrorystycznym, wynikać może, że ustawodawca wprowadził ten element, aby do takich czynów nie mogły być zaliczane prze-stępstwa pospolite o stosunkowo niskim zagrożeniu karą pozbawienia wolności. Oczywiście jest to pewna sztuczna granica podziału i w związku z tym pewne czyny, które trudno byłoby zakwalifikować do tej grupy, z formalnego punktu widzenia mogłyby takimi przestępstwami zostać – oczywiście po spełnieniu dotyczącym celu popełnienia takiego czynu. Ponadto przy-jęcie za cezurę tego rodzaju zagrożenia powoduje niejednokrotnie wyłączenie z kręgu czynów o charakterze terrorystycznym często występujących w ramach działań terrorystycznych czynności przygotowawczych. Sposób określenia przesłanki formalnej skutkuje nieuznawa-niem za przestępstwo o charakterze terrorystycznym przygotowań do: gwałtownego zamachu na jednostkę Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP), niszczenia lub uszkadzania urządzenia o znaczeniu obronnym (art. 140 §3 k.k.), sprowadzenia niebezpiecznego zdarze-nia, sprowadzenia niebezpieczeństwa powszechnego, uprowadzenia statku wodnego lub po-wietrznego, umieszczenia na statku wodnym lub powietrznym urządzenia lub substancji za-grażającej bezpieczeństwu osób lub mienia znacznej wartości (art. 168 k.k.), sprowadzenia katastrofy w ruchu (art. 175 k.k.), uprowadzenia osób (art. 252 §3 k.k.), fałszowania doku-mentów (art. 270 §3 k.k.)111
.
Odrębną kwestią jest tu również potencjalna odpowiedzialność nieletnich za czyny o charakterze terrorystycznym. W związku z tym, że art. 10 §2 k.k. nie wymienia czynu za-bronionego z art. 258 k.k., należy więc udział nieletniego w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym (terrorystycznym) potraktować jako przejaw jego demoralizacji uza-sadniający zastosowanie środków wychowawczych112
. Jednak zdaniem A. Zolla wymienione w art. 10 §2 k.k. typy czynów zabronionych, za które odpowiedzialność karną mogą ponieść
110 M. Melezini, Rozdział II. Środki karne. § 9. Środki karne w ogólności (w:) M. Melezini (red.), Kary i środki
karne. Poddanie sprawcy próbie, t. 6, Warszawa 2010, s. 410.
111 J. Jurewicz, Definicja przestępstwa o charakterze terrorystycznym – art. 115 §20 K.K. (w:) K. Indecki (red.), Przestępczość terrorystyczna…, op. cit., s. 121-122.
112
E.M. Guzik-Makaruk, W. Filipkowski, Kryminalizcja grup terrorystycznych w ustawodawstwie RFN i
Pol-ski. Próba studium komparatystycznego (w:) K. Indecki (red.), Przestępczość terrorystyczna…, op. cit.,
nieletni, zaliczają się, ze względu na chronione dobro, do najcięższych przestępstw kryminal-nych i o charakterze terrorystycznym113.
Drugim z elementów, materialnym, który wespół z kryterium surowości ustawowego zagrożenia decyduje o bycie przestępstwa o charakterze terrorystycznym, jest szczególny cel działania sprawcy114
. W związku z tym można określić, że specyfika przestępstwa o charakte-rze terrorystycznym polega na tym, że sprawca podejmuje czyn zabroniony z chęci osiągnię-cia celu strategicznego (zamiar kierunkowy), jakim jest wywołanie powszechnego zagrożenia. Szczególnym dobrem chronionym jest tu niezakłócone funkcjonowanie społeczne wielu osób, wolność decyzyjna organów władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa czy też organów organizacji międzynarodowych, a także ustrój lub system gospodarczy Rze-czypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej (tu także stan wolny od groźby takiej ingerencji)115
. Do przypisania czynowi charakteru terrorystycznego niezbęd-ne będzie udowodnienie, że sprawca swą wolą obejmował te elementy, a to może wywoływać trudności. Brak realizacji jednego z trzech celów terrorystycznych nie przesądza z kolei o braku charakteru terrorystycznego przestępstwa – ważne jest, czy dany cel przyświecał rze-czywiście sprawcy, a nie to, czy został zrealizowany116
. Tak więc to planowany lub osiągnięty cel sprawcy, a nie faktyczne czyny, które popełnił, będzie decydował o tym, czy działanie takie zostanie zakwalifikowane jako przestępstwo o charakterze terrorystycznym. Do kwali-fikacji określonego przestępstwa jako przestępstwa o charakterze terrorystycznym nie jest wymagane, aby cel wymieniony w art. 115 §20 k.k. był jedynym celem, jaki przyświecał sprawcy117.
