Transport zrównoważony

Zasada zrównoważonego rozwoju została wprowadzona do polskiego systemu prawnego w art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: „Rzeczpospolita Polska (...) zapewnia ochronę środowiska kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju". Zrównoważony rozwój jest więc fundamentem, na którym powinny opierać się dokumenty strategiczne, krajowe i lokalne, w odniesieniu do wszelkich dziedzin, społecznych i gospodarczych, funkcjonowania kraju i jego poszczególnych regionów.

Podstawowym determinantem rozwoju transportu publicznego jest zatem konieczność realizacji poprawy jego jakości przez:

 prowadzenie polityki zrównoważonego rozwoju, ukierunkowanej na unikanie niepotrzebnego wzrostu mobilności,

 prowadzenie polityki transportowej, zmierzającej do uzyskania równowagi między transportem publicznym a transportem indywidualnym,

 prowadzenie polityki ekologicznej ukierunkowanej na promowanie transportu publicznego o napędzie nieszkodliwym dla środowiska, dostępnego dla wszystkich użytkowników, również dla osób niepełnosprawnych,

 prowadzenie polityki budżetowej i fiskalnej zmierzającej do uwzględnienia w całkowitych kosztach związanych ze świadczeniem usług transportowych wszystkich kosztów zewnętrznych i pobierania opłat za użytkowanie infrastruktury transportowej,

 prowadzenie polityki konkurencyjności zapewniającej otwieranie rynku usług przewozowych na konkurencję w ramach prowadzonych postępowań o zamówienie publiczne.

Biorąc pod uwagę poziom negatywnego oddziaływania transportu na środowisko, należy kłaść szczególny nacisk na zrównoważony rozwój systemu transportowego. Aktywne wdrażanie zrównoważonego rozwoju opiera się przede wszystkim na ograniczaniu zapotrzebowania na transport przez odpowiednią politykę przestrzenną.

Wdrażanie zrównoważonego rozwoju oznacza także kreowanie nowych wzorców zachowań komunikacyjnych oraz rozwijanie i popieranie tańszych, mniej uciążliwych dla środowiska systemów transportu:

 kolejowy – jego zadaniem jest spełnienie roli podstawowego szkieletu komunikacyjnego i obsługa masowych przewozów pasażerów na liniach o potencjale wynikającym ze zsumowanych potoków na linii komunikacyjnej notowanych w transporcie indywidualnym, kolejowym i autobusowym.

W celu wzrostu efektywności korytarzy liniowych niezbędne jest zintegrowanie transportu autobusowego z kolejowym, tak by doprowadzić do elastycznego, efektywnego systemu komunikacji regionalnej o dobrej dostępności usług także na obszarach z silnymi generatorami ruchu pozbawionymi połączeń kolejowych,

 autobusowy – pełni funkcję uzupełniającą dla podstawowego szkieletu sieci kolejowej w sytuacji konieczności zapewnienia równomiernej dostępności w skali regionu usług użyteczności publicznej i realizacji usług z uwzględnieniem możliwości ich finansowania,

 rowerowy - istotny dla zapewnienia bezpieczeństwa wygody poruszania się rowerem. Istotna jest również koordynacja z komunikacją publiczną w postaci możliwości przewozu rowerów w pojazdach transportu publicznego, integracja bike&ride na węzłach przesiadkowych zapewniająca przyjazny dla środowiska łańcuch podróży rower i komunikacja publiczna

 pieszy – ma za zadanie poprawić warunki ruchu pieszego poprzez zwiększenie dostępności do środków komunikacji publicznej oraz zwiększenie jego bezpieczeństwa, możliwość realizacji celu podróży z wykorzystaniem transportu publicznego i pieszego bez konieczności korzystania ze zmotoryzowanej komunikacji indywidualnej,

 car sharing – stosowanie systemów wynajmu aut dla pasażerów tradycyjnie wykorzystujących transport publiczny w celu ograniczenia kongestii drogowej w miastach.

Zrównoważony system transportowy wykorzystuje mechanizmy fiskalne do promowania komunikacji publicznej np. opłaty za mandaty karne, płatne parkowanie mogą służyć rozwojowi infrastruktury autobusowej np. przystanków sieci przewozów służby publicznej, węzłów intermodalnych. W przypadku Opolszczyzny zrównoważony transport polegać będzie na kreowaniu łańcucha podróży z wykorzystaniem jako szkieletu szybkiej komunikacji szynowej o odpowiedniej częstotliwości kursowania dostosowanej do potrzeb pasażerów, uzupełnionej liniami autobusowymi o charakterze rozprowadzającym do generatorów ruchu pozbawionych oferty kolejowej lub gdzie oferta taka nie jest racjonalna ze względów finansowych (czas jazdy jest porównywalny do autobusu i potoki nie uzasadniają pojazdów o pojemności powyżej 70 miejsc siedzących).

