Z okazji zbiegających się w bie
żącym roku kilku jubileuszy prof.
dr hab. inż. Marii Nowakowskiej jej w ychow ankow ie z Instytutu Chemii zorganizowali uroczystość jubileuszową, która odbyła się 31 m aja 2004 r. w Villi Académica.
Program uroczystości obejmował seminarium naukowe z kilkoma re
feratami wychowanków Jubilatki, a po nim odbyła się skromna uroczy
stość jubileuszowa, którą uświetni
li swoją obecnością: prof. dr hab.
Adam Latała - prorektor UO.prof.
dr hab. Józef Kusz - dziekan Wy
działu Matematyki Fizyki i Chemii oraz kierownictwo władz admini
stracyjnych uczelni w osobach dy
rektora, kwestor i kierownika sek
cji ds. badań i współpracy z zagra
nicą. Z Warszawy przybyła mgr Barbara W itowska-Mocek - re
daktor naczelny czasopisma nauko
wego „Polimery”. Przyjechali też:
dr inż. Jolanta Pacha - doktorant
ka Jubilatki z ICSO, obecnie zamie
szkała w Łodzi oraz dr Bożena Król wraz z mężem prof. dr. hab.
Piotrem Królem (dawniej pracow
nicy ICSO, a dziś Politechniki Rze
szowskiej). W charakterze przedsta
wiciela naukowców, którym prof.
Maria Nowakowska recenzowała postępowanie awansowe, udział w uroczystości wziął dr inż. Ludwik Synoradzki z Politechniki War
szawskiej. Nie zabrakło także bli
skich rodziny Jubilatki: m ę ż a - doc.
dr. Lecha Nowakowskiego i siostry - mgr Alicji Skubacz - dyrektor Miejskiego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Opolu. Przede wszy
stkim jednak w uroczystości wzię
ło udział liczne grono przedstawi
cieli dwóch jednostek naukowych, w których Jubilatka spędziła swoje życie zaw odow e, a m ianow icie współpracowników i przyjaciół z Instytutu Ciężkiej Syntezy Orga
nicznej w Kędzierzynie-Koźlu oraz członków Rady Instytutu Chemii i współpracowników z uczelni opol
skiej.
Uroczystość rozpoczęło wystą
pienie obecnej dyrektor Instytutu Chemii prof. dr hab. inż. Krysty
ny Czai, jednej z wychowanek Ju
bilatki, która po otwarciu semina
rium i przywitaniu wszystkich obe
cnych scharakteryzowała drogę ży
ciową, zawodową i naukową prof.
Marii Nowakowskiej.
Prof. Maria Nowakowska urodzi
ła się w Kępnie w rodzinie nauczy
cielskiej. We wrześniu 1945 r. wraz z rodzicami i rodzeństwem przeno
si się do Opola. Po zdaniu egzami
nu dojrzałości w 1948 r. w opolskim Liceum O gólnokształcącym im.
Mikołaja Kopernika podejmuje stu
dia na Wydziale Chemicznym Poli
techniki Śląskiej w Gliwicach, gdzie w roku 1952 uzyskuje dyplom in
żyniera chemika, a w 1954 - magi
stra chemii. W kwietniu tego same
go roku, tj. 50 lat temu, rozpoczęła pracę zawodową w Instytucie Cięż
kiej S yntezy O rganicznej „B la
chownia” w Kędzierzynie-Koźlu.
Właśnie w tym okresie dwaj nau
kowcy: Karl Z iegler z Instytutu Maxa Plancka w Miilheim i Gulio Natta z Politechniki w Mediolanie odkryli katalizatory m etaloorga
niczne, które umożliwiły znaczny postęp w syntezie polietylenu oraz spraw iły, iż m ożliw ym stało się otrzymanie, po raz pierwszy, krysta
licznego polipropylenu. Wymienio
ne polimery to główne gatunki po- liolefin, które w dzisiejszych cza
sach są produkowane i wykorzysty
wane w masowej skali. Doniosłe odkrycia Zieglera i Natty z połowy lat pięćdziesiątych, uważane za naj
ważniejsze w chemii polimerów w ostatnim półwieczu, przyniosły oby
dwu twórcom w spólną N agrodę Nobla w 1963 r. oraz dały początek lawinie, trwających do dziś, badań naukowych w wielu laboratoriach na całym świecie.
