W y s o k a Iz b o ! P ie r w s z y m ó w c a p o d n ió s ł o d ra z u d y s k u s y ę d o w ła ś c iw e g o p o z io m u , z k t ó r e g o t a s p r a w a p o w in n a b y ć r o z b ie r a n ą . P r z e d s t a w i ł n a m s m u tn y s ta n k r a ju p o d w z g lę d e m e k o - m ic z n y m w c h w ili o b e c n e j, w k tó r e j t a k n o w e u s ta w y p o d a tk o w e , j a k te ż i k lę s k a n ie u r o d z a ju i z a r a z y n a b y d ło s p i k n ę ł y s ię ra z e m w s p o s ó b , k tó r e g o o d w ie lu la t ju ż n ie d o ś w ia d c z y liś m y . O tó ż z d a je m i się , że t a d y s k u s y a d z is ie js z a j e s t p r o m y k ie m ś w i a t ł a w te j p o n u re j c h w ili, z d a je m i się , że ta k w e s ty a , k t ó r a d z isiaj w e s z ła n a p o r z ą d e k d z ie n n y , t. j. k w e s t y a u p a ń s tw o w ie n ia k o le i K a r o l a L u d w ik a i d a ls z a k w e s t y a t a r y f j e s t k lu c z e m do r o z w ią z a n ia tr u d n o ś c i e k o n o m ic z n y c h , p o ś r ó d k t ó r y c h o b e c n ie p r a c u j e m y . D o p ó k i te g o k lu c z a n ie z d o b ę d z ie m y , d o p ó k i n ie z d o b ę d z ie m y s ię n a p o lity k ę t a r y f o w ą s a m o d z ie ln ą i o d p o w ia d a ją c ą p o trz e b o m k ra ju , w s z y s tk ie in n e p r a c e c z y to n a p o lu p o d a tk o w e m , c z y p rz e - m y s ło w e m , b ę d ą m ia ły t y lk o s k u t e k m ity g o w a n ia n ie s z c z ę ś liw e j p o z y c y i, a n ie s ta n o w c z e g o z a r a d z e n ia z łe m u . J e ż e li p o ty lu p r z e m ó w ie n ia c h śm ie m tr u d z ić W y s o k ą I z b ę d a ls z y m i s z c z e g ó ła m i, t o t y l k o d la te g o , że c h c ia łe m o ile m o ż n a u w y d a tn ić n ie z m ie r n ą d o n io s ło ś ć p r z e d m io tu d z is ie js z e g o .
K s . S a n g u s z k o p o w ie d z ia ł, że z k o le ją K a r o l a L u d w ik a m a m y s t a r y o b r a c h u n e k i w r y s a c h s ta n o w c z y c h s k r e ś lił h i s t o r y ę tej k o le i, n a k t ó r ą k a ż d y , k to s p r a w ę z b a d a ł, p is a ć s ię m u si. W ty m s a m y m p r z e d m io c ie m a m tu c a ł ą k s ią ż k ę , k s ią ż k ę z a w ie r a ją c ą p e - ty c y e I z b y h a n d lo w e j lw o w s k ie j w s p r a w ie t a r y f k o le jo w y c h , a p r z e w a ż n ie w s p r a w ie k o le i K a r o l a L u d w ik a . C a ła t a k s ią ż k a je s t s e r y ą u ty s k iw a ń i u b o le w a ń — n a p o m n ie ń , a ż e b y k o le j p r z y j ę ł a p o l i t y k ę ta r y f o w ą , k t ó r a b y b y ł a n ie ty lk o k o r z y s t n a d la k r a ju , a le k t ó r a b y z te j k o le i z r o b iła je d n o z n a jw ię k s z y c h i n a jś w ie tn ie j
s z y c h p r z e d s ię b io r s tw w E u r o p i e , b o w c a łe j d y s k u s y i n ie t r z e b a z a p o m in a ć , źe p o l i t y k a k o le i K a r o la L u d w ik a t a k l e k c e w a ż ą c a i n ie p r z y ja z n a d la k r a ju , b y ł a z a r a z e m i s a m o b ó jc z ą d la s a m e j k o le i. W o b e c j e d n a k je d n o m y ś ln e j o p in ii w s z y s tk ic h m ó w c ó w n ie b ę d ę p o w ta r z a ł t y c h n a s z y c h s t a r y c h k r z y w d , ty lk o n a d m ie n ię . że w p ie rw s z e j p e ty c y i z r. 1864, I z b a h a n d lo w a m ó w i o p r z e d s ię b io r s tw ie , k t ó r e z a w ią z a ło s i ę , a ż e b y ze L w o w a do B ie ls k a tr a n s p o r t o w a ć t o w a r y sz o s ą . W o b e c f a k tó w t a k d r a s ty c z n y c h d a ls z y c h s z c z e g ó łó w n ie p o tr z e b a c y to w a ć .
P . K o z ło w s k i p r z y to c z y ł z e s ta w ie n ie t a r y f k o le i K a r o l a L u d w ik a z ta r y f a m i k o le i p a ń s tw o w y c h , o ra z k o le i p r u s k i c h i w ę g i e r s k i c h i z a z n a c z y ł że k o le j K a r o l a L u d w ik a p r z e c iw d z ia ła z a s a d n ic z e j p o lity c e p a ń s tw o w e j c e ł o c h r o n n y c h d la p r o d u k c y i r o l n ic z e j. T e z e s ta w ie n ia w y r a ż o n e z o s ta ły w p e w n y m s to s u n k u p r o c e n to w y m , w k t ó r y m t a r y f y k o le i K a r o l a L u d w ik a p rz e w y ż s z a ją in n e k o le je . M n ie się z d a je , że tu ta j n ie ty lk o s to s u n e k p r o c e n to w y , a le i a b s o lu tn a w y s o k o ś ć ty c h c y f r m a w ie lk ą d o n io s ło ś ć , a l b o w ie m z a m ia s t o g ó ln ik o w e g o u b o le w a n ia m o ż e m y s o b ie c y fro w o z d a ć s p r a w ę , w ie le k r a j n a te rn s z k o d y p o n o s i. B io r ę ja k o p r z y k ł a d t a r y f ę w je d n e j r u b r y c e , t. j. d la z b o ż a r o s y js k ie g o z m ia s t:
B ro d y , P o d w o ło c z y s k ą , S o k a l, N a d b r z e z ie d o M y s ło w ic . O tó ż t a r y f y d la z b o ż a r o s y js k ie g o p rz e w o ż o n e g o do M y s ło w ic w k i e r u n k u z B ro d ó w , w y n o s z ą o 40 c t. m n ie j n iż d la z b o ż a g a lic y j
s k ie g o n a c e tn a r z e m e tr y c z n y m , w k i e r u n k u z P o d w o ło c z y s k 37 c t., w k i e r u n k u z S o k a la 52 ct., w k i e r u n k u z N a d b r z e z ia 40 ct.
ta n ie j, a d o d a ję , że n a w e t n ie w y b r a łe m ty c h ta r y f , w k t ó r y c h r ó ż n ic a j e s t n a jja s k r a w s z ą , b o g d y b y m c h c ia ł o b r a c h ó w a ć w k i e r u n k u d o K a tto w ic , to ró ż n ic a b y ł a b y je s z c z e w y ż s z ą o p a r ę c e n tó w i z b liż a ły s ię d o */a z ło te g o n a 1 c e tn a r z e m e tr y c z n y m .
P r o s z ę p a n ó w , co to 1 |s z ło te g o n a 1 c e tn a r z e m e tr y c z n y m . W ie m y , że p r z e c ię tn a w y d a tn o ś ć z b io ru p s z e n ic y n a m o r g u w y n o s i 5 11,2 c e tn a r ó w m e tr y c z n y c h , a ’/2 z ło te g o o d 5 */8, to p rz e s z ło 2 '/, z ło te g o r e ń s k i e g o n a m o rg .
P r o s z ę z a u w a ż y ć , że p o d a te k g r u n t o w y , o b c ią ż a ją c y je d e n m o r g r o li w G a lic y i w y n o s i p r z e c ię tn ie 60 c e n tó w , a z w s z y s tk i
m i d o d a tk a m i J o 1 z ło te g o . W id z im y w ię c , źe te n c ię ż a r n a d m ie r n y c h t a r y f tr a n s p o r to w y c h d w a k r o ć w ię k s z y j e s t o d c a łe g o p o d a tk u g r u n to w e g o z d o d a tk a m i, k t ó r e c ią ż ą n a ro li.
