i długotrwałego oddziaływania alkoholu na organizm człowieka
6.2.3. Typologia alkoholizmu
E.M. Jellinek kontynuując swoją pracę odkrył różnice związane z problemami alkoholowymi w różnych krajach. Różnicy dopatrywał się w różnych typach a nie stopniach uzależnienia. Podzielił alkoholizm na rodzaje. Poszczególne typy nazwał za pomocą liter greckiego alfabetu; alkoholizm: alfa (uzależnienie czysto psychiczne), beta (z powikłaniami zdrowotnymi), gamma (uzależnienie fizyczne),
75 Pospiszyl I., Patologie społeczne…op.cit., s. 134 76 Ibidem, s. 71
delta (uzależnienie psychiczne i fizyczne), epsilon („opilstwo okresowe”)77. Występują także inne typologie, lecz na potrzeby swojej pracy wybrałam poniższą.
Objawy alkoholizmu różnie przejawiają się u osób uzależnionych od alkoholu, dlatego nastąpił nieco sztuczny, lecz ukazujący różne grupy osób z nasileniem poszczególnych objawów podział pokazujący, że uzależnienie nie musi być związane z ilością, częstością czy regularnością picia.
Pierwszą grupę stanowią uzależnieni utrzymujący stały poziom alkoholu we krwi. W tym przypadku uzależnienie polega na popijaniu w ciągu dnia określonych dawek alkoholu w celu utrzymania w organizmie stałego jego poziomu. W przeciwnym razie alkoholik doświadcza przykrych zarówno fizycznych jak i psychicznych objawów abstynencyjnych. Osoby te najgorzej czują się rano, wtedy poziom alkoholu we krwi jest najniższy. Najczęściej to kobiety preferują taki sposób picia, gdyż przez długi czas mogą maskować swoje uzależnienie, ponieważ nie upijają się i stosują różne techniki zbywania podejrzeń, np. płukanie jamy ustnej78.
Drugą grupę osób stanowią uzależnieni upijający się. Osoby należące do tej grupy każdy kontakt z alkoholem kończą upiciem się. Nie potrafią odmówić sobie dalszego picia. Niekontrolowane zachowanie szybko rzuca się w oczy. Alkoholicy po wypiciu niewielkiej ilości alkoholu mówią o tym jak poczuli wielki przymus dalszego picia. Najczęściej są to mężczyźni. W odniesieniu do tego sposobu picia mówi się o utracie kontroli79.
Uzależnieni pijący w sytuacjach problemowych to kolejna grupa. Sięganie po alkohol w tej grupie występuje wtedy, kiedy osoba w problemowej lub konfliktowej sytuacji, ma poczucie, że innego wyjścia lub możliwości poradzenia, sobie niż wypicie nie ma. Uzależnieni w tych sytuacjach czują się bezbronni, kiedy nie spożyją alkoholu. Ta forma uzależnienia występuje częściej u kobiet80.
Alkoholicy, u których występują naprzemiennie okresy abstynencji i niekontrolowanego picia, gwałtownego picia, to grupa uzależnionych pijących okresowo. Osoby te nie są w stanie określić przyczyn rozpoczęcia picia. Niektórzy stosują tzw. myślenie magiczne łącząc np. picie z fazami księżyca. Otoczenie nie rozumie, dlaczego po silnych objawach abstynencyjnych, jakie następują po okresie
77 Kinney J, Leaton G, Zrozumieć alkohol… op.cit., s. 72 78 Lindenmeyer J., Ile możesz wypić… op.cit., s. 90 79 Ibidem, s. 91
80 Ibidem, s. 91
picia, alkoholik znów powraca do picia. Z powodu niekiedy długiego okresu abstynencji alkoholikowi trudno przyjąć do wiadomości, że jest uzależniony81.
6.2.4. Czynniki sprzyjające procesowi uzależnienia
Nie wszyscy się uzależniają. Proces ten zależy od wielu czynników. Leżą one zarówno po stronie samej osoby jak i jej otoczenia. Proces uzależnienia przyspieszają niektóre warunki. Jednym z nich jest niska tolerancja frustracji. Są to osoby, które zakładają, że w ich życiu wszystko będzie przebiegało bezproblemowo. Szybko się niecierpliwią, denerwują, stają się w razie kłopotów agresywne. Źle znoszą przykre emocje, takie jak lęk, złość, smutek czy nudę. Zawsze oczekują natychmiastowego pozytywnego efektu swoich działań. Mają słabą samokontrolę. Sięgają po alkohol, gdy coś nie idzie po ich myśli. Czują wtedy, że inaczej nie wytrzymają. Szczególnie narażone na uzależnienie są osoby, które na trzeźwo czują się bezradne i niepewne. Nie potrafią radzić sobie ze stresem i konfliktami z otoczeniem i samym sobą. Żeby dodać sobie odwagi – piją. Żeby zwiększyć samoocenę – piją. Są to osoby, które nie znajdują innych sposobów radzenia sobie z rozwiązywaniem konfliktów82.Czynnikiem, który także może, ale nie musi przyspieszyć uzależnienia jest otoczenie społeczne. Takim otoczeniem mogą być dużo pijący znajomi lub rodzice. Także bliscy, którzy tłumaczą wybryki alkoholowe swojego krewnego przyczyniają się do uniemożliwienia samej osobie uzależnionej dostrzeżenia problemu.
