Właściwości tekstu

Właściwości postaci fizycznej i cyfrowej formy zapisu mają również wpływ na tekst elektronicznych książek.

Łatwość udostępniania tekstów, nieosiągalna dotychczas w systemie publikowania „papierowego” zaowocowała gigantyczną ilością stworzonych dokumentów cyfrowych, funkcjonujących przede wszystkim w systemie WWW.

Wpływ hipertekstowego środowiska na sposób funkcjonowania i odczytywania tekstu jest przedmiotem licznych analiz i prac badawczych podejmowanych szczególnie na gruncie nauk o literaturze oraz nauk o komunikacji społecznej.

W pracy niniejszej zagadnienia te nie będą szeroko omawiane - istnieje już szereg opracowań przedstawiających właściwości tekstu elektronicznego, w tym szczególnie hipertekstu. Można tu między innymi wymienić prace: Oralność i piśmienność Waltera J. Onga¹⁶³, Nowe środki masowego przekazu a przyszłość książki¹⁶⁴ i cykl wykładów From Internet to Gutenberg¹⁶⁵ Umberto Eco,

163 ONG, Walter J.: Oralność i piśmienność: słowo poddane technologii. Lublin 1992. ISBN 83-228-0247-1

164 ECO, Umberto: Nowe środki masowego przekazu a przyszłość książki. Warszawa 1996. ISBN 83-06-02520-2.

165 ECO, Umberto: From Internet to Gutenberg: A lecture presented by Umberto Eco at The Italian Academy for Advanced Studies in America [online]. 1996-11-12 [dostęp: 2002-12-07].

Dostępny w World Wide Web: http://www.hf.ntnu.no/anv/Finnbo/tekster/Eco/Internet.htm.

Nawigacje słowa Eugeniusza Wilka¹⁶⁶ oraz Media i komunikowanie masowe Tomasza Goban-Klasa¹⁶⁷.

Większość z wymienionych autorów sugeruje, że zastosowanie technologii komputerowych i hipertekstu spowodowało, iż nielinearna taktyka czytania, w wypadku książek drukowanych wynikająca z wyboru czytelniczego, w środowisku hipertekstowym, wynika ze struktury dokumentu cyfrowego, gdyż:

„Linearne rozplanowanie tekstu w przestrzeni programu komputerowego nie ma swego uzasadnienia w fizycznych właściwościach nośnika”¹⁶⁸. Theodor H.

Nelson zauważył, że główne cechy hipertekstu – niesekwencyjność, otwartość oraz możliwość wyboru dowolnych fragmentów i rozgałęzień, powoduje utworzenie nowego sposobu lektury i (współ)tworzenia tekstu. Ów sposób:

„…będzie mieć znaczący wpływ zarówno na literaturę, … jak i na hierarchię znaczeń samych przekazów, które jak nigdy dotąd będą podporządkowane odbiorcy i jego aktywności”¹⁶⁹. W komunikacji hipertekstowej zachodzi daleko idąca wymienność ról czytelnika i piszącego. Czytelnik przestaje być pasywnym odbiorcą podawanych mu treści, lecz aktywnie wybierając własną „ścieżkę odbioru dzieła” staje się równorzędnym autorowi współtwórcą. Hipertekst nie posiada właściwie ani początku, ani końca, trudno więc mówić o jego delimitacji.

Jay David Bolter uważa, że koniec każdego autentycznego hipertekstu musi pozostać nieokreślony¹⁷⁰. Podkreśla ten fakt również Góralska: „Czytelnik zapoznając się z treścią dokumentu hipertekstowego rzadko kiedy ma świadomość, jaki fragment tego tekstu jest właśnie przez niego czytany. Nie wie, czy ma jeszcze przed sobą setki stron do przeczytania, czy tylko kilka”¹⁷¹.

Odmienny sposób odczytania dokumentu elektronicznego może, w wypadku cyfrowych publikacji będących kopiami druków, wynikać również z błędów popełnianych w trakcie tworzenia elektronicznej kopii tekstu. Teksty owe najczęściej nie są poddawane selekcji i opracowaniu edytorskiemu, które przechodzi większość tradycyjnie publikowanych dokumentów, dlatego ilość elektronicznych książek nie idzie w parze z ich jakością. W literaturze przedmiotu

166 WILK, Eugeniusz: Nawigacje słowa: Strategie werbalne w przekazach audiowizualnych.

Kraków 2000. ISBN 83-912961-1-3.

167 GOBAN-KLAS, Tomasz: Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu. Warszawa - Kraków 1999. ISBN 83-01-12707-4.