Podsumowując, należy wskazać, że identyczny co do strony przedmiotowej czyn bę-dzie lub nie bębę-dzie przestępstwem o charakterze terrorystycznym w zależności wyłącznie od zawartości jego strony podmiotowej. To cel sprawcy wyznacza bowiem w takim wypadku terrorystyczny charakter czynu albo jego brak. Takie zaś ujęcie musi skutkować w praktyce powszechnie znanymi trudnościami dowodowymi znamiennymi dla przestępstw
113 A. Zoll, Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej – art. 10 (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część
ogólna. Komentarz, Warszawa 2012, s. 169.
114 J. Majewski, Rozdział XIV. Objaśnienia wyrażeń ustawowych. Art. 115 §20 (w:) A. Zoll (red.), Kodeks
karny…, op. cit., s. 1437.
115 R. Zgorzały, Przestępstwo o charakterze terrorystycznym w polskim prawie karnym, „Prokuratura i Prawo” 2007, nr 7-8, s. 66.
116
A. Michalska-Warias, Rozdział XIV. Objaśnienie wyrażeń ustawowych. Przestępstwo o charakterze
terrory-stycznym (Art. 115 §20) (w:) T. Bojarski (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2012, s. 263.
wych118. Również nie każde działanie sprawców, kierowane nawet celami wskazanymi w treści art. 115 §20 k.k., będzie automatycznie zakwalifikowane jako przestępstwo o charak-terze terrorystycznym, bo nie wszystkie podjęte czyny mogą prowadzić np. do zastraszenia wielu osób. W praktyce więc sąd zmuszony będzie każdorazowo badać, czy popełnione prze-stępstwo zmierzało do osiągnięcia jednego z celów wymienionych w tym przepisie119
.
W kwestii rozwiązań prawnych odnoszących się do konstrukcji przepisu dotyczącego przestępstwa o charakterze terrorystycznym pojawiają się kolejne wątpliwości. Jako przykład można wskazać właśnie element formalny konstrukcji tego przepisu wskazujący na górną granicę na „co najmniej 5 lat”, co w rzeczywistości zawiera również przestępstwa, których górna granica kary wynosi właśnie 5 lat. Artykuł 115 §20 k.k. pozwala więc na zaliczenie do przestępstw o charakterze terrorystycznym np. znęcania się fizycznego lub psychicznego nad osobą najbliższą (art. 207 §1 k.k.), ale również ograbienia zwłok, grobu lub innego miejsca spoczynku zmarłego (art. 262 §2 k.k.), kradzieży, chociażby zwykłej (art. 278 §1 k.k.) czy też zaboru w celu krótkotrwałego użycia cudzego pojazdu mechanicznego (art. 289 §1 k.k.), a nawet groźby popełnienia takiego czynu120. Krzysztof Wiak zauważa, że w obecnym stanie prawnym warunek ustawowego zagrożenia karą spełnia bardzo liczna grupa przestępstw określonych w części szczególnej kodeksu karnego – w sumie zawartych w 209 przepisach (a po odjęciu przestępstw nieumyślnych – w 201 przepisach)121.
Przepisy nowelizujące kodeks karny, przez wprowadzenie definicji przestępstwa o charakterze terrorystycznym, wprowadziły kilka innych zmian związanych z tym przestęp-stwem. Popełnienie tego rodzaju przestępstwa jest jedną z przesłanek kodeksowych do zasto-sowania wobec sprawcy przepisów dotyczących wymiaru kary, środków karnych122
oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, przewidzianych dla multirecydywistów (art. 65 §1 k.k.)123. Jednocześnie należy pamiętać, że wobec sprawcy przestępstwa o charakte-rze terrorystycznym stosuje się wszystkie konsekwencje związane z recydywą wielokrotną
118 C. Sońta, Przestępstwo o charakterze terrorystycznym w prawie polskim (w:) K. Indecki, P. Potejko (red.),
Terroryzm…, op. cit., s. 160.
119 K. Indecki, W sprawie definicji normatywnej terroryzmu (w:) E.W. Pływaczewski (red.), Przestępczość
zorganizowana, świadek koronny, terroryzm w ujęciu praktycznym, Kraków 2005, s. 289.
120 C. Sońta, Przestępstwo o charakterze terrorystycznym…, op. cit., s. 161. 121 K. Wiak, Prawnokarne środki…, op. cit., s. 230.
