• Nie Znaleziono Wyników

(S ch lu ß v o n S. 758.)

IV. D a s H i n a u s r ü c k e n d e r E r m ü d u n g s g r e n z e .

D a s H in a u s rü c k e n d e r E rm ü d u n g s g r e n z e i s t e in e F r a g e d e r O rg a n is a tio n d e r A rb e it. A ls so lc h e is t sie m it d e r F r a g e d e r z w e c k m ä ß ig e n A n p a s s u n g z w isc h en d e r A r b e i t u n d d e m A r b e i t e n d e n , d ie in d ie s e m R a h m e n b is h e r n u r h in sich tlic h d e r E r m ü d u n g b e tr a c h te t w u rd e , in n ig v e rk n ü p ft. J e a llg e ­ m e in e r a b e r u n d je v o llk o m m e n e r d ie B e tr ie b s o r g a n is a tio n v o n d ie s e m G r u n d ­ s a tz d e r A n p a s s u n g d u rc h d ru n g e n ist, d e s to s p ä t e r w ird a u ch d ie E rm ü d u n g w irk s a m w e rd e n .

A. D e r A r b e i t e r .

D e r Z e itp u n k t, von d e m a b U m fa n g u n d W e r t d e r L e is tu n g e n vom S ta n d p u n k te d e r W irts c h a ftlic h k e it d e r A rb e it e in e g r ö ß e r e A b n a h m e o ffe n ­ b a r e n , so ll a ls E r m ü d u n g s g r e n z e b e z e ic h n e t w e rd e n . D ie s e r Z e itp u n k t d e c k t sic h n ic h t m it d e m d e s E r m ü d u n g s e in tr itts , d e r viel f r ü h e r lie g t, a b e r in fo lg e z a h lre ic h e r, die E r m ü d u n g s w ir k u n g b e e in f lu s s e n d e r u n d ü b e rd e c k e n d e r B e g le ite rs c h e in u n g e n w ie Ü b u n g , G e w ö h n u n g , A n r e g u n g n o c h n ic h t s o fo rt d e n le is tu n g h e ra b s e tz e n d e n E in flu ß n a c h sich z ie h t. E r is t a u ch d e m Z e itp u n k t w e it v o r g e la g e r t, w o e tw a d ie E r s c h ö p fu n g b e g in n e n w ü r d e , sich g e lte n d zu m a c h e n . J e d e m M e n s c h e n ist se in e b e s o n d e re E r m ü d u n g s g r e n z e e ig e n . Sie ist n ic h t als ein f ü r a lle m a l f e s ts te h e n d e L in ie z u d e n k e n , s o n d e r n e h e r als b r e itg e la g e r te r B e re ic h , in n e rh a lb d e s s e n d ie E r m ü d u n g s g r e n z e h in u n d h e r s c h w a n k t. D ie se S c h w a n k u n g e n e r g e b e n sich a u s e in e r R e ih e v o n e r m ü d u n g s ­ b e s c h le u n ig e n d e n u n d e rm ü d u n g s v e r z ö g e m d e n U m s tä n d e n , d ie te ils in d e r g r o ß e n W a n d e lb a r k e it d e s E in z e ln e n , te ils in d e n v e rs c h ie d e n e n E ig e n s c h a fte n d e r A rb e it, te ils in d e n m a n n ig fa c h e n A r b e its b e d in g u n g e n u n d A rb e its v e r h ä lt­

n isse n b e g r ü n d e t lie g e n . D ie A rt u n d W e is e , w ie d ie A r b e its o r g a n is a tio n s o l­

c h e n b e sc h le u n ig e n d e n u n d v e rz ö g e rn d e n E in flü s s e n e n tg e g e n tr itt, w ird b e ­ s tim m e n d f ü r d ie L a g e d e r E r m ü d u n g s g r e n z e . D ie g ü n s tig s te G r e n z e n la g e w ird zw eifello s d a d u r c h e rre ic h t, d a ß alle e r m ü d u n g s b e s c h le u n ig e n d e n E in flü ss e tu n lic h s t a u s g e s c h a lte t, d a g e g e n alle e rm ü d u n g s v e r z ö g e m d e n w e itg e h e n d b e ­ g ü n s tig t w e rd e n .

H in sic h tlic h d e r P e r s o n d e s A r b e i t e r s w ird d ie ric h tig e A u sw a h l, u n d z w a r n ic h t alle in in b e z u g a u f s e in e E r m ü d u n g s n e ig u n g , s o n d e rn a u c h auf se in e g e s a m te k ö r p e rlic h -g e is tig e E ig n u n g , h ie r b e i v o n g r o ß e r B e d e u tu n g . D ie

3 i < i > i o d o i 4 o O C I8 IE r:

t K M U U U N ü B t l M IN D U S T R IE L L E N A R B E IT S V O R G A N G 853

p ra k tis c h e E r fa h ru n g le h r t, d a ß g e w is s e A rb e ite r in fo lg e ih r e r g ü n s tig e n p s y c h o p h y s is c h e n A rb e its v e ra n la g u n g w e n ig e r e rm ü d u n g s g e h e m m t sin d als je n e , d e n e n w e rtv o lle B e ru fs a n fo rd e ru n g e n a b g e h e n . D e r jew eilig e E rnäli- ru n g s - u n d G e s u n d h e its z u s ta n d ist d a b e i w e se n tlich f ü r d ie B e u rte ilu n g d e r zu e r w a r te n d e n A rb e its f ä h ig k e it4). D ie F r a g e n ach d e r v o rte ilh a fte s te n L ag e d e r E r m ü d u n g s g r e n z e w ird d a m it zu e in e r so lc h en n ach d e r zw ec k m äß ig e n A rb e its e ig n u n g .