168 GÓRALSKA, Małgorzata. Książka drukowana …

169 WILK, Eugeniusz. Nawigacje słowa …. s. 39

170 Tamże, s. 41, 46.

171 GÓRALSKA, Małgorzata. Książka drukowana …

często przeprowadzane są porównania oryginalnych tekstów drukowanych z ich elektronicznymi „kopiami”. Ujawniają one najczęściej duże rozbieżności, zarówno w sferze treściowej jak i formalnej. Wśród polskich publikacji najobszerniej przedstawił ów problem Jan Grzenia w dwóch artykułach zamieszczonych w internetowym czasopiśmie literackim Postscriptum¹⁷². Problem poprawności tekstów w sieci poruszył również Simon Eliot w artykule Elektroniczne katalogi, spisy, teksty oraz łagodne ostrzeżenie¹⁷³. Obaj uczeni podają przykłady podstawowych błędów występujących w tekstach digitalizowanych zarówno przez indywidualnych „kopistów”, jak też w dokumentach wprowadzanych do sieci w ramach zorganizowanych przedsięwzięć, jak Projekt Gutenberg.

Możliwość łatwego poprawiania tekstów elektronicznych, także po opublikowaniu, również rodzi problemy, nieznane w świecie książki drukowanej.

Dokumenty zapisane na papierze nie podlegają, po opublikowaniu dalszym zmianom. Raz wydany tekst można jedynie zniszczyć w całości wraz z książką (właściwie by zniszczyć tekst, trzeba zniszczyć całe wydanie), a jego zmiana jest możliwa jedynie poprzez publikację nowego wydania. Natomiast w świecie dokumentów elektronicznych zmiana tekstu jest możliwa w każdym momencie jego istnienia. W dodatku może być dokonana nie tylko przez autora czy wydawcę, lecz również, o ile tekst ów nie jest specjalnie zabezpieczony, przez każdego użytkownika. Marcin Sieńko na konferencji Oblicza Internetu — Interfejsy Sieci ocenił, iż połączenie zastosowania technologii komputerowej w twórczości oraz internetu w dystrybucji dzieł, naruszyło integralność utworów i osłabiło pozycję autora¹⁷⁴. Andre Heck podkreślił w tym kontekście, że: ”…

poświadczenie sprawców (autorów, instytucji lub organizacji) będzie miało coraz bardziej krytyczne znaczenie dla elektronicznego materiału”¹⁷⁵.

172 GRZENIA, Jan: Literatura polska w Internecie. „Postscriptum” [online]. 1996, nr 19 [dostęp:

2002-09-04]. Dostępny w World Wide Web: http://sjikp.us.edu.pl/ps/ps_19_09.html oraz:

GRZENIA, Jan: O literaturze polskiej w Internecie. Z dodaniem uwag o możliwości jej

wykorzystania w nauczaniu języka polskiego. „Postscriptum” [online]. 1998, nr 29 [dostęp: 2002-09-04]. Dostępny w World Wide Web: http://sjikp.us.edu.pl/ps/ps_29_15.html.

173 ELLIOT, Simon: Electronic Catalogues, Electronic Registers, Electronic Texts – and a Gentle Warning: [Elektroniczne katalogi, spisy, teksty oraz łagodne ostrzeżenie]. W: Maria Kocójowa [red. nauk.]: Elektroniczne publikacje w bibliotekach. Kraków 2002. s. 121-134

174 SIEŃKO, Marcin: O znikomości autora w epoce elektronicznej [online]. 2004-11-18 [dostęp:

2008-05-07]. Dostępny w World Wide Web: http://www.sienko.net.pl/autor.html.

175 HECK, Andre: Context and Future of Electronic Publishing…

Przedstawione właściwości elektronicznych książek nie pozwalają się łatwo sklasyfikować jako „wady” i „zalety”. W dodatku, ta istniejąca od niedawna forma dokumentu rozwija się i podlega zmianom, które powodują, że niektóre z jej „słabości” są stopniowo eliminowane. Na razie jednak, punktem odniesienia dla dokonywanych porównań jest wciąż książka drukowana, która – jak zauważył Umberto Eco: „pozostanie niezastąpiona, nie tylko na polu literatury pięknej, ale wszędzie tam, gdzie trzeba czytać uważnie – gdzie nie chodzi wyłącznie o dostęp do informacji, ale o bogactwo przemyśleń i refleksji”¹⁷⁶.

176 ECO, Umberto: Dla prawdy najlepszy jest papier. „Forum” 2002 nr 51/52, s. 40.