STRATEGICZNYCH W PRZEDSIĘBIORSTWACH
6.3. Wnioski i rekomendacje
Podstawowym wnioskiem z badań celów strategicznych w polskich przed siębiorstwach jest stwierdzenie, że w e wszystkich firmach objętych eksplo racją cele strategiczne były formułowane. O znacza to, że w badanych przedsiębiorstwach zdecydowanie przeważa podejście synoptyczne, czyli nawiązujące do klasycznej dyrektywy prakseologicznej cyklu działania zorga nizowanego. Konstatacja ta nakazuje bardzo ostrożne podejście do tych koncepcji zarządzania strategicznego, które negują potrzebę albo nawet kwestionują zasadność podejmowania wysiłków, zmierzających do wypraco wania celów ukierunkowujących działalność przedsiębiorstwa. W szczegól ności badacze o proweniencji cybernetycznej starają się dowodzić, iż lepiej jest koncentrować się na definiowaniu ograniczeń i kwestionowaniu ich, niż na tradycyjnym układaniu celów działalności. To pierwsze podejście rzekomo ułatwia kierownictwom i pracownikom przedsiębiorstw uczenie się, czyli otwiera większe możliwości uelastyczniania i doskonalenia ich działalno ści135.
Niezależnie od braku empirycznego potwierdzenia - przynajmniej w pol skich warunkach działalności gospodarczej lat dziewięćdziesiątych - takiego stanowiska warto uznać logiczną zasadność tego wywodu oraz poszukiwać metod i technik w łączających do procesu formułowania celów strategicznych przedsiębiorstw tzw. celów negatywnych. Strategiczne cele negatywne to zdarzenia, którym należy przeciwdziałać albo których należy unikać. Do pewnego stopnia postępowanie takie ujawniło się w badanym przedsiębior stwie gospodarki komunalnej, gdzie starano się wypracować listę zagrożeń skutecznego osiągania celów oraz sposobów przeciwdziałania im, a także listę wzajem nych oczekiwań poszczególnych obszarów działalności przedsię biorstwa i przedsięwzięć je wypełniających. Zidentyfikowane zagrożenia i wymagania oraz konieczne działania, które z nich wynikają, są właściwie ograniczeniami. Ich przełamanie jest warunkiem koniecznym kształtowania strategicznego powodzenia przedsiębiorstwa.
Badania em piryczne pozwoliły skonstatować także, że znakomita więk szość136 przedsiębiorstw treść celów strategicznych utożsamiała z zamierze niami wzrostowym i. Dużo mniejsze znaczenie miały dążenia do zajęcia bezpiecznej pozycji konkurencyjnej. W zasadzie marginalną wagę przywią zywano do zagadnień osiągania wysokich zysków, które były postrzegane
135 Por. C . Morgan, Obrazy organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 103-104.
136 Na zjawisko upodabniania się celów różnych przedsiębiorstw zwraca uwagę S. Kra jewski, Ce/e funkcjonowania przedsiębiorstw, Gospodarka Narodowa 1995, nr 6, s. 24.
raczej jako czynniki warunkujące realizację innych grup celów strategicznych. W szczególności analiza empiryczna przypadku przedsiębiorstwa z branży przemysłu metalowego .dowiodła, iż wybór kluczowego kierunku działalności i rozwoju przedsiębiorstwa nie ma standardowego charakteru. O znacza to, że być może We współczesnych uwarunkowania gospodarczych polskie przedsiębiorstwa są skłonne preferować zamierzenia w zrostowe przed kształ towaniem bezpiecznej pozycji strategicznej, zaś wysokie zyski uznawać za warunki realizacji dwóch pierwszych zbiorów celów strategicznych. Jednakże układ takich preferencji może być zmienny w czasie i uzależniony od uwarunkowań i hteresów skupionych w okół przedsiębiorstwa oraz warunków gospodarczych jego działalności.
Dwa przypadki przedsiębiorstw z branży przetwórstwa rolno-spożywcze- go ilustrują ujawniające się różnice w deklarowaniu celów strategicznych w zależności od odmiennych sytuacji strategicznych, w jakich przychodzi im prowadzić aktywność gospodarczą. Dążenie do w ypracowania metod i tech nik formułowania celów strategicznych przedsiębiorstwa winno w obec tego koncentrować ^ię na opracowaniu metodyki identyfikacji opisanych uwarun kowań i w yw iedzenia z nich wytycznych do istotności poszczególnych grup potencjalnych -Celów strategicznych. Jest to tym bardziej konieczne, że badania dówiodły, iż w bardzo dużych przedsiębiorstwach forsuje się zwykle inne cele niż datfszy wzrost oraz że w niektórych formach organizacyjno-praw- nych działalności (dotyczyło to przedsiębiorstw spółdzielczych) częściej zmierza się do zajęcia bezpiecznej biznesowo sytuacji, niż do innych grup celów strategicznych.
Przypadek przedsiębiorstwa branży metalowej pokazuje ponadto, że w wyniku wspólnej pracy kierownictwa przedsiębiorstwa z ekspertami ze wnętrznymi wypracowano istotnościowo zhierarchizowany zbiór celów stra tegicznych. Struktura systemu celów strategicznych była następująca: misja - wizja - cel gfówny - cele podrzędne. Obserwacja ta może być punktem wyjścia do wypracowania względnie uniwersalnej matrycy celów strategicz nych dowolnegio przedsiębiorstwa, która to matryca m oże stać się swoistym wzorcem metodycznym dla innych przedsiębiorstw.
Otwartym problemem może być oczywiście lista obszarów funkcjonal nych, na których winny być formułowane strategiczne cele podrzędne. Doświadczenia przedsiębiorstwa usług komunalnych pokazują, iż w różnych jednostkach gospodarczych różne obszary funkcjonalne mogą nabierać istotnego żnacztenia. Metodyka formułowania celów strategicznych dla przed siębiorstw powinna zatem także posiadać instrumentarium identyfikacji i hierarchizacji obszarów istotnych dla indywidualnego przedsiębiorstwa.
W świetle przeprowadzonych badań empirycznych szczególnego potrak towania wym aca zagadnienie finansowej strony działalności przedsiębior stwa oraz Wskaźników ekonomiczno-finansowych, jako swoistego narzędzia
operacjonalizacji zadań strategicznych. W szczególności istotne znaczenie ma tutaj w cześniejsza konstatacja, iż strategiczne zamierzenia osiągania wysokich zysków winny być traktowane równoprawnie z dążeniami do wzrostu i bezpieczeństwa, a dopiero precyzyjna analiza interesów i uwarun kowań gospodarowania może ustalać hierarchię między nimi. Z takiej optyki tych zagadnień wynika wniosek o unikaniu mylenia celów nastawionych na podnoszenie rentowności działalności z miernikami realizacji dowolnej grupy celów, które to mierniki w przypadku przedsiębiorstw przybierają zazwyczaj postać w skaźników ekonomiczno-finansowych.
Metodyka formułowania celów strategicznych przedsiębiorstwa winna zatem również pozwalać na swoiste „tłumaczenie" celów jakościowych (kwalitatywnych) na ilościowe mierniki ich realizacji (cele kwantytatywne). D ocelowo cele kwalitatywne mogą być instrumentem kształtowania pożąda nej kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa, na którą składają się normy, determinujące preferencje danej grupy społecznej do szczególnego typu działania strategicznego137. Z kolei cele kwantytatywne mogą stać się wartościami opisującymi konkretne zadania do realizacji przez przedsiębior stwo jako całość albo poszczególne jego służby organizacyjne.