A b e r a u c h d e r B e s tg e e ig n e te w ird n o c h w e c h s e ln d e G re n z e n la g e n a u fw eise n , die d u rc h d ie v e r ä n d e r te W id e rs ta n d s fä h ig k e it g e g e n E rm ü d u n g s e in flü s s e in d e n v e rs c h ie d e n e n J a h r e s z e i t e n u n d L e b e n s a lte rn b e d in g t sin d . D ie B e­

o b a c h tu n g n e ig t im a llg e m e in e n zu d e r A n sic h t, d a ß im W in te r d ie L e is tu n g s ­ g re n z e h ö h e r lie g t als im H o c h s o m m e r. D ie U n te rs u c h u n g e n v o n M. B e r - n a y s an T e x tila r b e ite r n h a b e n d ies n ic h t b e s tä tig t. D e r W in te r z e ig te s o g a r ein e u n g ü n s tig e W irk u n g au f die A rb e its le is tu n g d e r ü b e r 40 J a h r e a lte n und d e r 14- b is 2 4 jä h rig e n A rb e ite r, w ä h re n d bei d e n d a z w is c h e n lie g e n d e n A lte rs ­ stu fe n ü b e r h a u p t k e in U n te rs c h ie d g e g e n ü b e r d e r J a h re s d u rc h s c h n itts le is tu n g fe s tz u s te lle n w a r. D e r u n g ü n s tig e E in flu ß d e s S o m m e rs w u rd e v e rn e in t. N u r d e r F rü h lin g w irk te le is tu n g s v e rm in d e rn d au f d ie w e n ig e r als 40 J a h re a lten A rb e ite r u n d d ie g e le r n te n A rb e ite rin n e n d e sse lb e n A lte rs ; d a g e g e n le is tu n g s ­ s te ig e r n d au f alle ü b e r 40 J a h r e a lte n A rb e its k rä fte u n d a u f d ie u n g e le rn te n A rb e ite rin n e n je d e n A lte rs. D ie se e in s e itig e n B e o b a c h tu n g e n sin d n a tü rlic h n o c h n ic h t g e e ig n e t, die G ru n d la g e z u r A u fs te llu n g a llg e m e in g ü ltig e r B e trie b s ­ a n w e is u n g e n f ü r e in e e in w a n d fre ie p e rio d is c h e A rb e its v e rg e b u n g zu b ie te n . D a g e g e n e rla u b e n die b is h e rig e n F e s ts te llu n g e n w o h l, so lch e hin sich tlich d e s L e b e n s a l t e r s a u fz u ste lle n . D ie v o rh in e rw ä h n te n U n te rs u c h u n g e n von B e r n a y s u n d n o c h e in g e h e n d e r d ie vo n B i e ń k o w s k i 5) h a b e n d e n E in flu ß d es A lte rs au f d ie E r m ü d u n g s g r e n z e n la g e ü b e re in s tim m e n d n a c h g e w ie s e n . S o ­ w ohl b e i m ä n n lic h e n als a u c h b e i w e ib lic h en A rb e ite rn lä ß t sich ein ra sc h e s A n s te ig e n d e r L e is tu n g s fä h ig k e it b is z u r A lte rs k la ss e v o m 25. b is 40. L e b e n s ­ ja h re v e rfo lg e n , w o ra u f ein la n g s a m e re s S in k en e in tr itt (s. A bb. 4). D ie g r ö ß te W id e rs ta n d s fä h ig k e it g e g e n E rm ü d u n g s e in flü s s e s c h e in t also im A lte r v o n 25 bis 40 J a h r e n g e g e b e n zu sein . D ie A rt d e r B e sc h ä ftig u n g ist d a f ü r m a ß ­ g e b e n d , o b d ie E r m ü d u n g s g r e n z e n h ö c h s tla g e a m A n fan g , in d e r M itte o d e r g e g e n A u s g a n g d ie s e r A lte rs p e rio d e lie g t. »D ie L e is tu n g s fä h ig k e it nim m t m it s te ig e n d e m L e b e n s a lte r d e s to m e h r a b , je g r ö ß e r e G e sch ick lich k eit, Fin­

g e rfe rtig k e it, O r ie n tie ru n g s fä h ig k e it u n d S in n e s s c h ä rfe die b e tre ffe n d e A r­

b e it b e a n s p ru c h t. S o lie g t d a s L e istu n g sm a x im u m f ü r F e in d ra h tz ie h e r, ein B e­

ruf, d e r ein e g r o ß e G e sc h ick lic h k e it im Z ie h e n d e s D ra h te s d u rc h die Z ie h d ia ­ m a n te n , s o w ie g u te S e h sc h ä rfe u n d A u fm e rk s a m k e it, u m ein R eiß en d ie s e r 4) ln W ä rm e e in h e ite n , d. i. d em H e iz w e rt d e r a u s r u tz b a r e n T e ile d e r N ah ru n g , a n g e g e b e n , b e ­ d arf n a c h d e n b is h e r g e lte n d e n A nschauungen* b ei ein e m K ö rp e rg e w ic h t vo n 70 b is 75 k g

d e r L e ic h ta rb e ite r rd . 23CO W E d e r S c h w e ra rb e ite r rd . 2800 W E

d e r S c h w e rs ta rb e ite r rd. 3000 bis 4000 W E a m T a g e.

D ie A rb eiterk o st is t d e s h a lb in b e z u g au f M aß u n d Z u s a m m e n s e tz u n g so zu w äh le n , d aß m it d e n a u fg e n o m m e n e n N ah ru n g ssto ffen a u c h d ie b e n ö tig te K alo rien zu fu h r v e rb u n d e n ist. U n se re h e u tig e A rb e ite re rn ä h ru n g s p o litik s u c h t au f Q ru n d d er v e rte ilb a re n L e b e n s m itte l d u rc h S o n d e rz u la g e n d ie se r T a ts a c h e g e r e c h t zu w e rd e n .

