Obszarem badawczym jest województwo lubuskie. Dlatego w pierwszej kolejno-ści określimy w skrócie możliwokolejno-ści turystyczne i szanse rozwoju turystyki w tym województwie w świetle współczesnych trendów w turystyce. Następnie spróbu-jemy rozpoznać potencjał bazy hotelarskiej i udzielonych noclegów, oraz na pod-stawie analizy udzielonych noclegów w skali powiatów ustalimy, jakie obszary są szczególnie nasycone ofertą usług noclegowych.
46 Grzegorz Gołembski
W kolejnym etapie analizy dokonamy charakterystyki regionu lubuskiego na tle kraju. Przeanalizowane zostaną wybrane wskaźniki dotyczące infrastruktury hotelowej oraz opisujące potencjał turystyczny (powierzchnia walorów prawnie chronionych, szlaki turystyczne, muzea, stan dróg itp.).
Województwo lubuskie wyróżniają szczególne walory przyrodnicze, przede wszystkim duże kompleksy leśne oraz liczne jeziora. Środowisko naturalne jest w niewielkim stopniu przekształcone i mało zanieczyszczone (Stan środowiska...
2016). Lubuskie odznacza się największa lesistością w kraju (49,2%) wobec śred-niej nieprzekraczającej 30%. W południowej części znajduje się największy kom-pleks leśny, jakim są Bory Dolnośląskie.
Jeziora występują głównie w części północnej na linii ostatniego zlodowace-nia. Wiele z nich połączonych jest rzekami bądź kanałami, tworząc wspaniałe warunki dla turystyki kajakowej czy żeglarskiej. Ewenementem jest to, że obszary prawnie chronione stanowią 40% powierzchni województwa lubuskiego (Turysty-ka... 2018).
Województwo, a szczególnie jego część południowa, ma wiele obiektów będą-cych przedmiotem zainteresowania turystyki kulturowej (zamki, kościoły, dwor-ki, pałace). Żywy jest folklor, sztuka ludowa, tradycje. Oryginalności miejscowej kulturze dodaje fakt, że ludność tutejsza napłynęła po wojnie z różnych regionów kraju (przede wszystkim z kresów wschodnich – Wileńszczyzny, Podola, Polesia).
Te różne zwyczaje (wraz z pozostałościami kultury niemieckiej) uległy wymiesza-niu, tworząc nowy i niezwykle ciekawy krajobraz kulturowy. Przykładem oferty kulturowej staje się unikalna w warunkach polskich enoturystyka, której kulmi-nacyjnym punktem jest święto winobrania stanowiące atrakcję ponadregionalną.
Unikatowe walory naturalne i kulturowe wpisują potencjał turystyczny woje-wództwa lubuskiego we współczesne trendy w turystyce. Są one bowiem między innymi determinowane takimi czynnikami, jak kurczące się zasoby środowiska naturalnego czy zmiany systemu wartości, w wyniku których przypisuje się wiel-kie znaczenie aktywnemu spędzaniu wolnego czasu. Czynniki te leżą u podstaw trendów w turystyce światowej. Na pierwszy plan wysuwają się (Panorama of To-urism... 2008):
• poszukiwania bezpośredniego kontaktu z naturą i środowiskiem (ekologizacja konsumpcji turystycznej),
• zainteresowanie przygodą, nieodkrytymi dotychczas miejscami czy turystyką z dala od głównych szlaków,
• zainteresowanie lokalnymi zwyczajami, folklorem, rękodzielnictwem itp.
Jeżeli dodamy do tego znakomitą dostępność komunikacyjną (autostrada, tra-sy szybkiego ruchu), a także bliskość dużych rynków zbytu (Berlin, Poznań, Wro-cław, Szczecin), to możemy stwierdzić, że przed analizowanym obszarem jawią się znakomite perspektywy rozwoju, zwłaszcza turystyki aktywnej i kulturowej (Gołembski 2011).
Biorąc te możliwości pod uwagę, zaobserwować można bardzo ubogą bazę materialną turystyki, której symbolem są obiekty i miejsca noclegowe. Baza ta jest bardzo zróżnicowana. Z przedstawionych trendów rozwoju turystyki wyni-ka, że podstawą jej rozwoju jest rosnąca jakość świadczonych usług. Dlatego nie
Uwarunkowania i bariery rozwoju turystyki w województwie lubuskim 47
będziemy brać pod uwagę obiektów niegwarantujących tej jakości. Przedmiotem naszego zainteresowania są więc przede wszystkim hotele i inne wybrane obiekty hotelowe oferujące usługi całoroczne. To powoduje konieczność znacznego ogra-niczenia liczby obiektów noclegowych. Z danych Urzędu Statystycznego w Zielo-nej Górze wynika, że w 2015 r. w województwie działały jedynie 63 hotele oraz 40 tzw. innych obiektów hotelowych. Są to hotele nieskategoryzowane, a także zajazdy, wille i zamki świadczące usługi hotelowe (codzienne sprzątanie, ściele-nie łóżek, mycie urządzeń sanitarnych). W województwie lubuskim ściele-nie działa ani jeden hotel 5-gwiazdkowy, 5 hoteli miało kategorię 4-gwiazdkową, a aż 39 to obiekty średniej klasy oznaczone kategorią 3- i 2-gwiazdkową. Omawiane hote-le i obiekty hotelarskie prowadzące działalność całoroczną dysponowały 10 840 miejscami noclegowymi (Turystyka... 2018).