P r o s z ę p a n ó w , je ż e li c z a s e m u ty s k u je m y n a n a s z ą s y tu a c y ę e k o n o m ic z n ą , je ś li p o r ó w n u je m y s t a n n a s z e g o r o ln ic tw a z r o l n ic tw e m w in n y c h k r a ja c h , to n i e je d n o k r o tn ie p rz y c h o d z im y d o te j p e s y m ic z n e j k o n k lu z y i, o d b ie r a ją c e j n a m je s z c z e r e s z tę o tu c h y ,
*
52
że to j e s t t y l k o n a s z ą w ła s n ą w in ą , że n a s z a n ie u m ie ję tn o ś ć i n i e u d o ln o ś ć j e s t g ł ó w n ą p r z y c z y n ą s m u tn e g o fa k tu , że z ie m ia u n a s w y d a je p o ło w ę te g o p lo n u , co w C z e c h a c h . K t o j e d n a k z p e w n ą u w a g ą ś le d z ił h i s t o r y ę n a s z e g o r o ln ic tw a , j a k n a p r z y k ł a d p o c z ą t e k c u k r o w n ic tw a a u s t r y a c k i e g o p o ja w ił się w G a lic y i, te n w id z i, j a k c z ę s to r o ln ic y b y li n a to r z e z a p r o w a d z e n ie w ie lk ic h i d o n io
s ły c h re fo rm , a le w id z i ja k c z ę s to n i e u b ł a g a n y s te k o k o lic z n o ś c i p r z y c z y n ił s ię d o te g o , że k a ż d y t a k i k r o k do w ię k s z e j ty lk o k a t a s t r o f y p r o w a d z ił.
T a k b y ł o i t a k b y ć m u si, d o p ó k i s to s u n k i o g ó ln e się n ie z m ie n ią , a te o g ó ln e s to s u n k i e k o n o m ic z n e z a le ż ą p r z e w a ż n ie o d k o m u n ik a c y i i t a r y f i d la te g o ta k w e s t y a j e s t t a k d o n io s łą d la n a s z e g o ż y c ia e k o n o m ic z n e g o . R o z w ó j r o ln ic tw a w k a ż d e m p a ń s tw ie lu b k r a ju z a le ż y o d je g o s to s u n k u d o h a n d lu ś w ia to w e g o . A s to s u n k i e k o m ic z n e t a k s ię t e r a z z m ie n iły , że ju ż n ie m a ż a d n e g o iz o lo w a n e g o k r a ju , że ro z w ó j k a ż d e g o k r a j u z a le ż y o d b li
s k o ś c i do t a r g ó w ś w ia to w y c h . O tó ż n i k t b y n ie u w ie r z y ł b e z z e s ta w ie n ia c y f r o w e g o , że G a lic y a , k r a j p o ło ż o n y w ś ro d k o w e j E u r o p ie , p r z y t y k a j ą c y d o in n y c h , k t ó r e ju ż s ą k o n s u m e n ta m i p ło d ó w s u r o w y c h , że o n a w c a łe j E u r o p ie j e s t k r a je m n a jb a rd z ie j d o z o w a n y m e k o n o m ic z n ie , n a jb a r d z ie j o d le g ły m o d t a r g ó w ś w ia to w y c h . N ie le ż y to w n a tu r z e rz e c z y .
W e ź m y tę c z ę ś ć G a lic y i, k t ó r a d a le j le ż y o d t a r g ó w ś w ia w y c h n iż ja k a b ą d ź c z ę ś ć R o s y i e u r o p e js k ic h , to j e s t P o d o le . P o d o le o d m o rz a B a ł t y c k i e g o c z y C z a rn e g o n ie j e s t o d d a lo n e d a le j ja k n a 600 k ilo m e tr ó w . O d le g ło ś ć to n ie w ie lk a , a le m ię d z y P o
d o le m i m o rz e m C z a rn e m je s t g r a n i c a m o łd a w s k a , r u m u ń s k a i r o s y js k a . M ię d z y P o d o le m a m o rz e m B a ł t y c k i e m j e s t g r a n i c a r o s y js k a i p r u s k a . Z b y tu p ło d ó w r o ln ic z y c h P o d o la w k i e r u n k u n a j
n a tu r a ln ie js z y m , to j e s t d o C z a rn e g o lu b B a ł t y c k i e g o m o rz a k o n tr o lo w a ć n ie m o ż e m y . T a m s ą z a p o ry , r o g a tk i, k tó r e w s z e lk i s w o b o d n y ru c h w ty m k ie r u n k u u n ie m o ż liw ia ją .
I c h c ia łb y m tu z a z n a c z y ć m im o c h o d e m , że s a m te n f a k t n a tu r a ln e j k o m u n ik a c y i h a n d lo w e j P o d o la d o t y c h d w u m ó rz r a z e m z b ie g ie m r z e k o k a z u je , iż d a w n a P o l s k a b y ł a n ie ty lk o c a ło ś c ią p o lity c z n ą a le i e k o n o m ic z n ą a fa k t, że b y ł a c a ło ś c ią e k o n o m ic z n ą u m o ż liw ił jej tr w a n ie w t a k ic h w a r u n k a c h , w k t ó r y c h in n y o r g a n iz m p a ń s tw o w y m o ż e b y n ie b y ł w y tr w a ł. O d c ię c i o d tej n a tu r a ln e j k o m u n ik a c y i, w ja k i s p o s ó b t e r a z m o ż e m y s ię d o s ta ć d o m o rz a ? D r o g a n a jb liż s z a j e s t z a p a r tą , a le j e s t d r o g a ju ż o d le g le js z a , d w a r a z y t a k d łu g a , to j e s t z P o d o l a p rz e z W ę g r y d o F iu m y . C z y m o ż e z tej d r o g i m o ż e m y k o r z y s ta ć ? A le ż tu ta k ż e
a n s tr o - w ę g ie r s k ie j, m ię d z y o b ie m a p o ło w a m i p a ń s tw a n ie m a lin ii c ło w e j, a le s ą t a r y f y k o le jo w e , k t ó r e d z ia ła ją z u p e łn ie w te n s p o só b , j a k lin ia c ło w a .
P r z e d k ilk u d n ia m i r o z m a w ia łe m z je d n y m z n a jw ię k s z y c h e k s p o r te r ó w d r z e w a g a lic y js k ie g o . O tó ż p o w ia d a m i, że ze s ta c y i g r a n ic z n e j Ł u p k ó w d o M e z ö L a b o r c z n a o d le g ło ś ć c o ś 10 k i l o m e tró w , p ła c i s ię „ U e b e r f u h r s g e b ü h r « 31 zł. o d w a g o n u . P o w i a d a ł, że w k i e r u n k u k o le i ta r n o w s k o - le lu c h o w s k ie j d rz e w o g a l i c y j s k ie p ła c i 10 zł. n a w a g o n ie , a n a k o le i w ę g ie r s k ie j w ię c e j n iż d rz e w o w ę g ie r s k ie .
T o sĄ t y lk o t a r y f y k o le jo w e , a le c z e m o n e s ą w r z e c z y s a m e j? T o s ą r o g a t k i c ło w e . Z tej t e d y k o m u n ik a c y i ta k ż e n ie m o ż e m y k o r z y s ta ć . P o z o s ta je w ię c k o m u n ik a c y a n a jd a ls z a , to je s t k o le ją g a lic y js k ą i p ó łn o c n ą n a W ie d e ń d o T r y e s t u . Z P o d w o ło - c z y s k d o T r y e s t u j e s t o k o ło 1600 k ilo m e tr ó w , z H u s i a t y n a b lis k o 1800. O tó ż n o tu ją c d o k ła d n ie o d le g ło ś ć w s z y s tk ic h m ia s t h a n d lo w y c h w R o s y i e u r o p e js k ie j, N iż n e g o N o w o g ro d u , S a r a to w a n a d W o ł g ą , o d n a jb liż s z e g o p o r tu m o r s k ie g o , n ig d z ie n ie m a ta k ie j o d le g ło ś c i. T r z e b a iś ć aż d o S y b e r y i, a ż e b y z n a le ś ć s ię w p o d o - b n e m o d d a le n iu o d tej r u t y k o m u n ik a c y i n a jw ię k s z e j z t a r g a m i ś w ia to w y m i, k t ó r ą m y m a m y , to j e s t z m o rz e m .
M ó w iłe m , że to w s z y s tk o w p ły w a n a o s ą d z e n ie n a s s a m y c h , n a s z e g o d z ia ła n ia , a to w te n s p o s ó b , że je ż e li s ię n ie w s z y s tk o z ro b iło , co m o ż n a b y ło z ro b ić , to ty lk o c z ę ść w in y m o ż n a p r z y p is a ć n ie u d o ln o ś c i i n ie u m ie ję tn o ś c i, a d a le k o w ię k s z ą c z ę ść o k o lic z n o ś c io m , d o k t ó r y c h z w a lc z e n ia m y d o tą d n ie m ie liś m y sił, a m o ż e o k a z y i.
