Właściwości wypełnisk obiektów pradziejowych na przykładzie materiału

glebowego wypełniającego jamę 41

Jama 41, z wypełniska której pobrano część próbek serii A (ryc. 2.2:A), była wykopana w glebie rdza-wej (Cambic Arenosol). Przykrywał ją 90-centy-metrowy, dwuczęściowy nadkład złożony z kopal-nej gleby bielicowej (Albic Arenosol) o miąższości ok. 60 cm oraz górnej gleby współczesnej, bardzo słabo wykształconej (Haplic Arenosol) o miąższo-ści 30 cm. Wypełnisko jamy miało barwę brunat-no-szarą (7.5YR 5/3). Przebiegały przez nie wstęgi iluwialne, które miały przebieg lekko pofałdowany, poziomy lub nieco ukośny. Część z nich przenikała z tła do materiału wypełniającego jamę, przy czym na styku tej ostatniej i calca niekiedy zaznaczały się uskoki lamin. Przebieg innych wstęg ograniczał się do jamy i nie miał kontynuacji poza jej granicami.

Barwa lamin w wypełnisku była ciemniejsza (5YR 4/4) niż w otoczeniu jamy, a ich miąższość nieco większa.

W porównaniu z niezaburzonym antropoge-nicznie materiałem glebowym mineralne składniki wypełniska jamy zawierały nieco więcej najdrob-niejszych frakcji granulometrycznych (tabela 2.3).

Przeciętnie o 0,4 jednostki wyższe były też wartości pH w wypełnisku w stosunku do tła (tabela 2.4).

warstwy glebowe. Różniły się też od otoczenia skła-dem chemicznym: było w nich 2-3-krotnie więcej żelaza, zdecydowanie większy był także udział fos-foru, nieco wyższe było pH. W laminach przecina-jących jamę wyraźnie zaznacza się pionowe zróżni-cowanie zawartości obu form żelaza (Fe_d i Fe_o), jak również fosforu, których udział wzrastał w kierunku dna obiektu (tabela 2.4). Z kolei porównując laminy przechodzące przez wypełnienie jamy z tymi, które przecinały calec, można zauważyć różnice w skła-dzie chemicznym: zawartość węgla i azotu w tych ostatnich wstęgach jest wyższa.

2.5. Podsumowanie

Przeprowadzone na stanowisku Opatowice 36 ba-dania paleopedologiczne pozwoliły na ustalenie, że pierwotną glebą była tu gleba rdzawa (Cambic Arenosol), która zachowała się przeważnie w sta-nie ogłowionym (bez poziomu próchnicznego), a tylko na niektórych odcinkach (np. w sondażu 1) odnotowano resztki poziomu próchnicznego (Ab).

Drugą glebą była kopalna gleba bielicowa (Albic Arenosol), udokumentowana w wykopie VI. Gleba współczesna należy do słabo wykształconych (Ha-plic Arenosol), przy czym na pewnych fragmen-tach stanowiska (np. w sondażu 1) zaobserwowano cztery płytkie gleby tego typu, natomiast w innych partiach (np. w wykopie VI) wystąpił jeden poziom gleby współczesnej.

riał glebowy z wypełniska obiektu 41 i jego kontekst.

Wielowarstwowy poziom próchniczny, zaob-serwowany w sondażu 1, zalegał bezpośrednio nad pierwotną glebą rdzawą (Cambic Arenosol).

Składał się z 57 warstewek o miąższości 3-4 mm, ciemniejszych i jaśniejszych, ułożonych naprze-mianlegle. Stwierdzono, że niezależnie od barwy wszystkie warstewki miały ten sam budulec (pia-sek luźny drobnoziarnisty przy obecności ziaren o średnicy ponad 1 mm), a różnicowała je zawartość C_org (wyższa w warstewkach ciemniejszych, niższa w jaśniejszych). Nie odnotowano istotnych różnic w odczynie oraz zawartości azotu i fosforu. Anali-zowany poziom był prawdopodobnie tworem antro-pogenicznym.

Jama 41 była wykopana w glebie rdzawej (Cam-bic Arenosol). Wypełniający ją materiał glebowy zawierał więcej najdrobniejszych frakcji granulo-metrycznych niż sąsiadujące z nim niezaburzone sedymenty. Przeciętnie o 0,4 jednostki wyższe były też wartości pH w wypełnisku w stosunku do tła. Za-równo wypełnienie jamy, jak i jej otoczenie przeci-nane było przez wstęgi iluwialne. Laminy zawierały więcej drobnych frakcji granulometrycznych niż sąsiadujące z nimi warstwy glebowe. Wyższy był w nich udział żelaza i fosforu, jak również poziom pH. W laminach przecinających jamę wyraźnie za-znaczyło się pionowe zróżnicowanie zawartości obu form żelaza (Fe_d i Fe_o), jak również fosforu, których udział wzrastał w kierunku dna obiektu.