W celu poprawy rentowności połączeń szkieletowych przebiegających przez obszar Województwa Opolskiego dla wybranych kursów pociągów pożądane jest tworzenie relacji przelotowych. Takie relacje pozwalają spełnić następujące funkcje:

 Zaspokojenie potrzeb przewozowych mieszkańców województwa w dojazdach do pracy, miejsc nauki, potrzeb fakultatywnych,

 Bezpośrednie połączenia miast powiatowych np. Namysłowa z Olesnem, Brzegu z Kędzierzynem- Koźle, czy Strzelcami Opolskimi, Nysy z Kluczborkiem w celu integracji regionalnej,

 Wzrost przychodów i ograniczenie deficytu przewozów w wyniku pozyskania pasażerów w relacjach tranzytowych przez Opolszczyznę łączących duże ośrodki aglomeracyjne np. Wrocław - Racibórz, Wrocław - Gliwice, Wrocław - Częstochowa, Wrocław - Jesenik, Opole-Łódź dla połączeń o charakterze nisko kosztowym i akceptowalnym czasie przejazdu prędkości komunikacyjne po modernizacjach linii kolejowych ok. 60-70 km/h) np. w 2015 r. takie parametry uzyska relacja Wrocław - Częstochowa przez Opole.

W tym wypadku zrównoważony system transportowy spełnia potrzeby przewozowe na równych poziomach, lokalnym np. relacja Dąbrowa Niemodlińska-Opole, regionalnym np. relacja Brzeg-Opole, ponad regionalnym np. Krapkowice-Gliwice, Głubczyce-Wrocław, Kluczbork-Częstochowa. W tym kontekście znaczenia nabiera rozwój sieci przewozów użyteczności publicznej o autobusowe relacje uzupełniające wg jednej taryfy i w ramach skoordynowanego rozkładu jazdy, które pozwalają mieszkańcom różnych (wszystkich, łącznie z Głubczycami i Krapkowicami) powiatów woj. opolskiego realizowanie potrzeb przewozowych w ramach podróży wewnątrz województwa, ale także poza jego granice w kierunku Wrocławia, czy GOP-u. Tylko w takim modelu zrównoważony transport zapewnia porównywalne możliwości podróżowania do komunikacji indywidualnej.

System transportowy, realizując zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy, wymusza koordynację (a nawet podporządkowanie) wszelkich działań politycznych, gospodarczych i społecznych z wymogami ochrony środowiska i w tym aspekcie opiera się na następujących zasadach:

 polityka przestrzenna - zagospodarowanie terenu ukierunkowane na ograniczanie zapotrzebowania na transport, w oparciu o dobrze usytuowaną względem generatorów ruchu sieć komunikacji transportu publicznego. Zadanie do realizacji na poziomie regionalnym.

 polityka gospodarcza - rozwój poszczególnych gałęzi gospodarki ukierunkowany na zmniejszanie ich transportochłonności (rozwój kolejowego przewozu towarów, wprowadzanie tranzytu kolejowego ograniczającego tranzytowy transport samochodowy, poniesienie prędkości handlowych pociągów towarowych do poziomu średniej unijnej). Możliwość kreowania na poziomie regionalnym dostępności kolei dla tranzytu w celu ograniczenia transportochłonności przez udrożnienie dla ruchu towarowego takich linii jak Kluczbork – Opole - Nysa (część korytarza

łączącego Dolny Śląsk i Czechy z centralną Polską i Wielkopolską), udrożnienie trzech magistrali wschód – zachód tj. Wrocław – Kluczbork – Lubliniec (Kielce), (Horka) Wrocław – Opole - Strzelce Opolskie - Gliwice/Kędzierzyn - Koźle – Rybnik (Bohumin), (Forst) Legnica – Świdnica – Nysa – Kędzierzyn - Koźle. Działania w tym kierunku spowodują w świetle wyroku ETS w przypadku wzrostu ruchu towarowego obniżenie kosztów dostępu do infrastruktury kolejowej dla przewozów służby publicznej i wykorzystanie parametrów modernizowanych linii z udziałem środków unijnych.

 polityka społeczna - kreowanie nowych zachowań komunikacyjnych (zachęcanie do korzystania z komunikacji publicznej przy jednoczesnym racjonalizowaniu transportu prywatnego) np. przez tworzenie atrakcyjnego systemu taryfowego przewozów służby publicznej (np. ulgi handlowe dla seniorów, bilety rodzinne etc.) uwzględniającego wspólny bilet na różne środki transportu i zapewniającego dostępność wszystkich powiatów regionu opolskiego na taryfie strefowej lub/i kilometrowej w czasie konkurencyjnym do komunikacji indywidualnej po zakończeniu programu modernizacji sieci kolejowej do 2020 r.

Podsumowując, zrównoważony rozwój może zostać osiągnięty poprzez realizację wyżej wymienionych zadań, dzięki czemu uzyskuje się coraz wyższy poziom usług transportu publicznego na terenie Województwa Opolskiego, który może wyróżniać in plus warunki życia mieszkańców regionu. Zważywszy na korelację między poprawą jakości transportu publicznego, a wzrostem liczby mieszkańców, działanie takie w perspektywie długoterminowej może przyczynić się do zmiany trendów dotyczących liczby mieszkańców. Spadek liczby mieszkańców dotyka w UE tych krajów, gdzie jakość życia się obniża w wyniku wzrostu stopnia motoryzacji jak na Litwie, Polsce, Rumunii, natomiast zmiana trendu następuje w krajach wspierających zrównoważony rozwój jak Austria, Czechy, Dania, Wielka Brytania. Wychodząc od tej naczelnej zasady w dalszej części opracowania zostają omówione kolejne zasady organizacji rynku przewozów. Do realizacji tych zasad przyczyni się określenie pożądanego standardu usług przewozowych, co zostało dokonane w części VII Planu Transportowego.