W celu zbadania efektywności kształcenia, celowości oraz przy-datności aktualnych standardów kształcenia na kierunku dziennikar-stwo i komunikacja społeczna w opinii studentów oraz zgłaszanych przez nich propozycji w zakresie podniesienia jakości kształcenia posłużono się metodą badań terenowych, techniką sondażu, nato-miast jako narzędzie posłużył kwestionariusz ankiety audytoryjnej z wystandaryzowanymi pytaniami. Analogiczną metodę badawczą zastosowano w odniesieniu do badania opinii przedstawicieli ka-dry naukowo-dydaktycznej. Sondaż to szczególny sposób badania opinii, postaw, wartości, norm społecznych czy aspiracji za pomocą wywiadów z konkretnymi ludźmi, najczęściej posiłkujący się z góry przygotowanymi kwestionariuszami. Earl Babbie twierdzi, że bada-nia ankietowe są najlepszą dostępną metodą dla tych badaczy, którzy chcą zbierać oryginalne dane w celu opisywania populacji zbyt du-żej, by zaobserwować ją bezpośrednio. Dzięki starannemu doborowi losowemu otrzymujemy grupę respondentów, co do których mo-żemy zakładać, że ich cechy odzwierciedlają cechy szerszej popula-cji, natomiast starannie skonstruowane kwestionariusze dostarczają danych w tej samej formie od wszystkich respondentów. Dodatko-wo badania sondażowe są doskonałym narzędziem pomiaru postaw i poglądów w dużej populacji5. Wprawdzie nazwa „ankieta” jest wie-loznaczna, jednak pojęcie to używane jest w socjologii do określenia techniki badawczej, w której kwestionariusz wypełnia z reguły sam badany lub w jego imieniu tzw. ankieter. Znaczenie to kładzie przede wszystkim nacisk na sposób, całą procedurę zbierania materiałów.
W innym znaczeniu ankietą określany jest kwestionariusz, formularz z zestawem pytań do badanego, na które udziela on pisemnej
od-5 E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004, s. 26–269.
powiedzi. L.A. Gruszczyński zaproponował określenie „technika ankiety” na sposób zbierania danych socjologicznych oraz używa-nie nazwy „kwestionariusza ankiety” do określenia samego narzę-dzia badawczego stosowanego w technice ankiety6.
Oczywiście jak każda technika, badania ankietowe mają swoje zalety, ale również i wady. Do głównych zalet zaliczyć można:
• niskie koszty dotarcia do respondentów w porównaniu z inny-mi metodainny-mi,
• możliwość dotarcia do jak największej liczby ankietowanych w krótkim czasie (szczególnie w przypadku ankiety audytoryj-nej, czyli takiej, jaką zastosowano w opisywanych badaniach),
• obniżenie błędu wynikającego z tzw. wpływu ankieterskiego,
• ankiety zapewniają bardzo wysoki stopień anonimowości, co jest szczególnie ważne w przypadku badań dotyczących drażli-wych, osobistych tematów,
• każdy z respondentów ma czas, aby zastanowić się nad odpo-wiedzią,
• za pomocą ankiet można zbadać próby rozproszone po dużym obszarze geograficznym (ta zaleta jest szczególnie istotna w opi-sywanych badaniach, ponieważ objęły one teren całej Polski).
Podstawową wadą jest fakt, iż ankieta nie zapewnia badaczom możliwości sondowania respondentów, aby uzyskać dodatkowe in-formacje lub wyjaśnić jakąś odpowiedź. Innymi utrudnieniami an-kiet audytoryjnych są: niski stopień kontroli badacza nad procesem wypełniania ankiety (co może powodować braki w odpowiedziach, odpowiedzi błędne, wynikające np. z niezrozumienia pytania bądź instrukcji odpowiedzi na nie) oraz to, że ankieta wymaga prostych, łatwo zrozumiałych pytań i czytelnych instrukcji7. Pomimo
świado-6 L.A. Gruszczyński, Elementy metod i technik badań socjologicznych, Śląskie Wydaw-nictwa Naukowe, Tychy 2002, s. 12.