5) S c h rille n d e s V erein s Itlr S ozialpolitik Bd. 134, 1910.

fe in e n D rä h te s o f o r t zu b e m e r k e n , e r f o r d e r t, z w isc h e n d e m 32. u n d 34. L e b e n s ­ ja h r. J e g r ö b e r die A rb e it, d e s to m e h r v e r s c h ie b t sic h d ie H ö c h s tle is tu n g n a c h d e n h ö h e re n J a h r e s k la s s e n zu. S ie lie g t b e is p ie ls w e is e b e i d e n G o ld d r a h tz ie h e r n z w isc h en d em 34. u n d 36. J a h r e , b e i d e n Z ie h e r e ia r b e ite r n im a llg e m e in e n

z w isc h en d em 34. u n d 38. J a h r , b e i d e n T r a n s p o r ta r b e ite r n b e i e tw a . 38 J a h r e n , e b ei u n g e le r n te n A r b e ite r n z w isc h e n d e m 34. u n d 36. L e b e n s ja h r. J e h ö h e re a g e is tig e A n s p rü c h e an die A r b e ite r g e s te llt w e r d e e n , je m e h r d e r E rfo lg d e r * A rb e it v o n ' d e m M a ß d e r e r la n g te n E r f a h r u n g a b h ä n g t, d e s to w e ite r w ird ä sic h die H ö c h s tle is tu n g m it s te ig e n d e m L e b e n s a lte r v e rs c h ie b e n . E in e

A r b e ite r g r u p p e , f ü r die d ie s e V o r a u s s e tz u n g e n z u tre ffe n , sin d d ie S c h m e lz e r in d e r M e ta llg ie ß e re i.« (F re i a n g e f. n a c h B ień k o w sk i.)

se

á, i Mt ter,

tose

«Sí

litó

¿inste

l i !

iísfo des B wh i ta ji scbdi H in sic h tlic h d e s V e r h a lte n s d e r b e id e n G e s c h l e c h t e r g e g e n ü b e r d e r

E r m ü d u n g is t m a n g e n e ig t, d ie g e r in g e r e W id e r s ta n d s f ä h ig k e it a u f s e ite n d es w e ib lic h en G e s c h le c h ts zu su c h e n , e in e A u ffa s s u n g , d ie k e in e s w e g s ü b e ra ll B e s tä tig u n g fin d e t. E in e g r o ß e E is e n g ie ß e r e i, in d e r d ie F r a u e n W äh re n d d e s K rie g e s d ie B o h rm a s c h in e n u n d S ta n z e n b e d ie n te n u n d in d e r K e rn m a c h e re i t ä tig w a r e n , w e r te t ih re A r b e its le is tu n g b e i F a c h a r b e ite n u n d s c h w ie rig e n A r­

b e ite n m it u n g e f ä h r 50 v H v o n d e r d e s m än n lic h e n A r b e ite r s , b e i e in fa c h e re n A rb e ite n m it e tw a 60 b is 70 v H . E in e g r o ß e F a b rik la n d w irts c h a ftlic h e r M a sc h in en u n d G e r ä te e r k lä r t, d a ß d ie L e is tu n g e n d e r a n d e r B o h rm a s c h in e u n d m it A n s tre ic h a rb e ite n b e s c h ä ftig te n F r a u e n u n g e f ä h r d e n L e is tu n g e n m ä n n ­ lic h e r A r b e ite r e n ts p r e c h e n ; in m a n c h e n F ä lle n , z. B. b e i d e r B e d ie n u n g k le in e r S c h n e llb o h rm a s c h in e n se ie n sie s o g a r g r ö ß e r . E in ig e g e s e tz lic h e B e s tim m u n g e n ü b e r die B e s c h ä ftig u n g v o n K in d e rn , ju g e n d lic h e n P e r s o n e n u n d F r a u e n b a u e n sic h auf d e n e b e n e rw ä h n te n T a ts a c h e n a u f, o h n e ih n e n je d o c h voll g e r e c h t zu

w e rd e n . fett

B. D e r A r b e i t s v o r g a n g .

W e n n w ir u n s n u n m e h r d e r F r a g e z u w e n d e n , w ie w e it die A r b e it s e lb st d ie L ag e d e r E r m ü d u n g s g r e n z e b e s tim m e n k a n n , so m ü s s e n w ir a n d a s im v o rig e n A b s c h n itt G e s a g te w ie d e r a n k n ü p fe n . W ir h a b e n d o r t g e s e h e n , d a ß je d e A rt v o n B e s c h ä ftig u n g ih re b e s o n d e re E r m ü d u n g s g r e n z e h a t, d ie u m s o s p ä te r e r re ic h t w ird , je s o r g f ä ltig e r A rb e it u n d A r b e ite r in b e z u g a u f ih re n b e id e rs e itig e n E r m ü d u n g s w e rt a u fe in a n d e r a b g e s tim m t sin d .

■ ¡fitra i Mbis15 17b/s2¥ 25 bis 70 Wbis 50 50bis50Jabre

A b b . 4.

L e is tu n g m ä n n lic h e r u n d w e ib lic h e r A rb e ite r n a c h A lte rs k la ss e n .

E R M Ü D U N G B E IM I N D U S T R I E L L E N A R B E I T S V O R G A N G 857 A b e r a u c h d e r A rb e its v o rg a n g a n sieh ist m it e in e r R eih e von e r m ü d u n g s ­ b e s c h le u n ig e n d e n u n d e rm ü d u n g s v e rz ö g e rn d e n E rs c h e in u n g e n b e h a fte t, d e re n g e s c h ic k te B e rü c k s ic h tig u n g w e it h in a u s g e s c h o b e n e G re n z p u n k te e rm ö g lich t.