Tabela 2.1. Opatowice, pow. Radziejów, stan. 36. Próbki glebowe z serii A i B. Uziarnienie materiału glebowego w nadkładzie. Wg Prusinkiewicz et al. 1994, uzupełnione. Table 2.1. Opatowice, district of Radziejów, site 36. Soil samples, series A and B. Particle size composition in upper layer. Foll. Prusinkiewicz et al. 1994, supplemented. Nr próbki

Poziom gene- tyczny

Głębo- kość pobrania próbki

Zawartość frakcji (%) >1,0 mm1,0-0,5 mm0,5-0,25 mm0,25-0,1 mm<0,1 mm0,1-0,05 mm0,05-0,02 mm0,02-0,005 mm0,005-0,002 mm<0,002 mm Współczesna gleba słabo wyksztalcona (Haplic Arenosol) A1Ap12-171,32,835,551,710,04222 B15Ap10-151,24,043,346,76,04110 A2ApC18-231,12,933,552,611,06300 B16ApC17-220,95,146,645,52,8–––– A3C25-301,64,420,266,49,08100 B17C25-300,83,322,663,111,06210 Kopalna gleba bielicowa (Albic Arenosol) A4AEsb35-401,41,131,153,814,07322 B18AEsb32-371,51,640,640,817,09104 A5Bsb50-551,24,240,346,59,04211 B19Bsb57-621,79,933,051,16,03300

Tabela 2.2. Opatowice, pow. Radziejów, stan. 36. Próbki glebowe z serii A i B. Niektóre właściwości chemiczne materiału glebowego w nadkładzie. Wg Prusinkiewicz et al. 1994, uzup Table 2.2. Opatowice, district of Radziejów, site 36. Soil samples, series A and B. Some chemical properties of upper soil material. Foll. Prusinkiewicz et al. 1994, supplemented. Nr próbki

Poziom gene- tyczny

Głębo- kość pobrania próbki

pH C [%]N [%]C:NP [ppm]Fed [%]Feo [%]Fed- Feo [%]Feo/F H2OKCl Współczesna gleba słabo wyksztalcona (Haplic Arenosol) A1Ap12-175,44,10,330,03111:11200,160,080,080,5 B15Ap10-155,64,30,370,03311:11260,140,080,060,6 A2ApC18-235,24,20,230,02210:1–0,150,080,070,5 B16ApC17-225,74,40,150,01311:1–0,150,090,060,6 A3C25-305,84,60,100,01010:1–0,120,070,050,6 B17C25-305,94,60,120,01210:1–0,160,110,050,7 Kopalna gleba bielicowa (Albic Arenosol) A4AEsb35-405,55,10,230,01614:11330,150,110,040,7 B18AEsb32-375,04,80,230,02012:11250,140,080,060,6 A5Bsb50-556,75,30,090,00713:11020,110,070,040,6 B19Bsb57-626,95,60,070,00612:11070,120,080,040,7

Tabela 2.3. Opatowice, pow. Radziejów, stan. 36. Próbki glebowe z serii A i B. Uziarnienie niezaburzonej gleby rdzawej i materiału wypełniającego jamę 41. Wg Prusinkiewicz et al. 1994. Table 2.3. Opatowice, district of Radziejów, site 36. Soil samples, series A and B. Particle size composition of undisturbed rusty soil and material fi lling pit 41. Foll. Prusinkiewicz et al. 1994. Nr próbkiPoziom genetyczny

Głębo- kość pobrania próbki

Zawartość frakcji (%) >1,0 mm1,0-0,5 mm0,5-0,25 mm0,25-0,1 mm<0,1 mm0,1-0,05 mm0,05-0,02 mm0,02-0,005 mm0,005-0,002 mm<0,002 mm Gleba rdzawa (Cambic Arenosol) B20Bvb95-1001,619,446,433,90,3––––– B21Lamina123-1241,715,346,834,93,011100 B22Bvb142-1471,215,349,434,50,8––––– A12Bvb45-1501,97,264,027,11,7––––– A13Lamina160-1616,47,137,445,510,021223 A14C165-1700,74,030,456,69,062001 B23C170-1751,32,735,553,88,042002 Wypełnisko jamy 41 A6Materiał wypełniska90-952,011,035,347,77,031111 A7Lamina102-1042,74,945,143,07,034000 A8Materiał wypełniska109-1143,013,745,739,51,1––––– A9Lamina116-11810,55,544,443,17,011113 A10Materiał wypełniska123-1281,58,861,428,11,7––––– A11Lamina133-1355,38,933,543,614,041226