7 Ch. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, Wydawnictwo Zyski S-ka, Poznań 2001, s. 243.
mości ograniczeń i wad techniki sondażowej i narzędzia kwestio-nariusza ankiety wybrano tę właśnie metodę ze względu wszystkie wyżej wymienione zalety, uznając ją za najodpowiedniejszą do uzy-skania odpowiedzi na postawione pytania badawcze.
W konfrontacji do badania studentów i kadry naukowo-dy-daktycznej, a jednocześnie w celu ich uzupełniania, w odniesieniu do trzeciej fazy badań wybrano opcję badań jakościowych, które w przeciwieństwie do badań o charakterze ilościowym są zwykle prowadzone na niewielką skalę i obejmują relatywnie małą licz-bę respondentów. Wyników tych nie można więc traktować jako reprezentatywnych. Niemożliwe jest również wnioskowanie sta-tystyczne na ich podstawie. Wartość badania jakościowego opinii ekspertów tkwi jednak w czym innym. Ich zadaniem było udziele-nie odpowiedzi na pytania „jak” oraz „dlaczego właśudziele-nie tak” po-winny wyglądać zmiany w odniesieniu do kształcenia dziennikarzy i specjalistów w zakresie komunikacji społecznej. Chodziło więc o poznanie oraz zrozumienie przyczyn, motywów i propozycji kie-runków działania, dających w konfrontacji z wynikami badań opi-nii studentów i kadry naukowo-dydaktycznej kompleksowy obraz aktualnej sytuacji i przyszłych zmian w systemie kształcenia dzien-nikarzy w Polsce. Do realizacji badania wykorzystano metodę in-dywidualnego wywiadu pogłębionego (in-depth-interview), opartą na indywidualnych rozmowach przeprowadzanych z pojedynczymi osobami, mającymi szczególny związek z poruszaną problematyką.
Decyzja o wyborze tej właśnie metody badawczej podyktowana była potraktowaniem ankietowanych jako ekspertów w zakresie studiów dziennikarskich. Z tego punktu widzenia zdecydowano o celowym doborze próby, tym bardziej że a priori założono niere-prezentatywność i ekspercki charakter wyników badań. W obrębie wybranej metody badawczej zdecydowano się na wykorzystanie narzędzia badawczego w postaci scenariusza wywiadu skonstru-owanego w oparciu o założone cele projektu badawczego, jak
również informacje otrzymane w ramach ilościowej części badania studentów i nauczycieli akademickich. Scenariusz wywiadu opierał się na 16 pytaniach otwartych, jego elastyczność umożliwiła jednak ich uszczegóławianie w trakcie realizacji wywiadu, jak również za-dawanie pytań, których scenariusz nie uwzględniał, a które rodziły się jako wynik prowadzonych rozmów i wynikały z kontekstu po-ruszanej tematyki. Wykorzystanie niewystandaryzowanego narzę-dzia w pewnym stopniu zmniejsza rzetelność badania i ogranicza możliwość porównywania uzyskanych wyników, jednak wydaje się zasadne ze względu na postawiony mu cel: wyjaśnienie i zrozumie-nie pewnych tendencji oraz dotarcie do informacji, których pozy-skanie drogą prostych badań ankietowych byłoby niemożliwe. Wy-wiady zostały zarejestrowane i poddane analizie jakościowej, której efekt uwzględniono w niniejszej publikacji. Uzasadniając wybraną metodę badawczą, należy podkreślić, że badania ilościowe i jako-ściowe nie stanowią w stosunku do siebie alternatywnych propo-zycji, a raczej traktowane winny być jako wzajemne uzupełnienie, umożliwiające kompleksową realizację projektu badawczego.