Art. 38 – Prawo do życia
Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.
1. Brak możliwości podejmowania przez lekarzy operacji nowotworów Omówienie art. 68 – Prawo do ochrony zdrowia.
Rzecznik bada zgon w więzieniu
Rzecznik podjął142 z urzędu sprawę zgonu w jednostce penitencjarnej Dawida K. Po zbadaniu sprawy Biuro RPO przygotowało stosowną notatkę. Dokument ten zawiera opis sytuacji skazanego w toku jego pobytu w izolacji penitencjarnej oraz informacje o dokonanych ustaleniach w sprawie okoliczności jego zgonu. Nie zawiera natomiast ustaleń co do przyczyny śmierci skazanego. Działania mające na celu wyjaśnienie wszelkich wątpliwości w tym zakresie prowadzi prokuratura. Dysponuje ona znacznie bardziej kompletnym materiałem dowodowym, jak również zdecydowanie szerszymi kompetencjami w tym zakresie w stosunku do Rzecznika. Raport został przedstawiony w związku z tym prokuraturze oraz Dyrektorowi Generalnemu Służby Więziennej.
Zdaniem Rzecznika niezbędne jest, aby adresaci Raportu:
- dokonali oceny prawidłowości realizacji dyrektywy zawartej w art. 108 § 1 k.k.w.
przez funkcjonariuszy Aresztu Śledczego. Przepis ten stanowi, iż administracja zakładu karnego ma obowiązek podejmowania odpowiednich działań celem zapewnienia skazanym bezpieczeństwa osobistego w czasie odbywania kary. Brak prawidłowego rozpoznania sytuacji skazanego w społeczności więziennej i ignorowanie informacji o towarzyszących mu obawach w relacjach z innymi osadzonymi także było elementem, które mogło godzić w bezpieczeństwo osobiste skazanego.
- dokonali oceny zasady współpracy pomiędzy funkcjonariuszami i pracownikami różnych pionów w Areszcie Śledczym. w zakresie wymiany informacji istotnych dla zapewnienia bezpieczeństwa osobistego skazanych. Szczegółowe zasady i procedury zapobiegania samobójstwom określa Instrukcja nr 2/16 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 29 sierpnia 2016 r. Przepis § 6 stanowi, iż każdy funkcjonariusz i pracownik jednostki penitencjarnej zobowiązany jest zwracać uwagę na zachowania osadzonego oraz inne sygnały lub informacje, mogące świadczyć o zagrożeniu samobójstwem. W razie zaobserwowania zachowań, sygnałów lub uzyskania informacji, o których mowa wyżej, funkcjonariusz lub pracownik przekazuje je właściwemu przełożonemu i innym osobom, których działania mogą być istotne dla zapobieżenia
142 IX.517.1871.2019 r.
samobójstwu oraz podejmuje stosowne działania profilaktyczne, właściwe dla reprezentowanego pionu służby i zajmowanego stanowiska;
-dokonali oceny prawidłowości postępowania funkcjonariuszy Aresztu Śledczego. po ujawnieniu zgonu Dawida K. w kontekście obowiązujących przepisów oraz procedur przyjętych w przypadku ich wystąpienia.
Informacje o metodologii badania przedmiotowej sprawy oraz o wnioskach zakończonego w niej postępowania wyjaśniającego zostały przekazane także pełnomocnikowi rodziny skazanego.
Z otrzymanego143 z Centralnego Zarządu Służby Więziennej „sprawozdania z czynności wyjaśniających dotyczących zdarzenia z udziałem Dawida K., wynika, że Zespół prowadzący czynności wyjaśniające, mając na uwadze przypuszczalny czas zgonu, określony przez zespół ratowników medycznych oraz informacje w tej sprawie przekazane przez Prokuraturę Okręgową, nie stwierdził uchybień i nieprawidłowości w działaniach funkcjonariuszy Aresztu Śledczego, mających związek z samobójstwem Dawida K.
Śmierć w wyniku działań lub zaniechań funkcjonariuszy publicznych
Zapewnienie prawa do życia ma także aspekt proceduralny. W tym znaczeniu obowiązek Państwa jest realizowany poprzez zapewnienie, że właściwe organy przeprowadzą skuteczne postępowanie w przypadku śmierci człowieka – przede wszystkim w celu ustalenia, czy nie jest ona skutkiem przestępstwa. Szczególny obowiązek występuje po stronie organów ścigania, gdy śmierć jest wynikiem działań lub zaniechań funkcjonariuszy publicznych – na przykład funkcjonariuszy Policji podejmujących interwencję. Rzecznik bada każdy przypadek takiego zgonu, o którym uzyskał informację. Jako przykład działań Rzecznika w 2019 r. na tym polu należy wskazać przede wszystkim sprawę śmiertelnego postrzelenia przez policjanta Adama C.
w K. Rzecznik monitoruje bieg postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Regionalną w Ł.144. Zdarzenie to było szeroko nagłośnione w mediach, było także powodem lokalnych protestów przeciwko Policji.
143 Pismo z 10 października 2019 r.
144 II.519.1362.2019
Art. 39 – Zakaz eksperymentów naukowych
Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.
W 2019 r. do Biura Rzecznika nie wpływały skargi wskazujące na naruszenie zakazu wynikającego z art. 39 Konstytucji.
Art. 40 – Zakaz tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania
Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.