122
Zob. H. Maliszewska, Środki penalne (w:) K. Indecki (red.), Podstawy prawa i postępowania karnego, Łódź 2009, s. 133.
(art. 64 §2 k.k.)124
. W tym momencie należy podkreślić jednoczesny brak bezpośredniego wykluczenia możliwości zastosowania środka probacyjnego, jakim jest warunkowe umorze-nie w stosunku do przestępstwa o charakterze terrorystycznym (art. 66 §3 k.k.). Jednak zda-niem A. Marka warunkowe umorzenie powinno być wykluczone, gdyż przestępstwo o cha-rakterze terrorystycznym może mieć miejsce tylko wtedy, gdy społeczna szkodliwość czynu jest znaczna, co z kolei wyklucza stosowanie warunkowego umorzenia (art. 66 §1 k.k.)125
. Ponadto do recydywy wielokrotnej mogą mieć zastosowanie przepisy art. 114a k.k., tzw. re-cydywy europejskiej, która polega na możliwości uwzględniania sądowego orzeczenia skazu-jącego za przestępstwo, zapadłego w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, jako równoważnego konsekwencjom przewidzianym w naszym ustawodawstwie karnym wobec polskiego orzeczenia skazującego126
.
Stosowanie w stosunku do sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym prze-pisów dotyczących środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, przewidziane wobec recydywisty wielokrotnego (art. 69 §2 k.k.), ma konsekwencje w postaci ograniczenia możli-wości warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej kary127
. Istnieje natomiast bez-względny zakaz stosowania warunkowego zawieszenia kary wobec sprawcy współpracujące-go z organami ścigania w ujawnieniu okoliczności popełnienia przestępstwa wobec recydywi-stów wielokrotnych (art. 69 §3 k.k.). Jednak dopuszczalne tu będzie jednocześnie zastosowa-nie przez sąd nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 §3 k.k.) lub wystąpiezastosowa-nie prokuratora do sądu z takim wnioskiem po spełnieniu pewnych wymogów, co do ujawnienia czynów do-tychczas nieznanych organom ścigania (art. 60 §4 k.k.).
Należy zaznaczyć, że ustawodawca polski nie wprowadził żadnych rozwiązań łago-dzących odpowiedzialność karną zastrzeżonych tylko dla sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym. Osoby zaangażowane w szeroko rozumianą działalność terrorystyczną mogą skorzystać z ogólnych instytucji prawa karnego oraz tych, które zostały przyjęte jako szcze-gólne środki zwalczania zorganizowanych struktur przestępczych128
.
124 H. Maliszewska, Nadzwyczajne złagodzenie lub zaostrzenie kary (w:) K. Indecki (red.), Podstawy prawa…, op. cit., s. 133.
125
A. Marek, Rozdział III. Poddanie sprawcy próbie (środki probacyjne). §26. Warunkowe umorzenie
postę-powania karnego (w:) M. Melezini (red.), Kary i środki karne…, op. cit., s. 964.
126 J. Raglewski, Rozdział XIII. Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą. Art. 111 (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny…, op. cit., s. 1329.
127
K. Wiak, Prawnokarne środki…, op. cit., s. 262. 128 S. Pikulski, Prawne środki…, op. cit., s. 269.
Warunkowe przedterminowe zwolnienie sprawcy przestępstwa o charakterze terrory-stycznym może nastąpić, podobnie jak w przypadku pozostałych przestępstw, po spełnieniu przesłanki korzystnej prognozy kryminologicznej129
. Pamiętać należy również tu o warunkach określonych dla skazanych na karę 25 lat czy dożywotniego pozbawienia wolności (art. 78 §3 k.k.).
Do sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym może mieć również zasto-sowanie instytucja czynnego żalu, uregulowanego zarówno w części ogólnej, jak i szczegól-nej kodeksu karnego (art. 131 §1, art. 252 §4, art. 259 k.k.). Na zasadach ogólnych może tu mieć zastosowanie klauzula niepodlegania karze przewidziana wobec sprawcy odstępującego od usiłowania (art. 15 §1 k.k.) lub karalnego przygotowania (art. 17 §1 k.k.), a także do współdziałającego, który zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego (art. 23 §1 k.k.)130
.
Bardzo ważnym elementem w walce z terroryzmem, co podkreśla S. Pikulski, jest ustalenie i realizacja jurysdykcji karnej państwa w ściganiu sprawców aktów terrorystycz-nych, którzy posiadają różne obywatelstwa, mają miejsce pobytu w różnych państwach i skutki takiego aktu mogą objąć swym działaniem obszar kilku krajów131. Chodzi tu głównie o zasady terytorialności (art. 5 k.k.), narodowości podmiotowej (art. 109 k.k.), ochronną (art. 112 k.k.), narodowości przedmiotowej (art. 110 k.k.), uniwersalną (art. 113 k.k.), represji zastępczej (art. 111 k.k.)132
.
