Dziedziczenie, zarówno testamentowe, jak i ustawowe, jest nabyciem masy majątkowej, a nie poszczególnych przedmiotów. Przeznaczając w testamencie spadek oznaczonej osobie lub osobom, spadkodawca dysponuje masą majątkową15.
Nie jest wymagane użycie jakichś specjalnych formuł czy okre-śleń; chodzi o to, aby testament jasno stanowił, kto i co ma dziedziczyć.
Jednak wskazane jest posłużenie się zwrotami i określeniami, które zwyczajowo mają zastosowanie w takich sprawach i są powszechnie zrozumiałe.
Przykłady:
• „powołuję do dziedziczenia całego spadku po mnie moją córkę Annę”;
• „ustanawiam moim spadkobiercą pana X”;
• „w razie mojej śmierci majątek po mnie dziedziczy AB w 1/2 części, CD w 1/4 części, EF w 1/4 części”.
Spadkobierca powinien być określony tak, aby można było go zidentyfikować. Oczywiście, im większa precyzja, tym lepiej, ale od-powiednio do okoliczności.
Przykłady:
• „syn Jan, córka Anna”;
• „moja małżonka”;
• „Fundacja na Rzecz Niepełnosprawnych wpisana do Krajowe-go Rejestru SądoweKrajowe-go pod nr KRS...”.
Określenie w rodzaju „mój przyjaciel Staszek Kowalski z klubu brydżowego” może prowadzić do problemów z odczytaniem woli
15 Spadkodawca może zadysponować w testamencie określonymi przedmiotami na rzecz określonych osób. W tym celu może posłużyć się zapisem windyka-cyjnym lub zapisem zwykłym, które różnią się skutecznością. Więcej na ten temat poniżej, w części dotyczącej zapisu zwykłego i zapisu windykacyjnego.
spadkodawcy, gdyż potrzebne będzie wykazanie jaki konkretnie klub brydżowy spadkodawca miał na myśli oraz ustalenie, czy nie było tam innej osoby o tym samym imieniu i nazwisku, a jeżeli była, to która z nich została powołana do spadku. W każdym razie nie obyłoby się bez świadków, którzy musieliby potwierdzić te okoliczności.
Można powołać do spadku jednego lub więcej spadkobierców, do całości lub do części spadku.
Przykłady:
• powołuję do spadku po mnie mojego brata Antka;
• powołuje do całego spadku mojego wnuka Darka i wnuczkę Zuzię;
• powołuję do spadku po mnie wnuczka Darka i wnuczkę Zuzię, każde z nich w części 1/4 spadku;
• do spadku po mnie powołuję: moją córkę Annę, wnuczka Ja-cka, mojego brata Stanisława i moją małżonkę – każde z nich w części równej 1/4 spadku.
Dopuszczalny jest tzw. testament negatywny, w którym spadko-dawca nie powoła nikogo do dziedziczenia, a tylko postanowi, że okre-ślona osoba spośród potencjalnych spadkobierców ustawowych nie będzie po nim dziedziczyć. W rezultacie zwiększą się udziały spadko-we pozostałych spadkobierców ustawowych.
Spadkodawca może tylko osobiście wskazać swojego spadkobier-cę. Nie może w testamencie upoważnić do tego innej osoby. Takie postanowienie byłoby nieważne.
Powołanie spadkobiercy powinno być bezwarunkowe i bezterminowe
Nie jest wskazane, aby powołanie spadkobiercy było w testamencie uzależnione od spełnienia jakiegoś warunku lub nadejścia terminu, np. „powołuję do dziedziczenia mojego syna XY pod warunkiem, że obroni pracę magisterską”. Tego typu zastrzeżenie byłoby skuteczne tylko wtedy, gdyby spełnienie warunku nastąpiło przed śmiercią spad-kodawcy. W przeciwnym razie będzie uważane za nieistniejące, a na-wet może spowodować nieważność całego testamentu (art. 962 k.c.).
Przeznaczenie spadkobiercy określonych przedmiotów
Przedmiotem dziedziczenia nie są poszczególne przedmioty, lecz masa majątkowa (zwana masą spadkową) dziedziczona przez jednego spad-kobiercę lub w częściach ułamkowych (udziałach) przez kilku spadko-bierców16. Podobnie jest z powołaniem spadkobiercy lub spadkobier-ców w testamencie – powołuje się jednego spadkobiercę do całości spadku lub kilku spadkobierców do części ułamkowych spadku.
Spadkodawca ma jednak wpływ na to, czy i jakie przedmioty przypadną poszczególnym spadkobiercom po jego śmierci. W tym celu może posłużyć się zapisem windykacyjnym lub zapisem zwykłym.
Podstawowa różnica między nimi dotyczy sposobu przejścia własności zapisanych przedmiotów na zapisobiercę.
Przedmiot zapisu windykacyjnego przechodzi na własność zapi-sobiercy z chwilą śmierci spadkodawcy, a odrębną kwestią jest wów-czas odebranie go od osoby, która jest w jego posiadaniu. Natomiast zapis zwykły nie powoduje automatycznego przejścia własności rzeczy na zapisobiercę, ale ma taki skutek, że zapisobierca może domagać się od spadkobiercy przeniesienia na siebie własności rzeczy i jej wydania.
Co dzieje się, gdy spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może dziedziczyć?
Zdarza się, że spadkobierca nie chce lub nie może dziedziczyć. Tak się stanie przede wszystkim, gdy spadkobierca odrzuci spadek, zrzeknie się dziedziczenia, jest zstępnym zrzekającego się dziedziczenia lub zo-stał uznany za niegodnego. Wówczas powstaje pytanie, kto dziedziczy spadek lub udział, który miał przypadać temu spadkobiercy.
Spadkodawca może zdecydować, jak takie sytuacje mają być roz-strzygnięte. Do dyspozycji są następujące rozwiązania:
1. tzw. podstawienie – postanowienie, że gdyby spadkobierca A nie chciał lub nie mógł dziedziczyć, to powołanym do spad-ku jest B lub B, C, D oraz ewentualnie jeszcze inni;
16 Majątek spadkowy jest wspólnym majątkiem spadkobierców do czasu działu spadku, kiedy to następuje rozdysponowanie praw do poszczególnych przed-miotów pomiędzy spadkobierców.
2. tzw. przyrost – jeżeli jeden ze spadkobierców testamentowych nie chce lub nie może dziedziczyć, to przeznaczony dla nie-go udział przypada pozostałym spadkobiercom w stosunku do przypadających im udziałów; mechanizm ten ma auto-matycznie zastosowanie, jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej;
3. dziedziczenie ustawowe części spadku, która miała przypadać temu, kto nie chce lub nie może dziedziczyć.
Który konkretnie mechanizm dziedziczenia ma zastosowanie, gdy ktoś nie chce lub nie może dziedziczyć?
Podstawienie – jeżeli spadkodawca tak postanowił w testamencie.
Przyrost – zadziała automatycznie, jeżeli spadkodawca nie zasto-sował podstawienia.
Dziedziczenie ustawowe – jeżeli spadkodawca nie zastosował pod-stawienia i wyłączył przyrost.