Przy niewielkiej liczbie całorocznych miejsc noclegowych charakterystyczny dla województwa lubuskiego jest niski stopień wykorzystania posiadanej bazy.
Przekracza on nieznacznie 30%. Istotne jest też to, że najwyższy (choć wcale nie wysoki) stopień wykorzystania bazy (prawie 37%) mają hotele o najwyższym standardzie usług. Świadczy to o zwiększających się wymaganiach turystów. Po-twierdzają to także inne badania odnoszące się do rozwoju infrastruktury tury-stycznej województwa lubuskiego (Świątkowski 2014).
Analiza przestrzenna udzielonych noclegów świadczy o wadze tranzytowego ruchu turystycznego w lubuskim, a także dużej roli „tradycyjnej” turystyki wy-poczynkowej. Analizując udzielone noclegi na 1000 mieszkańców w skali powia-tów, można wyraźnie zobaczyć, że koncentrują się one w powiatach położonych wzdłuż autostrady A2 bądź, „starej” drogi 92 prowadzącej do granicy z Niemcami (powiaty słubicki, sulęciński i świebodziński). Większa koncentracja jest też na północy regionu (jeziora, szlaki wodne), głównie powiat strzelecko-drezdenecki.
Istnieje ponadto „wyspa” w postaci powiatu wschowskiego, który długi czas na-leżał do Wielkopolski. Spory udział dużych miast uwidacznia się w badaniu liczby udzielonych noclegów na 1 km2. Wówczas, obok nadal dominujących powiatów świebodzińskiego, słubickiego i wschowskiego, uwidacznia się wysoka pozycja zarówno Gorzowa Wlkp., jak i Zielonej Góry (Turystyka... 2018).
Analizując potencjał turystyczny województwa lubuskiego na tle kraju, za-uważyć można ogromną dysproporcję między walorami naturalnymi i kulturowy-mi a bazą noclegową i jej wykorzystywaniem. Potencjał turystyczny wojewódz-twa na tle kraju jest bardzo wysoki. Jeśli chodzi o udział powierzchni prawnie chronionej (o szczególnych walorach przyrodniczych) w ogólnej powierzchni, to województwo lubuskie z 39-procentowym udziałem zajmuje 5 miejsce w kraju (wyprzedzają je jedynie województwa małopolskie, podkarpackie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie). Podobnie sytuacja wygląda pod względem obiektów za-bytkowych na 100 km2. Lubuskie ma ich średnio 28,4, co także daje mu 5 miejsce w skali kraju. Jeszcze lepiej przedstawia się sprawa szlaków turystycznych – 45,2 km na 100 km2, co daje 3 miejsce w Polsce (po województwach małopolskim i śląskim).
Na tle tych wysokich pozycji fatalnie prezentuje się stan infrastruktury i jej wykorzystanie. Jeżeli chodzi o liczbę hoteli i całorocznych obiektów noclegowych,
48 Grzegorz Gołembski
lubuskie jest na 14 pozycji w Polsce (gorsze wyniki mają jedynie województwa opolskie i podlaskie). Podobnie przedstawia się kwestia miejsc noclegowych i ko-rzystających z noclegów. Pomimo niewielkiej powierzchni województwa, w za-kresie gęstości bazy noclegowej i ruchu turystycznego zajmuje ono także odległą 12 pozycję. Natomiast jeśli chodzi o liczbę osób zwiedzających muzea na 1000 mieszkańców oraz odsetek dróg o złym stanie nawierzchni – województwo to jest na ostatnim miejscu w Polsce. Świadczy to o tym, jak ogromną pracę należy wło-żyć w promocje województwa, aby przyciągnąć turystów i inwestorów do regionu o tak wielkim potencjale.
Z analizy wyraźnie wynikają bardzo duże zaniedbania w zakresie promocji regionu wśród potencjalnych turystów. Znakomite walory naturalne i antropo-geniczne są słabo wykorzystane, a polityka promocyjna jest mało spójna i prowa-dzona w sposób nieskoordynowany.
Oprócz kompleksowej akcji promocyjnej w badanym podregionie powinny w dłuższym okresie być uwzględniane trendy, jakie zauważalne są w turystyce europejskiej. Według IPK International, w najbliższym czasie należy się spodzie-wać zdecydowanego wzrostu zapotrzebowania na wysokiej jakości infrastrukturę turystyczną i usługi towarzyszące, a także wzrostu liczby wykwalifikowanych pra-cowników zarówno w sektorze turystyki, jak i sektorach świadczących usługi dla turystów. Poprawa jakości musi więc być bezwzględnym priorytetem dla branży turystycznej. Niezwykle istotnym trendem jest też konieczność kompleksowego i harmonijnego zagospodarowania przestrzeni turystycznej z zachowaniem walo-rów środowiska.