Młoda Maria Nowakowska już na początku swej drogi zawodowej wykazała szczególne wyczucie do
niosłości odkryć naukowych Ziegle
ra i Natty, podejmując prace badaw
cze w tej tematyce. Już w drugiej połowie lat pięćdziesiątych podjęła prace nad syntezą związków alki- loglinowych (składników kataliza
torów do polimeryzacji), a następ
nie zajęła się opracowaniem meto
dy otrzymywania polietylenu nisko
ciśnieniowego w skali półtechnicz- nej. W kolejnych latach ówczesna mgr Maria Nowakowska zaintere
sowała się badaniem procesów ko- polimeryzacji etylenu, początkowo z propylenem, a następnie styrenem i akrylonitrylem. Badania nad syn
tezą kauczuku etylenowo-propyle
nowego uwieńczone zostały Nagro
dą I stopnia Komitetu Nauki i Tech
niki. Z kolei wyniki badań kopoli- meryzacji etylenu z akrylonitrylem, opracow ane w form ie rozpraw y doktorskiej, stały się p o d staw ą nadania M arii Now akow skiej w 1964 r., a więc 40 lat temu, stopnia naukowego doktora nauk chemicz
nych przez Radę W ydziału C he
m icznego Politechniki W arszaw
skiej. W drugiej połowie lat sześć
dziesiątych dr Maria Nowakowska podjęła badania nad wpływem li- gandów donorowych w katalizato
rze tytanowo-glinowym na proces polimeryzacji etylenu. Już w 1969 r. przedstawiła uzyskane w tym za
kresie wyniki podczas światowego kongresu M ACRO’69 w Budape
szcie, a ich rozwinięcie doprowadzi
ło do uzyskania w 1972 r. stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk technicznych, po kolokwium habilitacyjnym przed Radą Wydzia
łu Chemicznego Politechniki War
szawskiej.
Z inicjatywy prof. Barbary Rze- szotarskiej - ówczesnej dyrektor Instytutu Chemii WSP w Opolu, dzisiejsza Jubilatka podejmuje pra
cę w uczelni opolskiej w 1973 r., początkowo na pół etatu, a od paź
dziernika 1974 r., czyli 30 lat temu, na pełnym etacie, przyjmując obo
wiązki zastępcy dyrektora Instytu
tu Chemii i kierow nika Zakładu Technologii Chemicznej w tym in
stytucie. Pracę naukową w uczelni opolskiej rozpoczęła od budowania warsztatu badawczego i tworzenia zespołu naukowego, z którym roz
wijała badania naukowe nad wpły
wem ligandów elektronodonoro- wych w katalitycznym centrum ty
tanowym dla polimeryzacji i kopo- limeryzacji etylenu. Niezależnie od publikacji naukowych, efektem ba
dań z tej tematyki było wypromo
wanie również na Wydziale Che
m icznym Politechniki W arszaw skiej dwójki doktorantów z macie
rzystego Instytutu Chemii (K. Cza
ja oraz K. Szczegot) oraz uzyska
nie wraz z nimi w 1985 r. zespoło
wej N agrody II stopnia M inistra N auki, S zkolnictw a W yższego i Techniki. Niezależnym kierunkiem badań, realizowanych równolegle z drugą grupą zespołu naukowego, były prace z zakresu modyfikacji fizycznej polietylenu, które zaowo
cowały opracowaniem technologii polietylenu izolacyjnego oraz polie
tylenu przewodzącego do produk
cji kabli energetycznych średnich napięć. Za opracow anie obydwu tych technologii zespół realizatorów pod kierunkiem Jubilatki otrzymał także nagrody II stopnia MNSzWiT kolejno w 1978 i 1980 r. a w 1979 r.