M ó w iłe m o u m ie ję tn o ś c i. C zyż m o ż e n a s i r o ln ic y n ie w ie d z ą , że n a w ó z , i to n ie t y l k o n a tu r a ln y , a le c h e m ic z n y , t a k j a k s a le tr a c h ilijs k a , g u a n o i t. d. j e s t k o r z y s t n y d la g o s p o d a r s t w a ? A le p rz e c ie ż u ż y c ie n a w o z u j e s t ty lk o r o z w ią z a n ie m r ó w n a n ia w ie le k o s z tu je n a w ó z , a w ie le p r z y n ie s ie d o d a tk o w y p lo n z e b r a n y za p o m o c ą t e g o n a w o z u .
R o z m a w ia łe m n ie d a w n o z p e w n y m g o s p o d a r z e m z G a lic y i w s c h o d n ie j o n a ż y ź n ia n iu b a g i e n i to r f o w is k m ie s z a n in ą k a i n i t u i „ T h o m a s c h la c k e « . P o w ia d a m i, że u n a s to n ie m o ż liw e . W P o - z n a ń s k ie m n a m o r g k o s z to w a ło b y 8 zł., s p r o w a d z o n e d o n a s 22 zł. w . a.
C óż tu p o m o ż e u m ie ję tn o ś ć ? a do te g o p lo n w y d a n y w po- z n a ń s k ie m w s k u te k ta m te js z y c h c e ł o c h r o n n y c h i b lis k o ś c i ta r g ó w b ę d z ie p r z e d s ta w ia ł c e n ę o p o ło w ę w ię k s z ą — i t a k te n n a w ó z ,
54
k t ó r y p o d z ia ła w te n s a m s p o s ó b w p o z n a ń s k ie m c o w s c h o d n ie j G a lic y i, b ę d z ie k o s z to w a ł tu ta j tr z y r a z y ty le , a d o c h ó d b ę d z ie z n ie g o o tr z e c ią c z ę ś ć m n ie js z y a n iż e li w p o z n a ń s k ie m .
T u u m ie ję tn o ś ć n ie p o m a g a , tu p a n u ją w a r u n k i o g ó ln e , w r o g ie , k t ó r e k o n ie c z n ie t r z e b a z m ie n ić , z a n im s ię u m ie ję tn o ś ć n a c o ś p r z y d a ć m o że.
D o te j k w e s ty ! z r e s z tą m o ż n a p r z y s tą p ić je s z c z e z in n e g o p u n k tu w i d z e n i a ; m ie liś m y w u b ie g łe m d z ie s ię c io le c iu k i l k a s p r a w b a r d z o w a ż n y c h d o z a ła tw ie n ia , k i l k a s p r a w p ie r w s z o r z ę d n e j d o n io s ło ś c i e k o n o m ic z n e j. Z t y c h n ie k tó r e s ą ju ż z a ła tw io n e , n i e k t ó r e je s z c z e p o z o s ta ją d o z a ła tw ie n ia . N . p . m ie liś m y r e g u l a c y ę p o d a t k u g r u n to w e g o . B y ła to s p r a w a b a r d z o w a ż n a , d o p e w n e g o s to p n ia r o z w ią z a ła s ię tr o c h ę k o r z y s tn ie j d la n a s , n iż n a to s ię z p o c z ą tk u z a n o s iło . T o b y ło p ie r w s z ą o k a z y ą in te r w e n c y i o b e c n e g o m i n i s t r a s k a r b u i w tej o k a z y i w ie m y , źe je g o in te r w e n c y a p o d z ia ła n a k o r z y ś ć k ra ju .
A le to k o r z y s t n e z a ła tw ie n ie cóż o n o p r z y n io s ło ? — D a ls z e o b c ią ż e n ie N a jw ię k s z ą k o r z y ś c ią , k t ó r ą ś m y o d n ie ś li, b y ło to , że to o b c ią ż e n ie n ie w e s z ło w ż y c ie o d ra z u , ty lk o że p o tr z e b u je p e w n e g o s z e r e g u la t, z d a je m i się , że d z ie s ię c iu , ( g ło s y ta k ) a b y c a łe to o b c ią ż e n ie ty m n o w y m p o d a tk ie m g r u n to w y m p r z e p r o w a d zić. Z a te m k o r z y s tn e z a ła tw ie n ie tej s p r a w y p o z o s ta w iło n a s w p o z y c y i e k o n o m ic z n e j n ie k o r z y s tn ie js z e j n iż ta , w k tó r e j b y liś m y d a w n ie j.
W e ź m y s p r a w ę in d e m n iz a c y i, s p r a w ę p ie r w s z o r z ę d n e j w a g i, s p r a w ę , o d k tó r e j z a ła tw ie n ia c a ły b u d ż e t k r a jo w y z a le ż e ć b ę d z ie ; b o je ż e li t e g o c ię ż a ru n ie r o z ło ż y m y n a w ię c e j la t, n ie m a m y e la s ty c z n o ś c i w n a s z y m b u d ż e c ie k r a jo w y m i m u s im y się w y rz e c w y d a tk ó w n a c e le k u ltu r y , o ś w ia ty i w o g ó le w y d a tk ó w n a c e le , k t ó r e c y w iliz u ją s p o łe c z e ń s tw a .
P r ó b o w a n o z a ła tw ić tę s p r a w ę . M in is te r s tw o s k a r b u o b i e c a ło , że t a s p r a w a b ę d z ie z a ła tw io n ą n a p iz y s z łe j s e s y i R a d y p a ń s tw a , a le p r o s z ę P a n ó w , w j a k i s p o s ó b s k o ń c z y s ię to z a ł a tw ie n ie w n a jk o r z y s tn ie js z y m d l a n a s w y p a d k u ? D a ls z y m c ię ż a re m n a k r a j ! T a s p r a w a m o ż e b y ć z a ła tw io n ą ty lk o w te n s p o só b , że b ę d z ie m y p ła c ili w ię c e j n iż s łu s z n ie s ię n a le ż y .
J e s z c z e b y ł a j e d n a s p r a w a p ie r w s z o r z ę d n e j w a g i, k tó r ą ś m y z a ła tw ili, k tó r e j s z c z ę ś liw e z a ła tw ie n ie w ty m r o k u s ię d o k o ń c z ą , t. j. s p r a w a p r o p in a c y jn a . M o ż n a p o w ie d z ie ć , źe to j e s t p ie r w s z a s p r a w a f in a n s o w a w ie lk ic h ro z m ia ró w , k t ó r ą k r a j s a m m ia ł s p o s o b n o ś ć z a ła tw ić . D a w n ie js z a in d e m n iz a c y a g r u n to w a n ie b y ł a w r ę k a c h k r a ju , a le in d e m n iz a c y a p r o p in a c y jn a j e s t p ie r w s z ą o p
e-i j a k k o lw e-ie k m o ż n a k r y t y k o w a ć te n lu b ó w r e z u l t a t w s z c z e g ó l
n o śc i, to tr z e b a p o w ie d z ie ć , że w c a ło ś c i t a o p e r a c y a z o s ta ła z n a k o m ic ie p r z e p r o w a d z o n ą . Z o s ta ła z a ła tw io n ą a te m p o , i z a ła tw ie n ie t a k i e i w o c z a c h E u r o p y i w o c z a c h ś w ia ta f in a n s o w e g o m u s i p o d n ie ś ć k r e d y t G a lic y i i n ie ty lk o , że m u s i z d o b y ć z a u f a n ie E u r o p y d o n a s z y c h s to s u n k ó w f in a n s o w y c h , a le m u si ta k ż e p o d n ie ś ć z a u fa n ie n a s s a m y c h d o n a s z y c h w ła s n y c h s ił, do n a s z e g o s a m o d z ie ln e g o z a ła tw ia n ia p o d o b n y c h k w e s ty j.
A le z n o w u t a k j a k p r z y r e g u l a c y i p o d a tk u g r u n to w e g o , p r z y r e g u l a c y i in d e m n iz a c y i g r u n to w e j, k tó r e j s ię s p o d z ie w a m y , t a k te ż r e g u l a c y a p r o p in a c y i z n o w u s ię k o ń c z y u b y tk ie m d o c h o d u d la tej w a r s tw y , k tó r e j d o c h ó d p r o p in a c y jn y z o s ta ł in d e m n iz o w a n y .
T a o p e r a c y a b y ł a k o n ie c z n ą . J a s a m w s z e lk ie m i s iła m i j ą p o p ie r a łe m , a le n ie m o ż n a n ie u z n a ć , że z u b y tk ie m p r o p in a c y i p o d w z g lę d e m f a k ty c z n y c h d o c h o d ó w , w ła ś c ic ie le w ię k s i z n o w u b ę d ą m ie li m n ie j j a k m ie li d a w n ie j, z n o w u w ie lk ie z w y c ię s tw o , za k t ó r e tr z e b a p ła c ić .
