Trzecim, wartym przedstawienia przykładem jest, zainicjowany przez autora niniejszego tekstu, projekt obywatelski Warszawskiej Drogi Kultury na Skarpie. Na przestrzeni ostatnich stu lat warszawski odcinek Skarpy Wiślanej, która przebiega przez całe miasto na długości kilku-nastu kilometrów, był przedmiotem licznych opracowań planistycz-nych, jednak poza realizacją pojedynczych fragmentów przestrzeni publicznych, nie udało się dotychczas zbudować silnej identyfikacji skarpy jako całości. Skarpa pozostaje wciąż rozbita na niezależne frag-menty – zarówno fizycznie, przez dzielące je przegrody, takie jak drogi czy ogrodzenia, jak i mentalnie. Wciąż niezrealizowana pozostaje przed-wojenna wizja alei Na Skarpie.
W 2011 roku autor niniejszego tekstu zainicjował powstanie nieformalnej koalicji licznych instytucji kultury, ulokowanych na szlaku Skarpy21: „Na szlaku Skarpy zlokalizowanych jest wiele wspaniałych insty-tucji publicznych – przede wszystkim instyinsty-tucji kultury. Wiele z nich włączyło się już w działania partnerstwa i razem tworzą Warszawską
21 A. J. Filip, Skarpa Warszawska – rewolucja obywatelska, „Stolica”, 2011, Grudzień, s. 29-32.
Drogę Kultury na Skarpie”22. To, czym jest Warszawska Droga Kultury, oddają słowa: „Dzisiaj proponujemy nowe spojrzenie na Skarpę, która przede wszystkim jest niezwykłym fenomenem kulturowym. To właśnie we współpracy leżących na jej szlaku instytucji kultury tkwi potencjał dokonania przemiany funkcjonalno-przestrzennej tego niezwykłego obszaru i ściślejszego zintegrowania go ze strukturą całego miasta”23.
Jednym z elementów strategii działania koalicji jest „wzmacnianie świadomości społecznej”, czyli zachęcanie ludzi do odwiedzenia obszaru Skarpy, spędzania tu wolnego czasu i promowania jej jako wyjątkowego elementu struktury przestrzenno-przyrodniczej miasta. W tym zakresie kluczową rolę odgrywają organizowane w jej obszarze działania arty-styczne i społeczne, które raz w roku składają się na wielkie, ogólno-miejskie wydarzenie kulturalne – Majówkę na Skarpie.
Majówka organizowana jest od 2012 roku, w każdą ostatnią niedzielę maja. Współorganizujące ją instytucje mają pełną swobodę w przygotowaniu swoich wydarzeń, jeśli tylko spełniają one kilka podsta-wowych warunków, takich jak np. bezpłatny wstęp. Natomiast całe przedsięwzięcie jest finalnie promowane przez koordynatora jako jedno wspólne wydarzenie. Podczas pierwszej edycji autor niniejszej pracy samodzielnie pełnił rolę koordynatora całego wydarzenia, natomiast w kolejnych latach rolę tę przejęła, mająca na Skarpie swoją siedzibę, fundacja Culture Shock – jeden z partnerów projektu.
W roku 2014 Majówkę na Skarpie zorganizowało 28 instytucji kultury, a na cały program składało się 66 wydarzeń. Wszystkie wydarzenia rozciągały się na przestrzeni 8 kilometrów: „Teren Majówki obejmuje szeroki pas zieleni, alejek i parków położonych na Skarpie Warszawskiej wzdłuż Wisły od Parku Żeromskiego do Królikarni”24. Bogaty program został podzielony na pięć kategorii wydarzeń, tak zwanych „ścieżek”:
przyrody, muzyki, sztuk wizualnych, historii oraz sportu i rekreacji. Zabieg ten ma nie tylko pomóc uczestnikom w zapoznaniu się z całym
szere-22 www.drogakultury.waw.pl (30.05.2014).
23 Tamże.
24 http://drogakultury.waw.pl/majowka-na-skarpie/#majowka-na-skarpie (30.05.2014).
giem atrakcji, ale przede wszystkim podkreśla ich tematyczną różnorod-ność, która odpowiada różnorodności samej Skarpy, jako bytu morfolo-gicznego, przyrodniczego, ekolomorfolo-gicznego, architektonicznego, kultu-rowego, społecznego etc.