nagrodę I stopnia W ojewódzkiej Organizacji NOT w Opolu. Ukoro
nowaniem tych osiągnięć było nada
nie w 1982 r., a więc 20 lat temu, ówczesnej doc. dr hab. Marii No
wakowskiej tytułu naukowego pro
fesora nadzwyczajnego nauk che
micznych, a w 1991 r. awans na sta
nowisko profesora zwyczajnego.
Niezależnie od zaangażowania w pracę naukową i rozwój młodej ka
dry badaczy prof. Maria Nowakow
ska pełniła również szereg funkcji organizacyjnych. Poza wym ienio
nymi wcześniej funkcjami była pre
zesem uczelnianej Rady Zakłado
wej Z N P w latach 1980-1981, ana- stępnie prorektorem ds. nauki w la
tach 1981-1984. Zaangażowała się też w prace na rzecz utworzenia uniwersytetu w Opolu. Jako prze
w odnicząca W ojewódzkiej Rady PRON już w połowie lat osiemdzie
siątych była inicjatorem i kierow
nikiem Roboczego Zespołu Inicju
jącego tej Rady ds. utworzenia uni
wersytetu w Opolu oraz współau
torką koncepcji w tej sprawie. Od 1988 r. prof. M. Nowakowska była wiceprzewodniczącą Społecznego Komitetu ds. Powołania Uniwersy
tetu w Opolu, a następnie współau
torką odpowiedniego wniosku. Jak wiadomo, działania te doprowadzi
ły do zam ierzo n eg o celu, czyli
'POLIOLI
¡¡S
WCZOi
Jubilatka przyjmuje gratulacje od dyr. Instytutu Chemii prof. dr hab. Krystyny Czai.
uchwalenia 10 marca 1994 r., a więc 10 lat temu, przez Sejm RP, ustawy powołującej uniwersytet w Opolu.
Poza pracą na rzecz regionu i uczelni prof. Maria Nowakowska rozwijała działalność naukową, dy
daktyczną i organizacyjną w macie
rzystym Instytucie Chemii. W roku 1988 objęła funkcję dyrektora Insty
tutu Chemii, którą pełniła do chwili zakończenia pełnoetatow ej pracy zawodowej w 1999 r. W tym ostat
nim okresie wraz z zespołem zajęła się badaniam i nad opracowaniem metaloorganicznych katalizatorów tytanow o-glinow ych na nośniku tlenkowym i magnezowym do po
limeryzacji i kopolimeryzacji etyle
nu. Z jej inicjatywy i pod jej kie
rownictwem w latach 1990-1991 została opracowana, zbudowana i uruchom iona instalacja dośw iad
czalna do badań aktywności opra
cowanych przez zespół katalizato
rów, którą włączono jako bocznik do instalacji przemysłowej w płoc
kiej Petrochemii. Efektem realizo
wanych badań były kolejne awanse naukowe członków zespołu, w tym doktorat Kornelii Bosowskiej (1996) nadany ju ż przez Radę Wydziału M atematyki, Fizyki i Chemii UO oraz h ab ilita cje K ry sty n y C zai (1 9 9 2 ) i K rz y sz to fa S zcz eg o ta (1997) przeprowadzone na Wydzia
le Chemicznym Politechniki War
szawskiej. W ostatnim okresie prof.
Maria Nowakowska kierowała ko
lejną pracą doktorską asystenta In
stytutu Chemii Wioletty Ochędzan- Siodłak, która zakończyła się obro
ną na m acierzystym w ydziale w styczniu 2004 r.
Blisko ćwierć wieku temu prof.