O tó ż w id z im y , że p r a w ie w s z y s tk ie w a ż n e e k o n o m ic z n e s p r a w y , n a d k t ó r y c h z a ła tw ie n ie m p r a c o w a liś m y w te m d z ie s ię c io le ciu , k o ń c z y ły s ię n ib y p o m y ś ln ie , n ib y z w y c ię s tw e m , a z a w sz e o s ta te c z n ie z u b y tk ie m , ze z w ię k s z e n ie m c ię ż a ru . J e s z c z e w ię c e j ta k ic h z w y c ię z tw , a w k r ó tc e n ie b e d z ie w ię k sz e j w ła s n o ś c i p o l
s k ie j w G a lic y i.
O tó ż d z iś śm ie m w y p o w ie d z ie ć n a d z ie ję , że z c h w ilą , z k t ó r ą się n a s e r y o z a b ie r z e m y d o k w e s ty ! k o m u n ik a c y jn e j, to te ż i n a s z a p r a c a n a d e k o n o m ic z n e m o d ro d z e n ie m k r a ju w e jd z ie n a z u p e łn ie in n e g o ro d z a ju to r y , i że j e d n o m y ś ln a o p in ia S e jm u n ie ze z w o li, a b y t a s p r a w a z e s z ła z te g o n o w e g o to ru . .P o d c z a s k ie d y w in n y c h s p r a w a c h n a jle p s z e z a ła tw ie n ie k o ń c z y ło s ię z a w s z e z w ię k s z e n ie m e k o n o m ic z n e g o c ię ż a ru , co n a jw ię c e j u lż e n ie m k o n ie c z n e j s t r a t y , k t ó r a s ię n a k r a j z w a la ła , to tu m a m y p ie r w s z ą s p o s o b n o ś ć z d o b y c z y e k o n o m ic z n y c h , — p ie r w a z ą s p o s o b n o ś ć n ie ty lk o d o r a t o w a n i a s ię z k l ę s k i a le i do w y tw o r z e n ia z a s o b ó w n o w y c h i d la te g o w ła ś n ie to je s t s p e c y a ln ą c e c h ą k w e s ty ! t a r y fo w e j, że tu ju ż k o ń c z y m y z z a ła tw ie n ie m d a w n y c h g r z e c h ó w , a z a c z y n a m y n o w e ż y c ie e k o n o m ic z n e .
T o te ż z a ła tw ie n ie tej s p r a w y je s t p o d w a lin ą d o c a łe j p r z y szłej d z ia ła ln o ś c i e k o n o m ic z n e j.
M ó w iłe m , ż e a b y d o s ta te c z n ie z ro z u m ie ć d o n io s ło ś ć te j s p r a w y , n ie z a s z k o d z i p r z y p a tr z e ć s ię c y f r o m k o n k r e tn y m , b o ty lk o w te n c z a s w id z im y d o k ła d n ie j a k n a te r m o m e tr z e , w ie le p o z o s ta je
5 6
d o z r o b ie n ia i j a k ie s k u tk i p o m y ś ln e r e z u l t a t y p r z y n ie ś ć m o g ą . B y ł a m o w a o t a r y f a c h z b o ż o w y c h . C óż to p r z e d s ta w ia d la k r a ju ? N ie b ę d ę s ię z a p u s z c z a ł w s z c z e g ó ły , a le u ż y w a ją c o k r ą g łe j c y fr y , m o ż n a p o w ie d z ie ć , źe w p r z e c ię tn y c h l a ta c h c a ła p r o d u k c y a z b o ż o w a G a lic y i w y n o s i tr o c h ę w ię c e j j a k 16 m ilio n ó w c e tn a ró w ; w p o m y ś ln y c h l a ta c h m o że d o jść d o 20, lu b 24 m ilio n ó w , a le p r z e c ię tn ie m o ż n a p r z y ją ć 16 m ilio n ó w . Z t e g o o d p a d a c z ę ś ć n a n a s ie n ie , c z ę ś ć s p o ż y w a się n a m i e j s c u ; a le p rz y n a jm n ie j 8 do g m ilio n ó w p rz y c h o d z i n a ta r g , i je s t s p o ż y w a n e c z y to w k r a ju p rz e z lu d n o ś ć n ie r o ln ic z ą , c z y te ż e k s p o r to w a n e . Z a te m d o n io s ło ś ć t a r y f e k s p o r to w y c h n ie o g r a n ic z a s ię d o ilo ś c i c z a s a m i d r o b n e j, k t ó r a b y w a e k s p o r to w a n ą , t a d o n io s ło ś ć w p ły w a n a c a łą p ro d u lc c y ę w c a ły m k r a ju i s to s u je s ię do c a łe j ilo ś c i, k t ó r a w k r a ju p rz y c h o d z i n a ta r g .
Co ty lk o z d o ła m y o s z c z ę d z ić n a t a r y f a c h e k s p o r to w y c h to w p ły n ie n a p o d w y ż s z e n ie c e n y m ie jsc o w e j n ie t y lk o m ilio n a lu b p ó łto r a , k t ó r y e k s p o r tu je m y , a le t y c h 8 lu b 9 m ilio n ó w , k t ó r e p o s y ła m y n a ta r g .
M o ż n a p o w ie d z ie ć , że w s k u te k p o d w y ż s z e n ia c e n u c ie r p ią m ia s ta , r z e m io s ła itd . M n ie s ię zd a je , że to j e s t p ło n n a o b a w a . D o b r o b y t rz e m io s ł, d o b r o b y t m ia s t n ie z a le ż y o d te g o w y łą c z n ie , a b y k o n s u m c y a b y ła t a n i a ; z a le ż y p r z e d e w s z y s tk ie m n a te rn , a b y m ie li z a co p r a c o w a ć , a b y b y l i k o n s u m e n c i n a ic h to w a r y . J e ż e li rz e m ie ś ln ic y b ę d ą m ie li d la k o g o p r a c o w a ć , je ż e li r o ln ic y b ę d ą z a s o b n ie js i, to r z e m ie ś ln ik b ę d z ie m ó g ł w ię c e j z a p ła c ić z a c h le b , b o b ę d z ie m ia ł z c z e g o z a p ła c ić .
T o w ię c z u p e łn ie n ie je s t k w e s ty ą w a lk i j e d n e g o s ta n u p r z e c iw d r u g ie m u , tu i n te r e s a w s z y s tk ic h s ta n ó w się z g a d z a ją , b o z a s ila ją c r o ln ik ó w , z a r o b e k c a łe g o k r a ju p o d n ie s ie m y .
M ó w iłe m p r z e d te m o p r o p in a c y i. P r o s z ę p o r ó w n a ć k w e s ty ę c e n y z b o ż a z k w e s ty ą p r o p in a c y i. Z ty c h o śm iu m ilio n ó w c e t n a ró w m e tr . z b o ż a , k tó r e p rz y c h o d z i n a ta r g , b a r d z o z n a c z n a c z ę ść j e s t p r o d u k o w a n ą p rz e z w ła s n o ś ć w ię k s z ą , z d a je m i się , źe co n a j
m n ie j 3 ,0 0 0 .0 0 0 c e tn a r ó w a to d la te g o , że c h o c ia ż w ię k s z a w ła s n o ś ć lic z y t y l k o V4 c z ę ść z ie m i u p r a w n e j w G a lic y i, to p rz e c ie ż w ła s n o ś ć w ię k s z a w d a le k o w ię k sz e j m ie rz e p r o d u k u je zb o ż e , a n iż e li w ła s n o ś ć m n ie jsz a . L ic z ą c w ię c 1 zł. o d 3 m ilio n ó w c e tn a r ó w r o c z n i e , to d la sa m e j w ła s n o ś c i w ię k s z e j, t a k w e s y a ta n ie g o e k s p o r tu z b o ż a m o że n a b r a ć w a ż n o ś c i c y fro w o r ó w n a ją c ą s ię c a łej in d e m n iz a c y i p r o p in a c y i ( g ł o s y : t a k je s t!).
