Stan na dzień 6 sierpnia 2012 r.
Bezcenne dokumenty, jakimi są zachowane najstarsze księgi metrykalne parafii Pręgowo, pozwalają przywołać obraz ludzi i miejscowości w Prusach Królewskich w drugiej połowie XVII wieku. Dodatkowe notatki uczynione przez księdza jeszcze bardziej przybliżają wymienione osoby, a więc osadników, dzierżawców, szlachtę, do naszego współczesnego wyobrażenia o tych czasach Korony Polskiej, jej już gasnącej świetności. W Prusach Królewskich, należących do Rzeczpospolitej po pokoju toruńskim, nazwy miejscowości są nieomal identyczne z tymi, które można obecnie spotkać na znakach drogowych czy mapach topograficznych Kaszub. Chcąc wiernie oddać stan faktyczny tym bardziej należy z uwagą i krytycznie odczytywać zapisy metrykalne, gdyż nie są wolne od błędów i niejasności.
Szereg faktów wskazuje na to, że wpisów do ksiąg metrykalnych dokonywano zwykle później, po ceremonii chrztu, ślubu lub pogrzebu. Proboszcz opierał się wtedy na własnej pamięci lub notatkach. W takich wypadkach zdarzały się braki w zapisie, pozostawało wolne miejsce do późniejszego wpisu, który czasami nigdy nie następował, lub przekreślano pomyłkowe wcześniejsze wpisy. Jedna z ksiąg metrykalnych sąsiedniej parafii, zawierająca najstarsze zapisy chrztów parafii Żukowo w latach 1608-1703 (sygnatura W-1777), prawdopodobnie powstała później. Zawiera wpisy skopiowane z wcześniejszych notatek przez kolejnych skrybów. Wskazuje na to zbliżony układ tekstu zapisów chrztów w całej księdze. Od wpisów w 1676 r., charakter pisma ulegał niewielkiej zmianie, związane z ze zmianą osoby wpisującej, podobnie od karty 103 (1682 r.), karty 106 (1684 r.). Karty w księdze zostały wcześniej porubrykowane, następnie wpisywano tekst, który czasami wykraczał poza obszar przewidziany w rubryce. W przeciwieństwie do tego, do najstarszej księgi D-269 z parafii Pręgowo wpisy były prowadzone zasadniczo na bieżąco. Stąd ich ogromna wartośc archiwalna i jednocześnie występowanie szeregu problemów związanych z interpretacją zapisów.
Poniżej podano kilka takich przykładów tekstów, mogących powodować pomyłki podczas ich interpretacji. Analiza takich przypadków jest istotna w ocenie wiarygodności informacji zawartej we wpisie. Hipoteza poparta szeregiem informacji niesprzecznych z nią, jest bardziej prawdopodobna, niż pojedynczy fakt (zapis) jej przeczący. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć przesłankę o błędzie w owym pojedyńczym zapisie!
3.1. Nałożenie się dat wpisów
Potwierdzeniem faktu późniejszych wpisów do ksiąg metrykalnych jest nałożenie się dat wpisów dokonanych przez Mikołaja Stubeniusa (ostatni wpis 23 sierpnia 1671 r.) i rozpoczęcie wpisów przez następnego proboszcza Michała Karbowskiego (pierwszy wpis 13 sierpnia 1671 r.). Także przypadkowa kolejność wpisów chrztów przez proboszcza Michała Karbowskiego, numery kolejne wpisów [259]-[264], a daty chrztów: 5,18,11,22,20,30 listopada 1671 r., lub 6 zapisów ślubów z całego roku 1673, dwa o numerach [26] i [27] z dnia 29 stycznia, dalsze 4 o numerach [28]-[31] bez dat i świadków (drużba), wskazuje na późniejsze wpisy do księgi z pamięci lub podręcznych notatek.
3.2. Pozostawienie niewypełnionego fragmentu zapisu w księdze
19 lutego 1668 r., chrzest córki (filia) nie wpisano imienia (później) w wolne pozostawione miejsce w księdze. Brak imienia rodzica o nazwisku Elger, matka Elisabetha numer [82]. Ponieważ ksiądz Wojciech Nieżuchowski także nie pamiętał imienia ojca dziecka, wpisał N...
Brakujący wpis mógł być dokonany później, jak przedstawiono poniżej w zapisie chrztu Magdaleny Szreder z dnia 8 sierpnia 1700 r. Później dopisany chrzestny Jacobus Augustŷn wyróżnia się innym odcieniem atramentu, numer [504].
3.3. Brak wpisu imienia dziecka
3 czerwca 1668 r., chrzest córki (filia) Albertus Mucha i Hedvigis z Lisewa, numer [94], proboszcz Wojciech Nieżuchowski nie wpisał (być może z jakiś istotnych powodów) imienia nadanego na chrzcie dziecka.
3.4. Naniesienie rzetelnej korekty zapisu
17 maja 1671 r., chrzest dziecka z Ostroszków, numer [235]. Fr. Nicolaus Stubenius prawdopodobnie nie słuchał uważnie co mówią rodzice dziecka Gregorius Mucha i żona Anna, (lub pomylił karteczki z notatkami) i omyłkowo wpisał na początku jednego z chrzestnych (Martinus Bączek) jako rodziców dziecka, następnie przekreślił tekst, pisząc poniżej prawidłową wersję.
3.5. Antydatowanie zapisów
Poniżej przedstawiono wykreślony, bo omyłkowo zapoczątkowany szereg zapisów chrztu rozpoczętych dnia 30 października 1672 r., numer [294], przez drugiego proboszcza Michała Karbowskiego, współurzędującego przez 9 miesięcy z odchodzącym Mikołajem Stubeniusem, a które to chrzty już od 13 sierpnia 1671 r., miał już w swojej gestii Michał Karbowski.