M aria N o w a k o w sk a n a w ią z a ła trwającą do dziś współpracę nauko
wą z zespołem polimerowym Insty
tutu Chemicznej Fizyki Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie. Dodat
kowo, doceniając konieczność kon
frontacji i dyskusji uzyskiwanych wyników, starała się, w miarę moż
liw o ści, u c z e stn ic z y ć , w raz ze współpracownikam i, w konferen
cjach naukowych o tematyce poli
merowej, w tym w światowych kon
gresach M ACRO oraz sp ec ja li
stycznych międzynarodowych kon
ferencjach na tem at katalitycznej polimeryzacji olefin.
Na początku lat osiemdziesiątych prof. Maria Nowakowska zainspi
rowała współpracowników do zorga
nizowania seminarium naukowego na temat Organometallic complexes as catalysts fo r vinyl compound p o lymerization, które przerodziło się szybko w cykliczne spotkania nau
kowe z udziałem przedstaw icieli wszystkich krajowych jednostek na
ukowych i przemysłowych zajmują
cych się chemią poliolefin, a także gości z zagranicy. Wybrane referaty przedstawiane podczas tych semina
riów, po recenzji, są publikowane w języku konferencyjnym (język an
gielski) w specjalnych zeszytach kra
jow eg o czasopism a „P olim ery”, które kilka lat temu awansowało na tzw. listę filadelfijską i od tego cza
su podnosi swój poziom oceniany ro
snącym wskaźnikiem Impact Factor.
We wrześniu 1999 r. odbyło się w Turaw ie kolejne sem inarium ze wspomnianego wyżej cyklu, z udzia
łem gości z Rosji, Czech, Wielkiej Brytanii i Chile, które było dedyko
wane prof. Marii Nowakowskiej z okazji rocznicy urodzin i zakończe
nia pełnoetatowego zatrudnienia.
D orobek naukow y prof. Marii Nowakowskiej obejmuje 83 publi
kacje naukowe, z których pierwsza ukazała się w 1958 r., a ostatnia w 2004 r. i 45 patentów, z których pierwszy został udzielony w 1961 r., a ostatni w 2002 r. Prof. Maria Nowakowska była recenzentem 16 prac doktorskich w pięciu uczel
niach i jednym instytucie nauko
wym oraz opracowała dwie recen
zje w przewodzie habilitacyjnym.
Wypromowała również kilkudzie
sięciu magistrów chemii w uczelni opolskiej. Za swoją pracę była wie
lokrotnie wyróżniana. Posiada Zło
ty Krzyż Zasługi (1966), Krzyż Ka
walerski Orderu Odrodzenia Polski (1984), Odznakę Honorową „Zasłu
żony Opolszczyźnie” (1984), Medal 40-lecia PRF (1985), Odznakę „Za zasługi dla miasta Opola” (1987), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1987) i w końcu Medal Uniwersy
tetu Opolskiego (2004). Należy w końcu zwrócić uwagę na zaangażo
wanie prof. Marii Nowakowskiej w rozwój naukowy swoich współpra
cowników, czego efektem jest sied
mioro wypromowanych doktorów (trzech pracowników ICSO i cztery osoby z Instytutu Chemii UO), dwie osoby z zespołu opolskiego uzyska
ły stopień naukowy doktora habili
towanego i jedna - tytuł profesora nauk chemicznych. Jubilatka docze
kała się także pięciorga „wnuków naukowych”, czyli doktorantów jej wychowanków, a kolejne dwie oso
by m ają ju ż w szczęte przew ody doktorskie. Owocną działalność w zakresie rozwoju młodej kadry na
ukowej ilustruje „drzewo naukowe”
prof. Marii Nowakowskiej zapro
jektowane i wykonane z okazji jej jubileuszu przez członków opol
skiego zespołu naukowego.