W p r a w d z ie t a r y f a k o le i K a r o l a L u d w ik a d la z b o ż a w G a l i c y i w p o r ó w n a n iu d o z b o ż a r o s y js k ie g o p r z e d s ta w ia ró ż n ic ę 40
d o 50 c t., to j e d n a k n a le ż y s ię s p o d z ie w a ć p r z y e n e r g ic z n e m p o s tę p o w a n iu k r a j u i p r z y n a ś la d o w a n iu w z o ró w A m e r y k i, R o s y i lu b W ę g i e r , u lg i w t a r y f a c h d o o s ta te c z n y c h m ie js c z b y tu w S z w a j- c a r y i i w N ie m c z e c h p o łu d n io w y c h , m o g ą z c z a s e m d o jść d o j e d n e g o g u ld e n a . T e n g u l d e n n a tr z e c h m ilio n a c h s k a p ita liz o w a n y , to j e s t ty le co in d e m n iz a c y a p r o p in a c y jn a .
M ó w io n o b a r d z o czę s to , że w ła s n o ś ć z ie m s k a n ie m a in n e g o r a t u n k u , j a k t a p r o p in a c y a , k t ó r a z a p a r ę m ie s ię c y p rz y jd z ie d o w y p ła ty , że j e s t to je j o s t a t n i g r o s z . O tó ż p r z y n a le ż y te j p o lity c e ta r y f o w e j m o ż n a s tw o r z y ć ś w ie ż y d o c h ó d , k t ó r y się r ó w n a te m u d o c h o d o w i p r o p in a c y jn e m u . N ie b ę d z ie to k o r z y ś ć w y łą c z n a w ła s n o ś c i w ię k s z e j, p o z o s ta n ie k o r z y ś ć z 5 ,000.000 c e tn a r ó w m e tr. z e b ra n e j z z ie m i w ło ś c ia ń s k ie j, k t ó r a w p ły n ie n a rz e c z t e g o s ta n u . A le z b o ż e n ie j e s t n a s z y m j e d y n y m w ie lk im p r o d u k te m . W e ź m y d r z e w o ; w s p r a w o z d a n iu o p r z e m y ś le d r z e w n y m g a lic y js k im p o d łu g c y f r D r . R u to w s k i e g o m o ż n a m n ie j w ię c e j o c e n ić c o r o c z n ie p r z y r o s t d r z e w a w G a lic y i n a 7,000.000 m e tró w k u b ic z n y c h to j e s t 30,0 0 0 .0 0 0 c e tn a r ó w m e tr.
Z te g o p r z y p a d a 4 0 ^ n a d rz e w o b u d u lc o w e , a r e s z ta n a d r z e w o o p a ło w e , a z a te m o k o ło 12 m ilio n ó w c e tn a r ó w d r z e w a m a te - r y a ło w e g o a 18 ty s ię c y d r z e w a o p a ło w e g o . N ie c h c ę d o w o d z ić , że i d rz e w o o p a ło w e s k o r z y s ta n a z m ia n a c h ta r y f y , a le że d rz e w o m a te r y a ło w e s k o r z y s ta , to n ie u le g a n a jm n ie js z e j w ą tp liw o ś c i, b o to d rz e w o m a te r y a ło w e s ta n o w i je d n ą z n a jw a ż n ie js z y c h g a łę z i e k s p o r tu , a t a k j a k c e n a z b o ż a , k tó r e g o t y lk o p e w n a c z ę ść b y w a e k s p o r to w a n ą , t a k s a m o c e n a d rz e w a m ie js c o w a m u si s ię s t o so w a ć d o c e n y d r z e w a e k s p o r to w a n e g o . T o p r z e d m io t z n o w u o g r o m n e j w a g i, b o n a 12 m ilio n ó w c e t n a r ó w s a m e g o d rz e w a m a- te r y a ło w e g o , t a r y f a z m n ie js z o n a o k a ż d e 10 c t. p r z e d s ta w ia m ilio n o w e k o r z y ś c i d la k ra ju .
W p r a w d z ie t u m o ż e n ie b ę d z ie m y w s ta n ie p r z e p r o w a d z ić ta k ic h w ie lk ic h ulg- j a k w s p r a w ie z b o ż a z tej p r o s te j p rz y c z y n y , że t a r y f a d r z e w a o w ie le n iż s z ą j e s t o d t a r y f y z b o ż o w e j a le k a ż d a z m ia n a , c h o c ia ż b y o ć w ie rć g u ld e n a ju ż p r o w a d z i do o lb r z y m ic h r e z u lta tó w , w p ły w te g o z m n ie js z e n ia d a s ię p r z e w a ż n ie o d c z u ć n a w ła s n o ś c i w ię k sz e j, w k tó r e j r ę k u z n a jd u je s ię p r z e w a ż n a c z ę ść la s ó w . T o j e s t w ię c d r u g i p r z e d m io t d a le k o w ię k s z e j w a r to śc i, a n iż e li c a ła in d e m n iz a c y a p r o p in a c y jn a .
J e ż e li p r z y ty c h d w ó c h a r t y k u ł a c h p o z w a la m s o b ie o d ró ż n ić w p ły w t a r y f n a ro z w ó j w ła s n o ś c i w ię k s z e j i w ła s n o ś c i m n ie jsz e j, to z te j b a r d z o w a ż n e j p r z y c z y n y , że w ła s n o ś ć w ię k s z a w n a s z y m k r a ju m a b a r d z o c ię ż k ie o b o w ią z k i, d ź w ig a b o w ie m c ię ż a r t r ą d y
-58
c y i n a r o d o w e j i d o t e g o c z a s u n ie m a l źe p r o w a d z i w ła ś c iw ą p o l ity k ę k r a ju . O tó ż n ie m a p o l i t y k i b e z b u d ż e tu . Z m ia n a ta r y f , z m ia n a s to s u n k ó w k o m u n ik a c y jn y c h m o ż e tej w ię k s z e j w ła s n o ś c i d o s ta r c z y ć b u d ż e tu , z m ia n y te w y w r ą s k u t k i d o n io ś le js z e o d k ilk u lu b k i lk u n a s tu c e n tó w n a ło ż o n e g o d o d a tk u o d p o d a tk u . P r z e p r o w a d ź m y te z m ia n y , a t a w a r s tw a , k t ó r a d ź w ig a c ię ż a r tr a d y c y j p o ls k ic h , p ó jd z ie w s p r a w a c h d r o g o w y c h , s z k o ln y c h i t. d. p o d łu g m o t t a : n o b le s s e o b l i g e , n ie b ę d z ie p o tr z e b o w a ła ta r g o w a ć s ię 0 k a ż d y c e n t d o d a tk u d o p o d a tk u , co n ie z a w o d n ie w p ły w jej p o d n ie s ie . T u j e s t d o n io s ło ś ć p o lity c z n a i s p o łe c z n a p o d o b n y c h re fo rm .
P o z w o liłe m s o b ie d o tą d p r z y to c z y ć t y l k o n ie k tó r e c y f r y w y r a ż a ją c e g r a n i c ę m o ż liw y c h k o n c e s y j n a p o lu ta r y f o w e m . C h c ia ł
b y m w k r ó tk o ś c i u z a s a d n ić , że je ż e li m ó w iłe m o z m ia n a c h w y n o s z ą c y c h m o ż e i zł. p r z y z b o ż u , a */4 zł. a lb o w ię c e j p r z y d r z e w ie , m ó w iłe m w g r a n i c a c h d o ś w ia d c z e n ia , w g r a n i c a c h te g o , co g d z ie in d z ie j s ię z ro b iło , co g d z ie in d z ie j s ię r o b i i d o k o n u je .
J e ż e li co c e c h u je tę w ła ś n ie o s ta tn ią e p o k ę n a m g łó w n ie z n a n ą p rz e z k r y z y s r o ln ic z ą , to n i e s ły c h a n e z m n ie js z a n ie t a r y f p r z e w o z o w y c h d o t e g o s to p n ia , iż m o ż n a p o w ie d z ie ć , że k r y z y s ro ln ic z a u n a s p o w s ta ła s tą d , iż w a ż n o ś ć i d o n io s ło ś ć t a r y f p o z n a n o w in n y c h k r a ja c h p rę d z e j n iż u n a s , że m y , n ie m ó w ię w G a lic y i, a le w c a ły m k o n t y n e n c i e e u r o p e js k im , n ie d o s ta te c z n ie o c e n ia liś m y n ie z m ie r n ą d o n io s ło ś ć t y c h s p r a w , ta r y f o w y c h .