Tabela 2.4. Opatowice, pow. Radziejów, stan. 36. Probki glebowe z serii A i B. Niektóre właściwości chemiczne niezaburzonej gleby rdzawej i materiału wypełniającego jamę 41. Wg Prusinkie- wicz et al. 1994. Table 2.4. Opatowice, district of Radziejów, site 36. Soil samples, series A and B. Some chemical properties of undisturbed rusty soil and material fi lling pit 41. Foll. Prusinkiewicz et al Nr próbkiPoziom genetyczny Głębokość pobrania próbki

pH C [%]N [%]C:NP [ppm]Fed [%]Feo [%]Fed-Feo [%]Feo/F H2OKCl Gleba rdzawa (Cambic Arenosol) B20Bvb95-1006,45,10,170,01511:11150,190,150,04 B21Wi123-1246,44,90,150,01411:12380,380,260,12 B22Bvb142-1476,45,00,180,01314:11760,120,080,04 A12Bvb45-1506,44,80,220,01515:11500,150,100,05 A13Wi160-1616,04,70,210,02110:12590,370,270,10 A14C165-1706,44,80,0––1040,090,040,05 B23C170-1756,54,90,0––1210,080,060,02 Wypełnisko jamy 41 A6Materiał wypełniska90-956,85,50,06––1130,100,080,02 A7Lamina102-1046,75,40,050,00510:1750,110,090,02 A8Materiał wypełniska109-1146,85,50,080,00516:11190,180,120,06 A9Lamina116-1186,85,40,140,0178:11690,340,190,15 A10Materiał wypełniska123-1286,75,40,170,01511:11030,160,100,06 A11Lamina133-1356,64,90,130,0207:12800,450,320,13

Tabela 2.5. Opatowice, pow. Radziejów, stan. 36. Próbki glebowe z serii C. Uziarnienie materiału glebowego. Wg Bednarek et al. 1996. Table 2.5. Opatowice, district of Radziejów, site 36. Soil samples, series C. Particle size composition. Foll. Bednarek et al. 1996. Poziom lub warstwaGłębokość pobrania próbki [cm]

Zawartość frakcji (%) >1,0 mm1,0-0,5 mm0,5-0,25 mm0,25-0,1 mm<0,1 mm<0,02 mm Nadkład Cb30-351,11,836,556,55,2n.o. Wybrane warstewki kopalnego poziomu próchnicznego *5540,3-40,71,82,522,061,514,03 5440,7-41,12,43,038,249,94,9n.o. *5341,1-41,41,64,723,359,013,05 *5141,8-42,23,34,216,564,315,09 5042,2-42,52,83,918,461,716,06 *4942,5-42,82,37,224,859,09,05 4244,9-45,21,73,540,248,38,0n.o. *4145,2-45,61,83,140,148,68,2n.o. 4045,6-46,03,45,024,157,913,05 *2949,4-49,72,03,917,964,214,04 2849,7-50,52,23,638,849,38,3n.o. *2750,0-50,42,56,232,450,411,04 2451,1-51,43,45,633,750,710,04 *2351,4-51,72,47,022,758,312,04 2251,7-52,01,54,121,661,313,04 *7 57,0-57,32,74,038,748,39,03 657,3-57,63,04,138,445,512,03 *557,6-57,91,96,026,059,09,04 *358,2-58,52,63,840,246,010,03 258,5-58,81,73,744,645,76,0n.o. Kopalna gleba rdzawa (Cambic Arenosol) Ab61-661,83,135,751,210,05 Bvb80-850,65,538,751,34,5n.o. Uwagi: * – warstewki ciemniejsze.

Tabela 2.6. Opatowice, pow. Radziejów, stan. 36. Seria C. Niektóre właściwości chemiczne materiału glebowego. Wg Bednarek i in. 1996. Table 2.6. Opatowice, district of Radziejów, site 36. Soil samples, series C. Some chemical properties of soil material. Foll. Bednarek et al. 1996. Poziom lub warstwaGłębokość pobrania próbki [cm]

pHCorg [%]N [%]P [ppm]H2OKCl Nadkład Cb30-355,424,190,13n.o.n.o. Wybrane warstewki kopalnego poziomu próchnicznego *5540,3-40,75,634,610,290,020111 5440,7-41,15,464,280,030,009105 *5341,1-41,45,724,640,14n.o.n.o. *5141,8-42,25,754,630,19n.o.n.o. 5042,2-42,55,684,630,130,01499 *4942,5-42,85,674,610,15n.o.n.o. 4244,9-45,25,504,300,120,012n.o. *4145,2-45,65,774,690,180,012113 4045,6-46,05,534,300,15n.o.n.o. *2949,4-49,75,754,700,190,00992 2849,7-50,55,754,740,11n.o.n.o. *2750,0-50,45,774,650,120,00880 2451,1-51,45,674,590,100,009n.o. *2351,4-51,75,664,630,110,010n.o. 2251,7-52,05,844,740,090,009108 *7 57,0-57,35,554,540,130,00686 657,3-57,65,754,630,100,007n.o. *557,6-57,95,734,750,11n.o.n.o. *358,2-58,55,674,580,190,00675 258,5-58,85,744,600,13n.o.n.o. Kopalna gleba rdzawa (Cambic Arenosol) Ab61-665,524,580,08n.o.n.o. Bvb80-855,814,700,09n.o.117 Uwagi: * – warstewki ciemniejsze.