D ie U n te rs u c h u n g e n K r a e p e l i n s u n d s e in e r S ch u le h a b e n als b e d e u ts a m e s e r m ü d u n g s v e r z ö g e r n d e s E le m e n t die Ü b u n g e rk a n n t. W ie d ie E rm ü d u n g ist a u c h sie e in e B e g le ite rs c h e in u n g je d e r A r b e it; ih re au f d ie A rb e its w e rte nach M e n g e u n d G ü te g e r ic h te te W irk u n g is t je d o c h d e r d e r E rm ü d u n g völlig e n tg e g e n g e s e tz t. W ä h re n d d ie s e b e s tr e b t ist, die L eistu n g s fä h ig k e it h e r a b z u ­ s e tz e n , w e n n m ö g lic h zu v e rn ic h te n , s u c h t je n e sie vo n A n fan g a n zu h e b en . D e r A rb e its v e rla u f z e ig t u n s s o m it Ü b u n g u n d E rm ü d u n g in fo rtw ä h re n d e m K am p fe. W ä h re n d a b e r die E r m ü d u n g d u rc h e n ts p re c h e n d e E rh o lu n g re s tlo s a u fg e h o b e n w e rd e n k a n n , b r in g e n d ie v o n je d e r S c h ich t z u rü c k b le ib e n d e n Ü b u n g s r e s te d e r v o r h a n d e n e n L e is tu n g s fä h ig k e it e in e n im m e r g r ö ß e re n Z u ­ w ach s, w o d u rc h d ie p s y c h o lo g is c h e E in s te llu n g a u f d ie A rb e it im m e r leich ­ te r, s ic h e re r u n d h e m m u n g s fre ie r g e lin g t. In fo lg e d e s s e n w ird die E r m ü ­ d u n g s g re n z e im m e r s p ä te r e rre ic h t. S o k a n n es V o rkom m en, d a ß sch ließ lich s e lb s t d a s ü b e r h a u p t e r re ic h b a r e H ö c h s tm a ß d e r L e is tu n g n ic h t die g leic h e E rm ü d u n g e rz e u g t, w ie zu A n fa n g w e it m in d e r s c h w e re A rb e ite n . D ieses V e r ­ z ö g e rn d e r E rm ü d u n g g e h t in d e s s e n n ic h t ins U n e n d lic h e ; es h ä lt sich in g e ­ w issen G re n z e n , d a e r fa h r u n g s g e m ä ß a u ch b e i b e s te in g e ü b te r u n d le ic h te r A rb e it sic h b e i u n u n te r b r o c h e n e r F o r ts e tz u n g b a ld d e u tlic h e E rm ü d u n g s ze ic h e n e in s te lle n . D ie d u rc h Ü b u n g zu e rz ie le n d e le ic h te re p sy c h o p h y sisc h e E in ­ s te llu n g d e s A rb e ite rs au f d ie zu le is te n d e A rb e it e r fo r d e r t die E n tw ic k lu n g u n d S c h u lu n g s e in e r Ü b u n g s fä h ig k e it d u rc h die P ra x is. D ie se s u c h t d u rc h p la n m ä ß ig e th e o r e tis c h e u n d v o r a lle m d u rc h p ra k tis c h e A u s b ild u n g in L e h r­

lin g s fo rtb ild u n g s s c h u le n , W e rk s c h u le n , L e h rw e rk s tä tte n , d u rc h1 M ita rb e ite n in d e n B e trie b s w e r k s tä tte n u n te r A n le itu n g e rfa h re n e r A rb e ite r, in n e u e r e r Z eit a u c h in d e n L e h rg ä n g e n fü r h a n d w e r k s m ä ß ig e u n d fa ch g e w e rb lic h e A u sb il­

d u n g d e r F r a u ih rem A rb e ite rn ac h v y u ch s h in re ic h e n d G e le g e n h e it zu b ie te n , sich d u rc h f o r tg e s e tz te Ü b u n g e n im G e b ra u c h e d e r W e rk z e u g e u n d in d e r B e­

d ie n u n g d e r M a s c h in e n u n d A p p a ra te d ie F e rtig k e ite n a n z u e ig n e n , die zu e in e r n u tz b rin g e n d e n B e ru fs a u s ü b u n g e rfo rd e rlic h sind. H ie rb e i e m p fie h lt sich, bei d e r E in ü b u n g d e r e in z eln e n A rb e its v e rfa h re n d u rc h A u s s c h a ltu n g so w o h l al­

ler ü b e rflü s s ig e n als a u c h a lle r in b e z u g a u f Raum,- u n d Z e itv e rh ä ltn is s e , A u fe in ­ a n d e rfo lg e u n d A n s tr e n g u n g u n z w e c k m ä ß ig e n M u s k e lb e w e g u n g e n die p s y c h o ­ p h y sisch s p a rs a m s te n W e g e zu g e h e n , w o d u rc h w e ite re E r m ü d u n g s tr ä g e r vom A rb e its v o rg ä n g e f e rn g e h a lte n w e rd e n . In b e z u g a u f e in z u ü b e n d e B e w e g u n g s ­ k e tte n ist d e r A r b e its v o r g a n g so zu g e s ta lte n , d a ß d ie a rb e ite n d e M u s k e lg ru p p e bei sich g e lte n d m a c h e n d e r E rm ü d u n g im m e r d u rc h ein e a n d e re a b g e lö s t w ird, d e re n m o to ris c h e s Z e n tru m in d e r G e h irn rin d e d u rc h d ie v o r a u s g e g a n g e n e A r­