Z w r a c a m się z n o w u do k s ią ż k i z a w ie r a ją c e j p e ty c y e I z b y h a n d lo w e j lw o w s k ie j. S ą t u p o r ó w n a n ia t a r y f k o le jo w y c h z t a r y fa m i d r o g o w e m i i m o r s k ie m i p r z e d 25 la ty . Z p o r ó w n a n ia te g o o k a z u je się , że t a r y f y m o r s k ie p rz e z d w u d z ie s to p ię c io le tn i o k r a s c z a s u s p a d ły n a ć w ie r ć te g o , co p r z e d t e m ; w p r a w d z ie s p a d ł y 1 t a r y f y k o le i K a r o l a L u d w ik a , a le z a le d w ie o p o ło w ę . T o te ż p rz e w ó z z b o ż a z p o łu d n io w e j A u s tr a lii d o L o n d y n u d r o g ą m o r s k ą d łu g o ś c i 20.000 k im . k o s z tu je 1 zł. 80 ct., t. j. ty le , ile ze L w o w a do W i e d n i a n a o d le g ło ś ć 700 k im ., p rz e w ó z c e t n a r a m e tr y c z n o g o z b o ż a p rz e z A t l a n t y k k o s z tu je ty le , ile n a s d a w n ie j k o s z to w a ł w S ło b o d z ie r u n g u r s k ie j p r z e d w y b u d o w a n ie m k o le i lo k a ln e j, p rz e w ó z n a f ty z k o p a ln i d o K o ło m y i t. j. 50 c t. z a c e t n a r m e tr y c z n y . A le je ż e li ju ż t a r y f y m o r s k ie s ą m in im u m , m in im u m t a r y f m o ż liw y c h w o g ó le , to m o ż n a p r z y p u ś c ić , że p rz e c ie ż ty lk o n ie k tó r e k r a je m o g ą z n ic h k o r z y s ta ć , że z b o ż e d o p o r tó w m u s i b y ć d o s ta w io n e d r o g ą lą d o w ą a z p o r tu m o że s ię ty lk o d r o g ą l ą d o w ą r o z s z e r z y ć p o k ra ju . A le i p o d ty m w z g lę d e m w o s ta tn ic h la ta c h t a r y f y a m e r y k a ń s k ie , te g o k r a ju , z k tó r y m m y k o n k u r u je
m y , s p a d ł y d o ’/3 c z ę ś c i te g o , co b y ły , in d y js k ie d o 1/i c z ę śc i te g o , co b y ły . J a k ż e w ię c m o ż e m y s ię ro z w iją c , je ż e li ta k d a le k o w ty l e p o z o s ta je m y p o z a in n y m i k o n k u r e n t a m i ?
M a m m a lu tk ą ta b lic z k ę , k t ó r a o d ra z u o k a z u je b e z p r z y k ł a d n e r ó ż n ic e , j a k i e is tn ie ją w k o s z ta c h tr a n s p o r tu . T e c y f r y m o ż n a o d n ie ś ć a lb o d o t r a n s p o r t u je d n e g o c e t n a r a m e tr y c z n e g o n a io o k ilo m e tr ó w a lb o d o io o c e tn a r ó w m e tr y c z n y c h n a je d e n k ilo m e tr , to j e s t j e d n e g o w a g o n u . O tó ż n a jta ń s z a t a r y f a tr a n s p o r t o w a m o r s k a w y n o s i o d 3/4 c t. d o ’/, c t.; n a jd r o ż s z a t a r y f a m o r s k a k o s z tu je 3 c t. z a c e tn a r n a io o k ilo m e tr ó w . Z a ra z p o te m n a s tę p u je n a j
t a ń s z a t a r y f a p r z e w o z o w a a m e r y k a ń s k a , p r z y ję ta p o d w p ły w e m k o n k u r e n c y i p o m ię d z y k o le ja m i, a le b a r d z o c h a r a k t e r y s t y c z n a t. j.
4 ł/t ct. P o te m n a s tę p u je p r z e c ię tn a t a r y f a p r r e w o z o w a p s z e n ic y w A m e r y c e o d 6 d o 8 c t., a tu ż o b o k t e g o t a r y f a z b o ż o w a n a r z e k a c h i k a n a ł a c h n ie m ie c k ic h 8 c t., p o te m , n a k a n a ł a c h f r a n c u s k ic h i b e lg ijs k ic h o d 8 d o 12 c t. W t y c h s a m y c h g r a n ic a c h o d
10 d o 12 c t. m ie ś c i s ię t a r y f a p r z e w o z u p s z e n ic y in d y js k ie j. P r z e w ó z n a f t y g a lic y js k ie j z K o ło m y i do W i e d n i a k o s z tu je 14 ct. T y le ż w y n o s i o b e c n ie p r z e c ię tn a t a r y f a p r z e w o z o w a w S t a n a c h Z je d n o c z o n y c h A m e r y k i, a t a r y f a p s z e n ic z n a w R u m u n i i w y n o s i 15 c t., — p r z e c ię tn a t a r y f a p s z e n ic z n a w A u s tr y i n a d łu g ą m e tę o b li
c z a s ię n a 21 c t. a z a te m tr z y r a z y ty le , co s ię p ła c i n a k a n a ł a c h n ie m ie c k ic h i fr a n c u s k ic h , t r z y r a z y ty le co n a k o le ja c h a m e r y k a ń s k ic h , i d w a r a z y ty le co w y n o s i ta r y f a in d y js k a . P o t e m m a m y 25 ct. ja k o p r z e c ię tn ą t a r y f ę p rz e w o z o w ą w c a łe j A u s tr y i, 27 ct. d la z b o ż a g a lic y js k ie g o n a k o le ja c h n ie m ie c k ic h t. j. p r a w ie d w a r a z y ty l e co n a k o le ja c h r u m u ń s k ic h . P o te m m a rn y d o p ie ro ta r y f ę n i e k tó r y c h k o le i lo k a ln y c h t. j. 90 c t T o ju ż j e s t ta r y f a , k t ó r a się z b liż a d o k o s z tu t r a n s p o r t u n a d o b r y c h d r o g a c h , g d z ie z a p rz e w ó z j e d n e g o c e t n a r a n a 100 k im . tr z e b a z a p ła c ić g u ld e n a do g u l d e n a d w a d z ie ś c ia , m n ie js z ą z a ś k w o tę ty lk o w y ją tk o w o w te d y , je ż e li z n a jd ą s ię fr a c h c ia r z e , k tó r z y s tr a c ili z a r o b e k , i k t ó rz y p r z e w o ż ą p o c e n a c h ta ń s z y c h 50 do 60 c t.
T o o k a z u je o g r o m n ą r ó ż n ic ę p o m ię d z y p rz e w o z e m n a w e t n a n a jle p s z y c h d r o g a c h a p r z e w o z e m k o le jo w y m . B o p r z e c ię tn a t a r y f a p s z e n ic y w A u s tr y i k o s z tu je 21 c t. a w ię c tr z n s p o r t n a n a j
le p s z y c h d r o g a c h k o s z tu je 5 a lb o 6 r a z y ty le . N ie c h c ę p o s ta w ić m a k s im u m n a z ły c h d r o g a c h , a le m a m d a n e , k t ó r e o k a z u ją , że m o ż e w y n o s ić o d 2 d o 3 i 4 r e ń s k ic h . O tó ż m a c ie P a n o w ie s k a lę o d 3| 4 c t. d o 4 r e ń s k ic h za t r a n s p o r t t e g o s a m e g o c ię ż a ru . T o je s t r ó ż n ic a j a k 1 d o 400. W t y c h g r a n i c a c h z a w ie r a się m ia r a c y w iliz a c y i e k o n o m ic z n e j, b o p o s t ę p e k o n o m ic z n y ta m j e s t n a j
60
w ię k s z y , g d z ie w y m ia n a p ło d ó w n a p o t y k a n a n a jm n ie js z e t r u d n o śc i i f r y k c y e W tej s k a li o d j e d n e g o do c z te r y s tu m y d o ty c h c z a s z a jm u je m y m ie js c e b a r d z o n ie k o r z y s tn e . A p r z y tej s p o s o b n o ś c i c h c ia łb y m p o w ie d z ie ć , źe c h o c ia ż t a ta r y f a , c e n a t r a n s p o r t u n a d o b r y c h d r o g a c h j e s t ju ż b a r d z o w y s o k a (m n ie j w ię c e j i r e ń s k i n a c e t n a r m e tr y c z n y i 100 k ilo m e tr ó w ) to ju ż is tn ie n ie t a k ic h d r ó g j a k d r ó g d o p ły w o w y c h do k o le i, j e s t n a d z w y c z a jn ie w ie lk ie m d o b r o d z ie js tw e m ta k , że g d y b y a u to n o m ia g a lic y js k a n ic w ię c e j n ie b y ł a p r z y n io s ła , j a k tę s ie ć s z e ro k ą d r ó g k r a jo w y c h i te z a s iłk i d la d r ó g g m in n y c h , k t ó r e w o s ta tn ic h 20 la ta c h d a ła , to t a a u t o n o m ia s o w ic ie s ię o p ła c iła . J e ż e li p o r ó w n a m y w a r to ś ć z ie m i n a szej z w a r to ś c ią z ie m i w K r ó le s tw ie P o ls k ia m , k tó r e p o d w z g lę d e m e k o n o m ic z n y m p o n ie k ą d s to i le p ie j, to w id z im y , że w a r to ś ć z ie m i u n a s j e s t w y ż s z ą .