Po referacie poświęconym Jubi
latce wybrani członkowie zespołu naukowego, który kontynuuje bada osiągnięte dotąd wyniki. Program obejmował w kolejności następują
ce referaty (w ytłuszczonym dru
kiem wyróżniono osobę referującą):
dr Kornelia Bosowska, prof. Ma
ria Nowakowska: Badania w skali p ilo to w e j p o lim e ry za c ji etylenu wobec kom pleksu katalitycznego M gCl2(thJ)2 / T iC f + Al(C2H J f l - dr W ioletta O chędzan-Siodłak, prof. Maria Nowakowska: Katali
zatory metalocenowe immobilizo- wane na kom pleksowym nośniku magnezowym do polimeryzacji ety- lenu;m gr Łukasz Korach, prof.
Krystyna Czaja: Metaloorganiczne układy katalityczne do polimeryza
cji olefin zakotwiczone na produk
tach syntezy zol-żelowej; dr Marze
na Białek, prof. Krystyna Czaja:
Kopolimeryzacja etylenu z wyższy
mi olefinami wobec katalizatorów m etaloorganicznych; mgr Zofia Hordyjewicz, prof. Krystyna Cza
ja: Niejednorodność składu kopoli
merów etylenu z 1-heksenem.
Część naukową uroczystości za
kończył referat prof. M arii Nowa
kow skiej na temat: Perspektyw y rozwoju badań nad katalizatorami metaloorganicznymi.
Po wysłuchaniu referatów nastą
pił czas na jubileuszowe gratulacje i okolicznościow e kw iaty. Jako pierwsi pospieszyli z życzeniami współpracownicy Jubilatki, dzięku
jąc za wieloletnią opiekę, wsparcie, inspirację i motywację do pracy na
ukowej oraz życząc, aby nadal czas obchodził się z nią łagodnie, pozwa
lając na spełnienie wszelkich pla
nów i różnorodnych zamierzeń. Z kolei głos zabrał prof. Adam Lata
ła, daw niej pracow nik Instytutu Chemii, który w ciepłych słowach podzielił się z zebranymi refleksa
mi z okresu współpracy z Jubilatką jako jej zastępca w dyrekcji Insty
tutu, a także przekazał życzenia dal
szych pomyślnych lat oraz okolicz
nościowy list gratulacyjny rektora prof. Józefa M usieloka. Następnie życzenia skierował prof. Józef Kusz - dziekan Wydziału M atematyki,
dzy innymi za wieloletnią współpra
cę w Komitecie Redakcyjnym i Ra
dzie Programowej tego czasopisma.
Po tych oficjaln y ch życzeniach przyszedł czas na gratulacje pozo
stałych uczestników uroczystości:
w ychow anków , w sp ó łp raco w n i
ków, przyjaciół i gości. Szczęśliwa Jubilatka, nie kryjąc łez wzruszenia, tonęła w uściskach i kwiatach.
Po toaście w zniesionym przez rektora prof. Adama Latałę, prof.
Maria Nowakowska podziękowała zebranym za organizację i udział w uroczystości, a także wyrazy sym
patii skierowane pod jej adresem. Po tym rozpoczęła się ostatnia, już nie
oficjalna część uroczystości jubile
uszowej, a mianowicie rozmowy i wspomnienia uczestników przebie
gające w niezwykle miłej atmosfe
rze przy skromnym poczęstunku.
W imieniu organizatorów pragnę złożyć podziękowanie wszystkim przybyłym gościom za przyjęcie naszego zaproszenia i uświetnienie swoją obecnością tej szczególnej uroczystości jubileuszowej naszej w ieloletniej przełożonej. Pragnę również bardzo serdecznie podzię
kować pani Ewie Ł ątce - kierow
nikowi Villa Académica i pracow
nikom tego ośrodka za przychyl
ność, serdeczność i nieoceniony wkład wniesiony w organizację opi
sanej uroczystości.
Krystyna Czaja