b e it n ic h t b e a n s p ru c h t w u rd e . D ie T e ile rm ü d u n g s re a k tio n lä ß t sich d a d u rc h ü b e r e in e n lä n g e r e n Z e itra u m h in a u fh e b e n . Bei d e r E in s te llu n g ä lte r e r A r­

b e itsk rä fte is t ein U rte il ü b e r die v o rh a n d e n e Ü b u n g s fe rtig k e it a u s d e r A rt d e r B e s c h ä ftig u n g e n , d ie d ie s e L e u te lä n g e re Z e it h in d u rc h a u s g e ü b t h a b e n , m ö g lich . D ie L än g e d e r e in g e tre te n e n A rb e its u n te r b r e c h u n g d a rf d a b ei nich t a u ß e r B e tra c h t b le ib e n ; d e n n — a u c h d a s h a b e n die U n te rs u c h u n g e n K ra e ­ p e lin s d a r g e ta n — d e r b e i je d e r W ie d e r h o lu n g o d e r in n e rh a lb ein e s A rb e its ­ z e itra u m e s e rz ie lte Ü b u n g s g e w in n lä ß t sic h n ic h t auf u n b e g r e n z te Z eit a u f­

sp e ic h e rn . S e in e F ris c h e u n d V e rw e n d b a r k e it is t v ie lm e h r s e h r vo n d e r L ä n g e d e r Z e it a b h ä n g ig , w ä h r e n d d e r e r n ic h t n u tz b a r g e m a c h t w ird . D ie se Z e it h a t e in e n Ü b u n g s v e r lu s t z u r F o lg e , d e r im a llg e m e in e n ih r e r D a u e r u n ­ m itte lb a r e n ts p r ic h t, im b e s o n d e r e n a b e r s o v e rlä u ft, d a ß a u f e in e n sch n e llen V e rlu s t e in e Z e it s e h r la n g s a m e n N a c h la s s e n s fo lg t. A u ch b e i v e rh ä ltn is m ä ß ig k u rz e n Z e ite n d e s N ic h tg e b r a u c h s is t d e r Ü b u n g s v e r lu s t n a c h w e is b a r. D ie h ie r ­ a u s f ü r d ie P r a x is s ic h e r g e b e n d e F r a g e , b e i w e lc h e r A r t v o n A r b e its u n te r ­ b r e c h u n g d e r e in tr e te n d e Ü b u n g s v e r lu s t a n f ä n g t u n w irts c h a ftlic h zu w e rd e n , f ü h r t u n s zu d e r v ie lu m s tr itte n e n F r a g e d e r z e itlic h e n O r g a n is a tio n d e r A rb e it.

C. D i e A r b e i t z e i t .

D ie A r t d e r B e g r e n z u n g d e r A r b e i t z e i t u n d ih r e r E in te ilu n g in n e r ­ h a lb d e r -e in z e ln e n S c h ich te n e r g ib t sich a u s d e m E r m ü d u n g s v e r la u f , d e r sich, w ie w ir f r ü h e r g e s e h e n h a b e n , a u s z w e i E rm ü d u n g s v o r g ä n g e n z u s a m m e n s e tz t:

au s e in e m v o n k u r z e r P e r io d e , d e r in v e r h ä ltn is m ä ß ig k le in e n P a u s e n d ie A r­

b e its fä h ig k e it a u f ih re n v o r ig e n S ta n d k o m m e n l ä ß t u n d a u s e in e m v o n la n ­ g e r , im a llg e m e in e n e in e T a g e s a r b e i t e in s c h lie ß e n d e r P e r io d e , d e r im Schlaf se in e L ö s u n g f i n d e t H ie r m it is t e in e R e ih e tie f g e h e n d e r b e tr ie b s w is s e n ­ s c h a ftlic h e r F r a g e n v e r k n ü p ft. D ie F r a g e n n a ch d e r D a u e r d e s n o r m a le n A r­

b e its ta g e s , n a c h Ü b e r z e ita r b e it, N a c h ta r b e it, S o n n ta g s a r b e it, ü b e r A rb e its ­ p a u s e n , g e te ilte u n d u n g e te ilte A r b e itz e it fü lle n d ie so z ia lp o litis c h e n E r ö r te ­ ru n g e n d e r V o lk s v e r tr e tu n g e n , d e r S o z ia lp o litik e r, d e r A r b e itn e h m e r - u n d A r­

b e itg e b e r v e r b ä n d e a lle r K u ltu r s ta a te n , sie h a b e n a u c h in e in e m u m fa n g re ic h e n s o z ia lp o litis c h e n S c h rifttu m ih re n N ie d e r s c h la g g e f u n d e n ; v o m S ta n d p u n k t d e r B e trie b s w is s e n s c h a ft a b e r , v o n d e m a u s sie a lle in e in w a n d fre i g e lö s t w e r ­ d e n k ö n n e n , fe h le n n o c h d ie a lle rb e s c h e id e n s te n A n s ä tz e.

D ie F ra g e n a c h d e r D a u e r d e s N o r m a l a r b e i t s t a g e s is t n ich t neu Sie h a t zu v e rs c h ie d e n e n Z e ite n v e rs c h ie d e n e B e a n tw o r tu n g e rfa h re n . C o m - p a n e l l a (1568 b is 1639) b e a n t w o r t e t sie in s e in e m W e r k e » D e r S o n n e n sta a t«