P r z y c z y n y te g o s ą d w i e : le p s z e d r o g i p o w ia to w e i g m in n e i w ię k s z e b e z p ie c z e ń s tw o T e d w ie z d o b y c z e n a sz e j a u to n o m ii i n a sz e j k o n s ty tu c y i, n a le ż y c ie tr z e b a o c e n ić , o n e n a m d a ją ś r o d e k d z ia ła n ia n a p r z y s z ło ś ć Z ie m ia , k t ó r ą p o s ia d a m y , z a w s z e r e p r e n - tu je o g r o m n y k a p i t a ł . P r z y k a ż d e m u le p s z e n iu t a r y f k o m u n ik a c y jn y c h w a r to ś ć je j m o że s ię z n a k o m ic ie p o d n ie ś ć , a n a w e t p o d w o ić . W a r t o ś ć z ie m i p r z y k a t a s t r z e o c e n ia s ię p rz e c ie ż p o d łu g g a t u n k u z ie m i i b lis k o ś c i ta r g ó w . T e d w a c z y n n ik i w p ły w a ją n a w y m ia r c z y s te g o d o c h o d u g r u n to w e g o i o d n ic h z a le ż y w a r to ś ć z ie m i w k a ż d y m k r a ju . O d n a s z a le ż y t a k o p a n o w a ć te c z y n n ik i, ż e b y d z ia ła ły n a n a s z ą k o rz y ś ć .
Z a p y ta k to ś , c zy ż j e s t p o r a z a b r ą n ia s ię d o tej k w e s ty i? cz y m o ż n a się s p o d z ie w a ć , że n a ty m p o lu o s ią g n ie m y j a k ie ś r e z u l t a t y ? O d p o w ie m n a t o : n ie p r z e c e n ia m s ił n a s z y c h a n i n ie z a p o z n a ję n a d z w y c z a jn y c h tr u d n o ś c i s k u te c z n e g o d z ia ła n ia . B o to k w e - s ty a , w k tó r e j n a w e t s a m a p o l i t y k a ta r y f o w a b e z p e w n e j z m ia n y m o ż e n a s z e g o z a p a t r y w a n i a n a p o lity k ę a u to n o m ic z n ą w o g ó le n ie d a się p rz e p ro w a d z ić . B o je ż e li w e w n io s k u k o m is y i t a r y f y p a ń s tw o w e z a c y to w a n e s ą ja k o id e e , do k tó r y c h m a m y d ą ż y ć , to z d a je m i s ię ra c z e j, że to p r z e d s ta w ia p ie r w s z y k r o k , a n ie k r e s n a s z y c h d ą ż e ń . I to z d w ó c h p o w o d ó w . N a jp rz ó d w ie m y , ja k n a d z w y c z a jn ie s z y b k o w w a lc e ta r y f o w e j i k o n k u r e n c y i r o z m a ity c h k o le i, t a r y f y s ię w o g ó le z m ie n ia ją i z m n ie js z a ją i n ie w y s ta r c z a - ją c e m i b y ł y b y t a r y f y , p r z y ję te z p e w n e g o d a n e g o o k r e s u w o b e c
z m ie n io n y c h o k o lic z n o ś c i e k o n o m ic z n y c h .
W s p r a w o z d a n iu j e s t m o w a o k o le i p ó łn o c n e j, k t ó r a n a p o d s ta w ie u m o w y p r z e d tr z e m a l a t y z a w a rte j, z o b o w ią z a ła s ię p r z y ją ć t a r y f ę k o le i p a ń s tw o w y c h . Z a u w a ż a m , że n ie o b o w ią z a ła się
Ona d o p r z y ję c ia k a ż d o ra z o w e j t a r y f y k o le i p a ń s tw o w y c h , ty lk o ta r y f y k o le i p a ń s tw o w y c h w r o k u 1885, k t ó r e n a te r a z z u p e łn ie ju ż n ie s ą w y s ta r c z a ją c e . T o , co b y ł o w te n c z a s p o s tę p e m d la k o le i p ó łn o c n e j, t e r a z n ie o d p o w ia d a s to s u n k o m e k o n o m ic z n y m , tern b a rd z ie j, że i n a w e t m ia r a k a ż d o r a z o w y c h t a r y f k o le i p a ń s t w o w y c h o d p o w ia d a p o tr z e b o m n a s z e g o k r a ju .
D o ś w ia d c z e n ie o d le g ły c h lą d o w y c h s ta n ó w a m e r y k a ń s k ic h , k t ó r e w y m u s iły o lb r z y m ią a g ita c y ę , s to w a r z y s z e n ia m i z ło ż o n e m i z m ilio n ó w c z ło n k ó w , p r z y ję c ie ta ń s z y c h t a r y f k o le jo w y c h , d o ś w ia d c z e n ie W ę g i e r , k t ó r e b y ł y w s y t u a c y i tr a n s p o r to w e j d a le k o n ie k o rz y s tn ie js z e j o d s y t u a c y i P r z e d lita w ii, — d o ś w ia d c z e n ie to p o k a z u je , że im w tr u d n ie js z y c h o k o lic z n o ś c ia c h j a k i k r a j s ię z n a j
d u je , te rn b a r d z ie j r a d y k a ln ą , te rn b a rd z ie j s ta n o w c z ą p o w in n a b y ć p o l i t y k a ta r y f o w a , ż e b y t ą p o l i t y k ą p r z e c iw d z ia ła ć u je m n y m s k u t k o m p e w n e g o p o ło ż e n ia g e o g r a f ic z n e g o i p e w n y c h s to s u n k ó w p o lity c z n y c h . M y , o d c ię c i k o r d o n e m i r o g a tk a m i, z w y ją tk ie m k ilk o k ilo m e tr o w e j g r a n i c y o d S z lą s k a , m y p o tr z e b u je m y p o lity k i ta r y f o w e j d a le k o r a d y k a ln ie js z e j, ja k k tó r y k o lw ie k in n y k r a j. B ę d ą c ty m k r a je m w E u r o p ie n a jb a rd z ie j o d d a lo n y m o d t a r g ó w ś w ia ta , p o tr z e b u je m y t a r y f y n a jn iż s z e j, ś r o d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h n a js k u te c z n ie js z y c h .
I z n ó w p y ta n ie , c z y j e s t to z a w ie le ż ą d a ć ? T u ta j p o z w o lę s o b ie w s k a z a ć n a tr z y w y p a d k i b ie ż ą c e j p o lity k i e u r o p e js k ie j, a k tó r e w y k a ż ą , że to , c z e g o śm ie m się s p o d z ie w a ć o d n a s z e j re- p r e z e n t a c y i i n a s z e g o k r a jn , że to w in n y c h k r a j a c h j e s t f a k te m d o k o n a n y m , że t e k r a je , k tó r e b y ł y w n a jtr u d n ie js z y c h o k o lic z n o ś c ia c h , z d o b y ły s ię n a n a js k u te c z n ie js z ą p o lity k ę e k o n o m ic z n ą .
W e ź m y W ę g r y . K t ó ż p ie r w s z y z E u r o p y o d w a ż y ł s ię n a tę t a r y f ę s tr e f o w e , k t ó r ą p ię r w s z y m in is te r B a r o s z z a p r o w a d z ił? C zy to b y ł a in s p ir a c y a z B e r lin a , F r a n c y i, A n g lii ? N ie , t a m y ś l b ł ą k a ł a s ię o d d a w n a p o ś w ie c ie , p o c h w y c ił j ą m in is te r w ę g ie r s k i, k t ó r y c z u ł, że c h c ą c p o d n ie ś ć s w o ją o jc z y z n ę , d o g o n ić in n e k r a je , k t ó r e j e w y p r z e d z iły w c y w iliz a c y i, t r z e b a u ż y ć m y ś li n a js k u te c z n ie js z e j, n a jśm ie lsz e j. U r z e c z y w i s tn ie n ie tej m y ś li b y ł o b y c z y n e m w ie lk im , n a w e t g d y b y w y k a z k ilk u m ie s ię c z n y n ie b y ł w y k a z a ł, że ju ż te r a z o b ja w ia s ię p e w n e z w ię k s z e n ie d o c h o d ó w , g d y b y t r z e b a b y ł o p r z e b o le ć p e w ie n o k r e s z m n ie js z o n y c h d o c h o d ó w . M y śl t a r a z p r z y ję ta w W ę g r z e c h , m u si o d d z ia ła ć n a c a ł ą s ie ć k o m u n ik a c y jn ą w E u r o p ie .