Zgodnie z art. 113 k.k. możliwe jest stosowanie polskiej ustawy karnej do sprawców przestępstw popełnionych za granicą. Chodzi o tzw. przestępstwa konwencyjne oraz czyny określone w rzymskim statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego133
. Nowelizacja wprowadziła istotną zmianę w zakresie obszaru obowiązywania kodeksu karnego, gdyż usta-wę należy stosować nie tylko wobec cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo skierowane przeciwko interesom RP134, obywatela polskiego, lecz także cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym135.
129 A. Zoll, Rozdział VIII. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie – art. 77 (w:) A. Zoll (red.), Kodeks
karny…, op. cit., s. 883.
130 S. Pikulski, Prawne środki…, op. cit., s. 265. 131 Ibidem, s. 74.
132
Zob. ibidem, s. 74-78.
133 J. Raglewski, Rozdział XIII…, op. cit., s. 1303-1304.
134 Kwestię zasady ochronnej (przedmiotowej) zwykłej, wynikającej z odpowiedzialności cudzoziemców za przestępstwa popełniane za granicą, opisuje Justyn Piskorski, idem, Odpowiedzialność karna cudzoziemców
w Polsce, Warszawa 2003, s. 121-122.
Dookreślenie w art. 110 §1 k.k. czynu, jakim jest przestępstwo o charakterze terrory-stycznym, spotyka się z krytycznym komentarzem J. Raglewskiego, który podkreśla, że sto-sowanie polskiej ustawy karnej na podstawie zasady tzw. represji wszechświatowej (art. 113 k.k.)136, w przeciwieństwie do zasady ochronnej zwykłej z art. 110 §1 k.k., nie jest uwarunkowane spełnieniem tzw. wymogu podwójnej karalności137
.
Kolejny element analizy przepisu, dotyczącego przestępstwa o charakterze terrory-stycznym stanowią kwestie dotyczące karalności w zakresie form stadialnych i zjawiskowych przestępstwa o charakterze terrorystycznym. W szczególności powstaje wątpliwość, czy ka-ralne będzie przygotowanie lub czy odpowiedzialność karną ponosi podżegacz i pomocnik. Andrzej Zoll uważa, że należy przyjąć, w zgodzie z polską koncepcją postaci zjawiskowych, iż karalność podżegania i pomocnictwa powstaje dopiero z chwilą realizacji wszystkich zna-mion tych postaci zjawiskowych138. Odnośnie karalności przygotowania do przestępstwa, zdaniem R. Zgorzałego, na tle ogólnych założeń doktryny prawa karnego oraz aktualnie obo-wiązujących przepisów, przygotowanie do przestępstwa o charakterze terrorystycznym będzie karalne tylko wtedy, gdy konkretny czyn zabroniony popełniony w celu terrorystycznym pod-lega karze już na etapie przygotowania139. Należy również podkreślić, że szczególny cel dzia-łania sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym jest warunkiem sine qua non usta-lenia, że określone przestępstwo ma charakter terrorystyczny także wówczas, gdy istota tego przestępstwa polega nie na popełnieniu, lecz tylko grożeniu popełnieniem czynu zabronione-go zagrożonezabronione-go karą pozbawienia wolności, której granica wynosi co najmniej 5 lat140
. Przestępstwo o charakterze terrorystycznym należy do kategorii przestępstw kierun-kowych, zatem może być popełnione wyłącznie z zamiarem bezpośrednim (strona podmioto-wa). Do wypełnienia znamion przestępstwa o charakterze terrorystycznym nie jest konieczne wystąpienie skutku w postaci zrealizowania jednego z wymienionych w art. 115 §20 k.k. ce-lów, ponieważ nie został on zaliczony do znamion strony przedmiotowej141
.
136 Chodzi m.in. o przestępstwa terroryzmu międzynarodowego, terrorystycznych ataków bombowych, terro-ryzmu lotniczego, terroterro-ryzmu jądrowego. Zob. J. Raglewski, Rozdział XIII…, op. cit., s. 1304-1306. 137 J. Raglewski, Rozdział XIII…, op. cit., s. 1294.