d a h in , d a ß e in A r b e its ta g v o n 5 o d e r 4 S tu n d e n D a u e r e tw a g e n ü g e . D e r E in tr itt u n s e r e r W ir ts c h a f t in d a s Z e ita lte r d e r In d u s tr ia lis ie r u n g , d a s m it d e r E in fü h ru n g d e r M a sc h in e e in g e lä u te t w u r d e , b e a n t w o r t e t e sie in a n d e re m S in n e. V o n e in e m A u s s c h ü s s e d e s e n g lis c h e n O b e r h a u s e s b e f r a g t, o b eine A r b e its d a u e r v o n 16, 17, 18 j a s e lb s t 23 u n d 24 S tu n d e n ju g e n d lic h e n P e r ­ s o n e n sc h ä d lich se i, e rk lä rte ein A rz t, d a ß e r n ic h t im s ta n d e sei, e in e G re n z e u n te r 24 S tu n d e n a n z u g e b e n , d a a u ß e r o r d e n tlic h e T a ts a c h e n ih n v e ra n la ß t h a b e n , die S c h ä d lic h k e it e in e r d e r a r tig e n A rb e itz e it zu b e z w e ife ln ( H e r k n e r ) . E s is t d a ru m n ic h t w e ite r v e r w u n d e rlic h , d a ß b is in d ie M itte d e s v o rig e n J a h r h u n d e r ts a llg e m e in n o c h A r b e itz e ite n v o n 14, 15, 16 u n d s o g a r m e h r S tu n d e n D a u e r ü b lic h w a r e n u n d b e im S c h ic h tw e c h s e l in m a n c h e n I n d u s tr ie ­ z w e ig e n a u c h h e u te n o c h ü b lic h s in d . M it d e m E r s ta r k e n d e r A rb e ite r b e r u f s ­ v e re in e s e tz te d a n n a u c h ein e r b it t e r t e r K am p f g e g e n d e r a r t ig la n g e A rb e it­

z e ite n ein u n d d e r R uf n a c h A r b e itz e itv e r k ü r z u n g u n d g e s e tz lic h e r E in fü h ru n g d e s H ö c h s ta r b e its ta g e s e rs c h o ll in a llen L ä n d e rn . V o n a lle n I n d u s tr ie s ta a te n is t d ie s e r R u f am e r s te n in E n g la n d g e h ö r t w o r d e n , w o 1813 f ü r d a s B au ­ g e w e r b e d e r Z e h n s tu n d e n ta g , 1871 f ü r B a u le u te u n d M a s c h in e n b a u e r d e r N e u n s tu n d e n ta g u n d 1893 f ü r d ie R e g ie r u n g s w e r k s tä tte n u n d ä h n lic h e A n ­ s ta lte n d e r A c h ts tu n d e n ta g f e s tg e s e tz t w u rd e . F ra n k re ic h f ü h r te 1848 e in e n

E R M Ü D U N G B E IM I N D U S T R I E L L E N A R B E I T S V O R G A N G 859 Z w ö lf s tu n d e n ta g e in , a n d e s s e n S te lle s p ä te r d ie K T y ^ stü n d ig e u n d vo n 1904 an die z e h n s tü n d ig e H ö c h s ta rb e its z e it g e tr e te n ist, so fe rn in d em b e tre ffe n d e n B e trie b e z u g le ich au ch A rb e ite rin n e n u n d ju g e n d lic h e A rb e ite r b e s c h ä ftig t w e r ­ d en . D ie S ch w eiz u n d Ö s te rre ic h h a b e n d e n e lfs tü n d ig e n H ö c h s ta rb e its ta g , d a s e id g e n ö s s is c h e F a b r ik g e s e tz v o n 1914 b a h n t je d o c h a u ch sc h o n d e n Ü b e r­

g a n g z u r z e h n s tü n d ig e n H ö c h s ta rb e its z e it an. D u rc h E rla ß vom, 27. N o v e m ­ b e r 1917 w u rd e in F in n la n d d ie a c h ts tü n d ig e A rb e its z e it zu m G e s e tz e rh o b e n . D e u ts c h la n d h a tte m it g u te m R e c h t v o n e in e r a llg e m e in e n g e se tz lic h e n F e s t­

le g u n g d e r H ö c h s ta rb e its d a u e r A b s ta n d g e n o m m e n . D ie G e w e r b e o r d n u n g e r ­ k e n n t d em B u n d e s ra t b e zw . d e r L a n d e s z e n tra lb e h ö rd e n u r die B e fu g n is z u , fü r so lc h e G e w e r b e , in d e n e n d u rc h ü b e r m ä ß ig e D a u e r d e r tä g lic h e n A rb e it­

zeit die G e s u n d h e it g e f ä h r d e t w ird , D a u e r, B eg in n u n d E n d e d e r tä g lic h z u ­ lä s sig e n A rb e itz e it u n d d e r zu g e w ä h r e n d e n P a u s e n v o rz u sc h re ib e n . V o n d ie s e r B efu g n is is t b is h e r g e g e n ü b e r d e n F a b rik e n fü r B leifa rb e n u n d B leizu ck er, f ü r A k k u m u la to re n a u s Blei u n d B le iv e rb in d u n g e n , d en B le ih ü tte n , d e n T h o m a s ­ s c h la c k e n m ü h le n , d e n A n la g e n zum V u lk a n is ie re n v o n G u m m iw a re n , d e n B ä ck ereien u n d K o n d ito re ie n , d e n G e tre id e m ü h le n , d e n S te in b rü c h e n u n d S te in ­ h a u e re ie n , d e n H o c h o fe n -, S tah l-, P u d d e l-, H a m m e r-, P re ß - un d W a lz w e rk e n , so w ie g e g e n ü b e r d em B e rg b a u u n te r T a g e G e b r a u c h g e m a c h t w o rd e n . H in s ic h t­

lich d e r A rb e its z e it in B e rg w e rk e n s c h re ib t d a s ’p re u ß is c h e B e r g b a u g e s e tz 1903 fü r B e trie b s p u n k te m it m e h r als 2 8 ° d e n S e c h s s tu n d e n ta g v o r ; Ö s te rre ic h h a t 1901 die A rb e itz e it a u f 9, F ra n k re ic h 1905 v o n 9 a u f 8 S tu n d e n h e r a b g e s e tz t;

in E n g la n d d a rf z u fo lg e d e r C o a l M in e s A ct v o n 1908 k e in A rb e ite r u n te r T a g in n e rh a lb 24 S tu n d e n m e h r a ls 8 S tu n d e n a r b e ite n ; in B elg ien is t 1911 d ie n e u n s tü n d ig e S c h ich t in K ra ft g e t r e t e n 6).