W e ź m y p r z y k ł a d in n e g o k r a j u — P r u s , k t ó r e d z iś s to ją n a ś w ie c z n ik u p o t ę g i e k o n o m ic z n e j i p o tę g i p o lity c z n e j. W ie m y , ja k b a r d z o do z w y c ię z tw P r u s p r z y c z y n iło się p rz y ję c ie n a jle p s z e j
w ó w c z a s b r o n i w o js k o w e j, to j e s t o d ty lc ó w e k , w te d y , k i e d y in n e p a ń s t w a e u r o p e js k ie o te rn n ie m y ś la ły . A le d o tej p o tę g i, do t e g o z a s o b u s ił w e w n ę tr z n y c h p r z y c z y n iła s ię z p e w n o ś c ią w tej sa m e j m ie rz e t a r y f a f e n ig o w a , to j e s t t a r y f a ta n ie g o p rz e w o z u d la w ę g la w P r u s ie c h .
K i e d y I z b a h a n d lo w a w e L w o w ie p r z e d d w u d z ie s tu p ię c iu l a t y p o r a z p ie r w s z y p e ty c y o n o w a ła r z ą d w s p r a w ię t a r y f y k o le jo w e j, t a t a r y f a w ę g la p r u s k ie g o p o s t a w i o n a b y ł a j a k o c e l, ja k o id e a ł. T a r y f a t a w y n o s i 13 s e tn y c h k r a j c a r a o d c e tn a r a m e tr y c z n e g o i o d k i l o m e t r a d r o g i, a o b e c n ie o b n iż o n ą j e s t c z a s e m ty lk o n a 9 s e tn y c h k r a j c a r a , to j e s t ty le , ile u n a s w y n o s z ą k o s z ta w ł a s n e k o le i. O tó ż t a ś m ia ło ś ć , z k t ó r ą P r u s y , p ie r w s z e n a k o n t y n e n c ie , z a p r o w a d z iły t a k ą t a n i ą t a r y f ę p rz e w o z o w ą d la w ę g la , p o z w o liła o p r z e ć p r z e m y s ł P r u s n a n ie w z ru s z o n e j p o d s tw ie o lb r z y m iej p r o d u k c y i g ó r n ic z e j w ę g la i ż e la z a . T o b y ło p o d s ta w ą e k o n o m ic z n ą tej p o tę g i, k t ó r a ś w ia t z a d z iw iła .
W e ź m y p r z y k ł a d b liż e j b ę d ą c y , n a s b e z p o ś r e d n io d o ty k a ją c y , p r z y k ł a d R o s y i.
W ie m y , źe p r z e d 2 c z y 3 la t y k s. B is m a r k z a c z ą ł w o jn ę e k o - m ic z n ą p r z e c iw k o R o s y i i c h o d z iło o to , ż e b y p o d k o p a ć je j k r e d y t. C óż s ię s t a ł o ! W id z im y , że p o d w u le tn ie j k a m p a n ii k a p i t a liś c i n ie m ie c c y , p o z b y w s z y p o lic h y c h c e n a c h p a p i e r y r o s y js k ie , te g o r o k u s a m i b r a l i u d z ia ł w n o w e j p o ż y c z c z c e r o s y js k ie j. W ja k i s p o s ó b to s ię s t a ł o ? S ta ło się t y lk o n a p o d s ta w ie b a r d z o u m i e ję tn e j p o lity k i k o m u n ik a c y jn e j w c e s a r s tw ie ro sy jsk iem u
K t o m ia ł s p o s o b n o ś ć b a d a n i a p u b lik a c y i w ie lk ie g o b a n k i e r a i f in a n s is ty w a r s z a w s k ie g o B lo c h a , p r z e d s ta w ia ją c e j s ie ć k o m u n i
k a c y jn ą R o s y i , z d u m ie ć m u s i n a d p o tę ż n ą o r g a n iz a c y ą w tej m ie rz e . I ja k i ż b y ł r e z u l t a t ?
W j e d n y m r o k u u b i e g ł y m R o s y a w y w io z ła z a g r a n i c ę za 5 0 0 m ilio n ó w z ł . , p ło d ó w r o ln ic z y c h i p r a w ie o te 500 m ilio n ó w zł. e k s p o r t R o s y i p r z e w y ż s z a ł jej im p o r t, t. j., że b y ło c z y s te g o z y s k u d la p a ń s t w a 5 0 0 m ilio n ó w !
N ie s z tu c z k i d y p lo m a ty c z n e s p o w o d o w a ły , że c a ła k a m p a n ia fin a n s o w a B i s m a r k a p r z e c iw k o R o s y i s p e łz ła n a n ic z e m i s k o ń c z y ła s ię s t r a t ą k a p i t a ł ó w n i e m i e c k i c h !
W n a tu r a ln y m ro z w o ju s iły e k o n o m ic z n e j R o s y i z n a la z ły s ię ś r o d k i o b r o n y w o b e c b a r d z o p o tę ż n e g o z a m a c h u n a jej k r e d y t i fin a n s e i o b e c n ie R o s y a m a n a jle p s z y b u d ż e t, k t ó r y m ia ła o d w ie lu la t.
P r o s z ę p a n ó w ! J e ś li w id z im y p r z y k ł a d y s k u te c z n o ś c i p o l i ty k i s a m o d z ie ln e j n ie o g lą d a ją c e j s ię n ą w z ó r w in n y c h k r a j a c h
—-p o lity k i W ę g i e r , P r u s , a o b e c n ie n a —-p o lu e k o n o m ic z n e m i R o - s y i , c z y m y s a m i je d n i n ie m a m y s ię z d o b y ć n a p o d o b n ą o d w a g ę ? M y , n a r ó d , k t ó r y z n a jd u je m y s ię w n a jtr u d n ie js z e m m o ż e p o ło ż e n iu , a p r z y n a jm n ie j d a le k o tr u d n ie js z e m o d p o ło ż e n ia k a ż d e g o in n e g o n a r o d u e u ro p e js k ie g o , m y m a m y p o d w ó jn e m o ty w a , ż e b y z d o b y ć s ię o s ta te c z n ie n a p o lity k ę j a s n ą i s a m o d z ie ln ą .
C z y ż b y u n a s n ie b y ło B a r o s z ó w , a lb o p o d o b n y c h m ę ż ó w s ta n u , j a k ci, k t ó r z y w P r u s i e c h a lb o w R o s y i k ie r o w a li ru c h e m e k o n o m ic z n y m . M n ie s ię z d a je , że g d y b y t e g o n ie b y ło , to b y n a r ó d s o b ie w y s t a w i ł ś w ia d e c tw o u b ó s tw a p o lity c z n e g o . T o , co c e c h u je n a r ó d h is to r y c z n y , n a r ó d , k t ó r z y tw o r z y h is to r y ę , to je s t w ła ś n ie t a s a m o d z ie ln o ś ć m y ś li i n ie u g ię to ś ć w o li, k tó r e s ą p o tr z e b n e d o p r z e p r o w a d z e n ia p o d o b n e j a k c y i. M y m a m y p r z y k ł a d y , że n a p o d o b n e c e c h y c h a r a k t e r u p o tr a f iliś m y s ię z d o b y ć w w ie lu o k r e s a c h h is to r y i, n a w e t w t a k ic h , w k t ó r y c h t a s a m o d z ie ln o ś ć m y ś li i n ie u g ię to ś ć w o li n a ra z ie ra c z e j z g u b n e m ia ła s k u tk i d la n a ro d u .
M n ie się z d a je , że t e c h e c h y n ie o p u s z c z ą n a s i w te j d o b ie i d la te g o s p o d z ie w a m się, że je ż e li W y s o k i S e jm p rz y jm ie j e d n o m y ś ln ie te w n io s k i k o in is y i, z m ie n io n e p rz e z p . S tr u s z k ie w ic z a a u z u p e łn io n e p rz e z p. K o z ło w s k ie g o , a p r z e c iw k tó r y m p . s p r a w o z d a w c a z a p e w n e n ie b ę d z ie m ia ł ż a d n e j o b je k c y i, to W y s o k i S e jm z ro b i to ty lk o w te rn p o c z u c iu , że je s tto ty lk o p ie r w s z y k r o k d o z a in a u g u r o w a n ia s a m o d z ie ln e j p o l i t y k i ta r y f o w e j, do p r z y ję c ia p o lity k i n a te rn p o lu , k t ó r a n a s z łą c z y z o g ó ln y m ś w ia te m e k o n o m ic z n y m , i za p o m o c ą t e g o p o łą c z e n ia p r z y s p o r z y n a m ty c h s ił e k o n o m ic z n y c h , k t ó r e n a m s ą t a k p o tr z e b n e w k a ż d y m d z ia le g o s p o d a r k i k r a jo w e j.