Wśród przygotowywanych wydarzeń szczególną rolę odgrywają te, mające charakter ponadlokalny, które organizowane są partnersko i w sposób bezpośredni przyczyniają się do ukazania Skarpy jako spójnej całości. Są to zorganizowane przejazdy rowerowe szlakiem całej Skarpy, gry miejskie wymagające od uczestników obecności w wielu punktach Drogi Kultury czy sieć pikników organizowanych w przestrzeni publicznej.
Bogata oferta kulturalna jest co roku zachętą dla warszawiaków do przyjścia i wzięcia czynnego udziału w wydarzeniu, a akcja promocyjna samej Majówki jest jednocześnie akcją promocyjną całego projektu. To dzięki Majówce na Skarpie, raz do roku w przestrzeni publicznej obecne jest hasło: „Warszawa leży na Skarpie!”.
Podsumowanie
Zaprezentowane przykłady pokazują, że działania artystyczne są nieod-łącznym elementem działalności społecznej na rzecz przekształceń w przestrzeni publicznej, także w sytuacjach, gdy liderem projektu pozostaje organizacja partnerska, zrzeszająca kilkudziesięciu partnerów, a celem organizacji jest realizacja zakrojonej na wielką skalę wizji. Jednak działania te mają swój specyficzny charakter i można sprowadzić je do dwóch charakterystycznych kategorii. Są to albo działania koordynu-jące ze sobą wiele mniejszych inicjatyw, które dzięki wspólnej narracji nabierają spójnego znaczenia, albo jest to realizacja pojedynczych wydarzeń, które jednak z racji swojego szczególnego charakteru obej-mują swoim zasięgiem całe wielkoprzestrzenne założenia.
Z tej perspektywy najciekawszy wydaje się performance z użyciem złotej kuli w Bronxie, gdyż ma on cechy obu kategorii działań. Z jednej strony sam spław kuli jest projektem artystycznym samym w sobie.
Jednak z drugiej strony, dzięki towarzyszącym mu licznym
aktywno-ściom na brzegach rzeki, jest to element uspójniający szereg niezależ-nych wydarzeń. Zaletą tego projektu jest również umiejętne połączenie przez organizatorów dwóch wątków składających się na cały projekt – wody (błękitnego szlaku) i lądu (zielonego szlaku).
Na koniec warto podkreślić jeszcze jeden aspekt partnerskiego organizowania wydarzeń artystycznych i społecznych, który nie jest dostrzegalny dla uczestników wydarzeń, ma jednak zasadnicze znaczenie dla powodzenia projektów. Jest nim sam proces wspólnych przygotowań, w ramach których wzmacniane są więzi między koalicjantami, budo-wane jest wzajemne zaufanie, a samo partnerskie działanie stwarza nowe możliwości, niedostępne dla każdego z partnerów z osobna. Proces ten pozwala budować cenny kapitał społeczny, który z czasem może mieć przełożenie na kolejne, podejmowane w przyszłości, wspólne akcje.
Il.2. Nighttime Post – jeden z projektów realizowanych podczas festiwalu Greenway Glow.
(za zgodą: Midtown Greenway Coalition)
Il. 1. Ideogram Partnerstwa Liniowego (opracowanie: A. J. Filip) 1. Partnerstwo funkcjonalne
2. Partnerstwa lokalne 3. Partnerstwo Liniowe
Il. 4. Jedno z miejsc na Skarpie Warszawskiej podczas Majówki na Skarpie 2012.
(fot. Katarzyna Piądłowska, za zgodą autorki) Il.3. Złota Kula na Zielonym Szlaku Rzeki Bronx.
(za zgodą: Bronx River Alliance)
Adiunkt w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Absolwentka UAM oraz Studium Fotografii Profesjonalnej ASP (obecnie Uniwersytet Artystyczny) w Poznaniu. Prowadzi badania nad sferą wizualną współcze-snej kultury artystycznej (fotografia, studia miejskie). W tekstach krytycznych zajmuje się problematyką medialną. Autorka realizacji wykorzystujących fotografię i kuratorka wystaw.