D ie V e rs c h ie d e n a rtig k e it d e r A rb e itz e itb e g re n z u n g , die g e r a d e d ieses B ei­

sp iel s o tre ffe n d z e ig t, b e w e is t, w ie s e h r d ie F ra g e b is h e r n o ch vom p a r te i­

p o litisc h en S ta n d p u n k t au s b e h a n d e lt w u rd e . E in e p riv a tw irtsc h a ftlic h e in ­ w a n d fre ie L ö su n g is t a b e r u n te r d ie s e m G e sic h ts w in k e l allein n ich t m öglich.

D ie e x p e rim e n te lle B e trie b s le h re h a t a u c h h ie r d ie W e g e zu w e ise n , w o b e i d e r E r m ü d u n g s w e rt d e r e in z eln e n A rb e its a rte n u n d A rb e ite rg ru p p e n als A u s­

g a n g s p u n k t zu d ie n e n h a t. Ä u ß e r s t sp ä rlic h ist die Z a h l d e r B e tra c h tu n g e n , d ie v o n d ie s e r G ru n d la g e a u s die F ra g e d e r A r b e itz e itb e g re n z u n g a n zu g re ife n v e rsu ch e n . M e in e s W is s e n s lie g e n .b is h e r n u r d re i A rb e ite n v o r, die a b e r alle d re i d e n V o rz u g h a b e n , in e n g e m Z u s a m m e n h a n g m it d e r P ra x is e n ts ta n ­ d e n zu sein . D ie e in e is t v o n d em P io n ie r d e r A rb e itz e itv e rk ü rz u n g in D e u ts c h ­ lan d , E r n s t A b b e 7), d ie a n d e re w u rd e vo n d e m In g e n ie u r F r e m o n t in d e n A rb e ite n d e s In s titu t S o lv ay in B rü ssel v e rö ffe n tlic h t8) u n d die d r itte b ild e t d as E rg e b n is v o n U n te rs u c h u n g e n , die d e r a m e rik a n isc h e P h y s io lo g e K e n t im R e g ie r u n g s a u f tr ä g e in a m e rik a n isc h e n u n d e n g lisc h en R ü s tu n g s b e trie b e n v o rg e n o m m e n h a t 9).

6) D ie v o rlie g e n d e A rb eit is t im S o m m e r 1918 e n tsta n d e n . D ie w irts c h ä ltlic h e n K äm pfe d er le tz te n Z eit h a b e n ih d en m e is te n S ta a te n in z w isc h e n z u r E in fü h ru n g d e r a c h ts tü n d is e n A rb eitzeit g e lü h rt.

0 A b b e , S o z ia lp o litisc h e S ch ritten . J e n a 1906. Ü ber die v o lk sw irtsc h a ftlich e B ed e u tu n g d er V e rk ü rz u n g d e s in d u s trie lle n A rb e itsta g e s S. 203 b is 249.

") F r é m o n t , U ne e x p é rie n c e in d u s trie lle d e réd u ctio n d e la jo u rn é e d e tra v ail. 1906.

!>) K e n t , T h e Iron and C oal T ra d e s R eview . 6. O k to b er 1916.

S ein a rb e ite r f r e u n d lic h e r S ta n d p u n k t b e w o g A b b e , in d e n Z e iß w e rk e n zu J e n a v o n d e r l l 3/ * s tü n d ig e n A r b e its z e it z u r n e u n s tü n d ig e n ü b e r z u g e h e n , u n d n a c h d e m d ie s e sich b e w ä h r t h a tte , s c h lu g e r s e in e n A rb e ite rn v o r, d e n A c h t­

s tu n d e n ta g e in z u fü h re n u n d b e iz u b e h a lte n , w e n n d a d u r c h k e in A u s fall in d e n b is h e rig e n L e is tu n g e n v e r u rs a c h t w ü rd e . D ie W irk u n g e n d ie s e r M a ß n a h m e w u rd e n m it g r o ß e r U m s ic h t fe s tg e s te llt. Bei d e n im S tü c k lo h n b e s c h ä ftig te n A rb e ite rn , b e i d e n e n in fo lg e d e s g le ic h b le ib e n d e n V e rh ä ltn is s e s z w isc h e n L ei­

s tu n g u n d L o h n d ie E r g e b n is s e am le ic h te s te n z u e rm itte ln w a re n , ste llte sich h e r a u s , d a ß die T a g e s le is tu n g in d e n a c h t S tu n d e n s o g a r n o ch e t ­ w as g r ö ß e r w a r als in d e n n e u n S tu n d e n . A u f d ie S tu n d e b e z o g e n w a re n d ie V e rd ie n s te v o n 61,9 au f 71,9 P f g e s tie g e n , a lso im V e rh ä ltn is v o n 1 0 0 :1 1 6 ,2 , w ä h re n d b ei g le ic h e r L e is tu n g n u r e in e S te ig e r u n g im V e rh ä ltn is v o n 1 0 0 :1 1 2 ,5 e rfo rd e rlic h g e w e s e n w ä re . B ei d e n im Z e itlo h n s te h e n d e n A r b e ite r n w u rd e n d ie W irk u n g e n d e s A c h ts tu n d e n ta g e s m it H ilfe d e s S tr o m v e r b r a u c h e s d e r A rb e its m a s c h in e n f e s t g e s te f it ; a u c h h ie r b e i z e ig te e s sich , d a ß b ei 8 S tu n d e n die g le ic h e n E r g e b n is s e w ie b e i 9 S tu n d e n e rz ie lt w o r d e n w a re n .