Na szybkość powstawania uzależnienia wywiera wpływ stopień dojrzałości organizmu. Znaczną rolę odgrywa wiek, w którym rozpoczyna się intensywne picie alkoholu. Pijąc intensywnie przed 20 rokiem życia można się uzależnić w przeciągu kilku miesięcy, między 20 a 25 rokiem życia potrzeba na to średnio ok. 2-4 lata a po 25 roku życia okres uzależnienia się trwa kilka a nawet kilkanaście lat83.
Można wyróżnić biologiczne, społeczne, psychologiczne i duchowe czynniki wpływające na rozwój uzależnienia. Według badań nad bliźniętami i rodzinami z problemem alkoholowym uwarunkowanie genetyczne tej choroby ma istotne znaczenie w procesie uzależnienia. Niewątpliwie duże znaczenie ma dziedziczone podłoże biochemiczne. Możliwe jest odziedziczenie predyspozycji do uzależnienia
81 Ibidem, s. 91 82 Ibidem, s. 99
83 Woronowicz B.T, Alkoholizm jest chorobą… op.cit., s.15
i różnych pozytywnych lub negatywnych reakcji organizmu na alkohol. Zrozumiałe jest, więc, że inni będą dążyć do powtarzania przy pomocy alkoholu przyjemnych dla siebie stanów a inni będą go unikać84.
Dotychczas opisano kilka genów wpływających na podatność na alkoholizm. Są one jednak bardzo rozpowszechnione w populacji. Mimo to uzależnienie jest zaburzeniem wysoce dziedzicznym. Genów jednak nie należy utożsamiać z przeznaczeniem, ponieważ efekty ich działania pojawiają się dopiero pod wpływem specyficznych czynników środowiskowych. Jedynie połowa czynników ryzyka alkoholizmu jest dziedziczna85.
Rozpowszechnienie problemów alkoholowych ma ścisły związek z obyczajowością i postawami społecznymi. Wyróżniamy kultury z dominującym wzorcem abstynencji, takie gdzie dezaprobata dla pijaństwa połączona jest z tolerancją dla indywidualnych pijaków (np. w społeczeństwie polskim) oraz kultury pijackie lub takie, które akceptują picie alkoholu, lecz pod dużą kontrolą (np. kultura żydowska) Szczególnie ważne znaczenie ma środowisko rodzinne, które może zmniejszyć bądź zwiększyć ryzyko uzależnienia. Istotną rolę przypisuje się dziedziczeniu społecznemu, które polega na stosowaniu w życiu dorosłym norm i zwyczajów obowiązujących w domu rodziców. Alkoholicy pochodzą najczęściej z rodzin z problemem alkoholowym bądź z rodzin abstynenckich, co tłumaczone jest przez brak właściwego wzorca picia. Ważną rolę odgrywa dostępność napojów alkoholowych; ich cena, gęstość sieci sklepów, w których można je nabyć czy też dostępność napojów o różnej zawartości alkoholu. Mechanizmami, które warunkują zachowanie człowieka są jego cechy osobowości. Większość alkoholików to osoby niedojrzałe emocjonalnie mające więcej niż inni problemów z pokonywaniem trudności życiowych. Prawie wszystkie ofiary uzależnienia okresowo demonstrują zachowania antyspołeczne i destruktywne. Zdaniem badaczy alkohol traktowany jest przez osoby z predyspozycjami, jako środek ułatwiający im funkcjonowanie oraz łagodzący egzystencjalny „ból istnienia”. Szczególną rolę odgrywa system zaprzeczeń, zakłamania, mobilizujący wszelkie mechanizmy obronne, aby móc pić dalej86. Uzależnienie od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych jest często wynikiem
84 Ibidem, s. 15-17
85 Nurnberger J.I., Bierut L.J., Alkoholizm w ludzkich genach, „Świat Nauki”, 2007, nr 6 (190), s. 58-65 86 Woronowicz B.T, Alkoholizm jest chorobą… op.cit., s. 17-19
interakcji dwóch czynników: cierpienia psychicznego i niezdolności radzenia sobie z nim87.
Duchowość wiąże się z zaangażowaniem w sprawy czy ludzi, które zajmują najważniejsze miejsce w naszym życiu. Odzwierciedla zaangażowanie emocjonalne, dotyczy wartości, sensu życia i decyduje o chęci życia. Zdaniem księdza J. Tischnera kluczem do duchowości jest wolność. Duchowość przejawia się w sztuce, kulturze i stosunku do samego siebie. Alkoholizm jest chorobą duchową, ponieważ w miarę jej rozwoju, alkohol staje się najważniejszą rzeczą w życiu, ośrodkiem szczególnej uwagi i obiektem relacji. Niektórym osobom alkohol pozornie pomaga wypełnić pustkę w życiu. Nie zauważają natomiast, że wypiera to rzeczy wartościowe, uniemożliwia urzeczywistnienie posiadanych talentów i zdolności i pogłębia osamotnienie. Poczucie siły i spełnienia znika z chwilą, kiedy alkohol przestaje działać. Pojawia się jeszcze większe osamotnienie, od którego ucieczką jest kolejna porcja alkoholu. Utrwala się mechanizm „błędnego koła88. Mechanizmy etiologiczne, łączące ryzyko uzależnienia od alkoholu z rozwojem uzależnienia są słabo poznane89.