Oznacza to, że począwszy od daty 26 czerwca 1672 r., dalszych 14 wpisów chrztów zostały dokonane po upływie 4 miesięcy.
Numery [297]-[310] nie są datowane, dopiero od numeru [311] widnieje kolejna data: 30 października i powtórzenie tekstu wykreślonego wcześniej: Buszkowo Gorny, 30 Octobr.
Przy numerach zapisów chrztów [309] i [310] brak nazwiska ojca dziecka, pozostawione zostało wolne miejsce na późniejszy wpis, który nie nastąpił. Zapisy chrztów w 1673 r., nr [368]-[369] datowany jest na 19 listopada, następny wpis, numer [370]
dotyczy chrztu z dnia 14 października.
Dla wyjaśnienia: kolejne numery zapisów widoczne w księdze, zaznaczone liczbą podaną w nawiasach kwadratowych […], poprzedzone słowem "numer", zostały wykonane ołówkiem znacznie później (XIX wiek) po oprawieniu kart w trwałej oprawie i przypisaniu numeracji ksiąg w archiwum w Oliwie (D-269, D-270, itd.).
Odchodzący proboszcz Mikołaj Stubenius ostatnim zapisem ślubu z dnia 15 maja 1672 r., zakończył posługę duszpasterską w parafii Pręgowo.
Wpisy do ksiąg jego następcy Michaela Karbowskiego, zaznaczają się wpływem języka niemieckiego, np. poprzednik notował (nie zawsze) po imieniu matki dziecka nazwisko męża z końcówką oczywistą w języku polskim, np. ..owa, jak Smelcerowa od nazwiska męża – Smelcer, to Michał Karbowski używał końcówki ..sche. Żona Bretnera (matka chrzestna) występuje jako Christina Bretnersche, numer [294]. Zostało także wolne miejsce do wpisu imienia matki ochrzczonej córki Elisabetha Pupper, które już nigdy nie zostało wypełnione.
Spotkano się również z użyciem końcówki ...sie, (zamiast ...sche), np. Anna Rirbachsie(4513), mąż Christophorus Rirbach(4515), gdyż potoczna wymowa „...sche”, zbliżona jest do wymowy polskiego „sie”, oraz mieszany sposób ...schie”, np. Dorothea Witschie(4549). Spotykano często typowo polskie podanie nazwiska żony z końcówką „a”, np. Anna Finerka(4511), mąż Georgius Wenceslaus Finerek(4516).
3.6. Powtórzenie tego samego zapisu bez wykreślenia błędnego
Zdarzały się powtórzenia tego samego zapisu chrztu, dowodzi to, że proboszcz Michał Karbowski wpisów do księgi dokonywał z notatek poczynionych wcześniej. Poniżej dwa wpisy chrztu o numerach [250] i [254] z 1673 r., dotyczą tej samej rodziny Andrzeja Simanowicza i Marianny. Pierwszy jest datowany na 2 lipca, drugi jest bez daty. Powtórzenie zapisu nie jest identyczne, w pierwszym (datowanym) wpisano Catharina Schmeltzerowa (należy to odczytać jako żona Schmeltzera), w drugim Katarzyna jest już panną: Catharina Schmeltzerowna (córka Schmeltzera). Następnie napotkano zapis: Catharina Schmeltzerowna(2412), wskazujący, że jednak chodzi o córkę Schmeltzera. Niestety, ksiądz Karbowski nie wykreślił jednego z tych dwóch zapisów.
3.7. Powtórzenie tego samego zapisu i wykreślenie błędnego
Napotkano kolejne powtórzenia (z 29 sierpnia i 7 listopada tego samego 1683 r.) zapisu chrztu tego samego dziecka, jednak w tym przypadku proboszcz Matthias Smolandi przekreślił zapis wcześniejszy z 29 sierpnia, zostawiając wersję zapisu z 7 listopada. Jednak wykaz chrzestnych nie jest identyczny. Obu zapisom zostały przypisane numery porządkowe [656] i [667].
Oto odczytane zapisy:
Bonkowo. Die 29 Augusti Baptizavi filium Simonem honesti Coniugum Joannis Serwatka et Marianna uxoris. Patrini Reczka Michael Dąbrowsky. Assistens Catharina markowska. [656], A664, (zapis przekreślony, lecz opatrzony sygnaturą) oraz
Bonkowo. Die 7 Novembr. Baptizavi filium nomine Simonem honestorum Coniugum Joannis Serwatka et Mariannae Coniugis, Patrini Michael Dąbrowsky et Catharina Ponka Martinus N Catharina Marcinska Assistentes, [667], A675,
Nie ma pewności, kiedy naprawdę został ochrzczony Szymon Serwatka. Ale datę urodzin można z całą pewnością umieścić przed 29 sierpnia 1683 r. w Bąkowie. Do bazy danych wprowadzono oba zapisy. Jeśli Katarzyna Markowska(A664) jest tą samą osobą co Katarzyna Marcinska(A675), to będzie określona obiema formami nazwiska. Jeśli są to dwie różne osoby (o których istnieniu wiedział proboszcz Matthias Smolandi, pisząc notatki), to każda z nich otrzyma potwierdzenie swego istnienia w bazie danych.
3.8. Uzupełnianie zapisów w księdze przez wklejenie dodatkowej karteczki
Zapisy w księdze bywały uzupełniane wklejoną karteczką z wpisem, jak przedstawiono poniżej.
Oznacza to, że wpisy nie były prowadzone na bieżąco. Nie ma to istotnego znaczenia, przy założeniu, że treść zapisu jest rzetelna.