138 A. Zoll, Rozdział I…, op. cit., s. 248. 139
R. Zgorzały, Przestępstwo o charakterze terrorystycznym…, op. cit., s. 66. 140
J. Majewski, Rozdział XIV…, op. cit., s. 1438. 141 K. Wiak, Prawnokarne środki…, op. cit., s. 242.
W części szczególnej kodeksu karnego, do treści przepisu penalizującego zachowania związane z działalnością w grupie przestępczej142, która ma charakter zbrojny (art. 258 §1 k.k.), dodano kolejny rodzaj zachowania polegający na popełnianiu przestępstw o charakterze terrorystycznym. Popełnianie tego rodzaju przestępstwa stanowi okoliczność kwalifikującą odpowiedzialność karną w stosunku do samego udziału w grupie lub związku przestępczym (art. 258 §2 k.k.). Zakładanie grupy lub związku przestępczego, zgodnie z art. 258 §4 k.k., jest również okolicznością kwalifikującą odpowiedzialność karną i stanowi zbrodnię. Przez pojęcie zakładania należy rozumieć dążenie do powstania przestępczej organizacji, czyli, in-nymi słowy, tworzenie zorganizowanej grupy lub związku143
.W wyniku wprowadzonych zmian nowelą z 16 kwietnia 2004 r. nowe rozwiązanie zawarte w §2 i §4 (art. 258 k.k.), z uwagi na charakter terrorystyczny przestępstwa, nie do końca oddają istotę zorganizowanej grupy lub związku przestępczego. Wydaje się zasadne, aby regulacja w kwestii brania udziału w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu popełnianie przestępstw bądź zakła-dania i kierowania takimi strukturami została ujęta w odrębnym przepisie, tj. art. 258a k.k.144
. Również w związku z konstrukcją art. 258 k.k., podobnie jak z przepisem definiują-cym przestępstwo o charakterze terrorystycznym, pojawiają się pewne problemy interpreta-cyjne. Treść art. 258 k.k. wyodrębnia spośród ogółu zorganizowanych grup albo związków przestępczych te z nich, które mają charakter terrorystyczny. Tym samym, w wypadku nie-spełnienia jedynie przesłanek zawartych w art. 115 §20 k.k., sprawca będzie odpowiadał jak za branie udziału w „zwykłej” zorganizowanej grupie albo związku przestępczym, albo w ich odmianie zbrojnej145.
Podmiotem przestępstwa z art. 258 k.k. może być każdy (charakter powszechny), a dokonać można je wyłącznie umyślnie. Przy czym §1 i §2 to umyślność w zamiarze bezpo-średnim lub ewentualnym, natomiast w przypadku §3 i §4 zachodzić będzie jedynie zamiar bezpośredni, gdyż trudne do wyobrażenia jest „zakładanie” albo „kierowanie” grupą lub związkiem w zamiarze ewentualnym146
.
142 Zorganizowana grupa przestępcza – zob. W. Filipkowski, Zwalczanie przestępczości zorganizowanej
w aspekcie finansowym, Kraków 2004, s. 42.
143 E. Zatyka, Część III. Przestępczość zorganizowana. Aspekt prawny. Ujęcie krajowe. Rozdział I.
czość zorganizowana w aspekcie prawa karnego materialnego (w:) E.W. Pływaczewski (red.), Przestęp-czość zorganizowana, Warszawa 2011, s. 227.
144 E.W. Pływaczewski, Rozdział XXXII. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny – część szczególna. Komentarz do artykułów 222-316, t. 2, Warszawa 2005, s. 404. 145
E.M. Guzik-Makaruk, W. Filipkowski, Kryminalizacja grup terrorystycznych…, op. cit., s. 98. 146 E.W. Pływaczewski, Rozdział XXXII…, op. cit., s. 401-402.
Ponadto doprecyzować należy, że istnieje możliwość popełnienia czynów w różnych formach współdziałania, tj. wykonawczej i kierowniczej147
.
Natomiast należy zauważyć, że zgodnie z treścią art. 259 k.k. nie podlega karze za przestępstwo określone w art. 258, kto dobrowolnie odstąpił od udziału w grupie albo związ-ku i ujawnił przed organem powołanym do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczno-ści popełnionego czynu lub zapobiegł popełnieniu zamierzonego przestępstwa, w tym i prze-stępstwa skarbowego (art. 259 k.k.). Czynny żal znajdzie tu zastosowanie w razie rezygnacji z członkowstwa w nielegalnej organizacji i doniesienia o niej władzy i wówczas, gdy spraw-ca, nie przerywając przynależności do grupy lub związku, zapewni ochronę dobra prawnego przez uniemożliwienie popełnienie zamierzonego przestępstwa148
.
Powody ujawnienia mogą być różne, np. z chęci zerwania z przestępczością, z obawy