F re m o n t s te llte fe s t, d a ß in e in e r Z in k e n ts c h w e f e lu n g s h ü tte ein e A n­

o rd n u n g d e r A rb e its s c h ic h te n zu je 3 X 8 S tu n d e n a m T a g e w irts c h a ftlic h die g le ic h e n E rg e b n is s e e r b ra c h te w ie d ie f r ü h e r e O r g a n is a tio n , d ie e h e m a ls den A rb e ite r 24 S tu n d e n h in te r e in a n d e r u n d d a n n in S c h ic h te n v o n 12 S tu n d e n am Z in k e n ts c h w e fe lu n g s o fe n b e s c h ä ftig te , ln d e n s ie b e n d u r c h K e n t b e s u c h te n F a b rik e n , v o n d e n e n d ie e in e d ie H e r s te llu n g v o n w u n d ä rz tlic h e n W e rk z e u g e n f ü r d as F e ld h e e r, die a n d e r e n n a m e n tlic h d ie F e r t ig u n g v o n K r ie g s g e r ä t ( T u r ­ b in e n fü r K rie g s s c h iffe , S ta h ls c h ild e f ü r d ie S c h ü tz e n g r ä b e n u. a .) b e tr ie b e n , z e ig te es sic h , d a ß e in e K ü rz u n g d e s z w ö lfs tü n d ig e n A r b e its ta g e s um 16,5 vH e in e S te ig e r u n g d e r E r z e u g u n g u m m e h r a ls 5 v H z u r F o lg e h a tte , e in e w e ite re K ü rz u n g v o n e in e r z e h n s tü n d ig e n a u f ein e a c h ts tü n d ig e tä g lic h e A rb e itz e it ein e L e is tu n g s z u n a h m e v o n 12,4 v H in d e r g e k ü r z te n Z e it e r g a b . W o M a ­ s c h in e n z w e c k m ä ß ig u n u n te r b r o c h e n la u fe n m u ß te n , e rw ie s es sich ric h tig e r, frisc h e S c h ich te n e in z u le g e n .

D ie E r g e b n is s e d ie s e r U n te r s u c h u n g e n z e ig e n s o m it ü b e re in s tim m e n d , d a ß die V e r m e h r u n g d e r A r b e itz e it ü b e r e in e n b e s tim m te n B e s tw e r t h in a u s die E rz e u g u n g s m e n g e n ic h t v e r g r ö ß e r t , s o n d e r n in W irk lic h k e it v e rm in d e rt.

F ü r die u n te r s u c h te n B e trie b e w a r d ie a c h ts tü n d ig e S c h ich t d ie A r b e its d a u e r , b ei d e r d a s V e rh ä ltn is v o n A u fw a n d u n d E rfo lg sic h am v o r te ilh a f te s te n g e ­ s ta lte te . E s ist v e rfä n g lic h , a u f G r u n d d ie s e r E r g e b n is s e , die d o c h im m e rh in in v e rsc h ie d e n g e a r te te n U n te r n e h m u n g e n g e w o n n e n w u rd e n , sic h d ie A b b e - sc h e A n s ic h t zu e ig e n zu m a c h e n , » d a ß f ü r w e n ig s te n s 3/ i a lle r in d u s trie lle n A rb e ite r b e i 8 S tu n d e n d a s O p tim u m n o c h n ic h t e rre ic h t u n d b e i 9 S tu n d e n n o c h n ich t ü b e r s c h r itte n ist« , o d e r g a r sich zum B e f ü r w o r te r d e s a c h ts tü n d ig e n N o r m a la r b e its ta g e s zu m a c h e n . G e g e n e in e d e r a r tig e V e r a llg e m e in e r u n g s p r e ­ c h en d o ch e in ig e B e d e n k e n . Sie lie g e n z u n ä c h s t in d e m v e r s c h ie d e n e n E r m ü ­ d u n g s w e r te d e r e in z e ln e n A r b e its a r te n u n d A r b e ite r g r u p p e n , w ie sie von In d u s trie z w e ig zu I n d u s trie z w e ig , v o n A r b e ite r a b s ta m m u n g s g e g e n d zu A r b e ite r ­ a b s ta m m u n g s g e g e n d 10) g e g e b e n sin d . S c h o n d e r e in z e ln e B e trie b z e ig t h ierin

10) B i e ń k o w s k i ste llt fest, d a ß d ie L e is tu n g s fä h ig k e it d e r lä n d lic h e n A rb e ite r b e i A rb eiten , w e lc h e k ein e g ro ß e n A n fo rd e ru n g e n a n d ie g e is tig e n F ä h ig k e ite n s te lle n , a b e r e in e g ro ß e k ö rp e rlic h e W id e rs ta n d s fä h ig k e it v o r a u s s e tie n , g r ö ß e r ist als d ie d e r s tä d tis c h e n E le m e n te . B ei h o c h w e r tig e r A r­

beit fin d e t sic h d a s u m g e k e h rte V e rh ä ltn is.

t K M U U U N U B t I M I N D U S T R I E L L E N A R B E I T S V O R G A N G 861 die b u n te s te S c h ic h tu n g von d e r S c h w e r s ta r b e it bis h in a b zur L e ic h ta rb e n ,

t K M U U U N U B t I M I N D U S T R I E L L E N A R B E I T S V O R G A N G 861 die b u n te s te S c h ic h tu n g von d e r S c h w e r s ta r b e it bis h in a b zur L e ic h ta rb e n ,

Powiązane dokumenty