1. Nadużywanie siły w stosunku do osób zatrzymanych
W dniu 23 maja 2019 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu (dalej jako: ETPCz) wydał wyrok w sprawie Kanciał przeciwko Polsce145, w którym uznał, że Polska naruszyła zakaz tortur oraz nieludzkiego i poniżającego traktowania ze względu na zastosowanie nadmiernego przymusu bezpośredniego w trakcie i po zatrzymaniu podejrzanego oraz brak odpowiedniego postępowania wyjaśniającego.
Zdaniem KMPT wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka powinien stać się impulsem do głębszej refleksji w zakresie stosowania środków przymusu bezpośredniego, w szczególności tzw. paralizatorów, a także w kontekście prowadzenia rzetelnych postępowań wyjaśniających nadużycia funkcjonariuszy Policji. Zastosowanie broni elektrycznej rodzi bowiem wiele daleko idących konsekwencji, które w chwili użycia tego środka nie zawsze są możliwe do przewidzenia. Europejski Komitet Przeciwko Torturom (CPT) zalecił po wizycie w Polsce w 2017 r. przypomnienie wszystkim policjantom instrukcji dotyczących właściwego zachowania w zakresie używania paralizatorów elektrycznych.
Podkreślił, że paralizatory elektryczne mogą być stosowane wyłącznie w przypadku rzeczywistego i bezpośredniego zagrożenia dla życia lub ryzyka poważnych obrażeń. Sięgnięcie po taką broń wyłącznie w celu zapewnienia, że dana osoba zastosuje się do polecenia, jest niedopuszczalne. Ponadto zastosowanie tego rodzaju broni powinno być dozwolone wyłącznie wtedy, gdy łagodniejsze środki przymusu nie odniosły skutku lub są niepraktyczne, oraz jeżeli jest jedyną możliwą alternatywą dla metody stwarzającej większe ryzyko obrażeń czy zgonu (np. broni palnej). W tym kontekście z zadowoleniem należy przyjąć, że po apelach Rzecznika dotyczących poddania używania tego środka rygorom podobnym jak w przypadku broni palnej – w szczególności w zakresie ich dokumentowania oraz kontrolowania, Komenda Główna Policji w sierpniu 2018 r. wydała w tej sprawie wytyczne. Należy jednak pamiętać, że same standardy nie wystarczą. Zdaniem KMPT kluczową rolę powinno odgrywać profesjonalne szkolenie funkcjonariuszy, ukierunkowane nie
145 Skarga nr 37023/13.
tylko na aspekty praktyczne samego wykorzystania tego rodzaju środków, ale także na budowanie kultury sprzeciwu wobec tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania. W wystąpieniu do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzecznik wskazał146, że tortury, nieludzkie i poniżające traktowanie stanowią najbardziej skrajny przykład łamania praw człowieka, wyrażają pogardę dla jego godności i degradują społeczeństwo, które na nie przyzwala. Muszą o tym pamiętać przedstawiciele zawodów zaufania publicznego, którzy jako pierwsi powinni stać na straży przestrzegania zakazu tortur. W opinii KMPT jest to szczególnie ważne w kontekście postępowań prowadzonych przez prokuraturę w spawach dotyczących przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy. Wszelkie sygnały dotyczące nadużywania siły, znęcania się nad zatrzymanymi, torturowania ich, by przyznali się do winy, czy zachowywali w określony sposób, powinny być każdorazowo kompleksowo wyjaśniane, a sprawcy odpowiednio ukarani. Rzetelne prowadzenie postępowań, zarówno na etapie prokuratorskim, jak i sądowym, jest w tym kontekście kluczowe.
Zgon mężczyzny wskutek użycia tasera
Drastyczną ilustracją potencjalnego niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą użycie tzw. paralizatorów (taserów) jest podjęta z inicjatywy Rzecznika sprawa zgonu mężczyzny, wobec którego policjanci użyli między innymi tasera podczas interwencji w I.147. W sprawie tej Rzecznik monitoruje bieg prowadzonego w Prokuraturze Okręgowej w B. śledztwa oraz czynności wyjaśniających wykonywanych przez Komendanta Powiatowego Policji w I.
Oświadczenie Rzecznika Praw Obywatelskich, działającego jako Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur, dotyczące sposobu zatrzymania i traktowania przez Policję mężczyzny podejrzanego o zabójstwo 10-latki
Rzecznik Praw Obywatelskich wyraził głębokie zaniepokojenie sposobem zatrzymania i traktowania przez Policję mężczyzny podejrzanego o zabójstwo 10-latki z miejscowości Mrowiny. Cała operacja została sfilmowana przez Policję, a nagranie zamieszczono w internecie. W oświadczeniu poddano w wątpliwość proporcjonalność zastosowanych wobec podejrzanego środków przymusu bezpośredniego przez grupę funkcjonariuszy Policji (kajdanki zespolone założone z tyłu uniemożliwiające poruszanie się zatrzymanego), jak również wyprowadzenie zatrzymanego z budynku
146 KMP.570.16.2019 z 19 czerwca 2019 r.
147 II.519.1279.2019
bez obuwia, w samej bieliźnie i koszulce. Wątpliwości wzbudziło także nocne przesłuchanie podejrzanego oraz fakt, że mężczyzna w jego czasie pozostawał niekompletnie ubrany. W oświadczeniu zawarte zostało także zaniepokojenie brakiem informacji o zapewnieniu zatrzymanemu obrońcy, co w kontekście doniesień o planowanych badaniach psychiatrycznych mężczyzny, stanowi obowiązek państwa.
Ponadto, upublicznione zostało zdjęcie podejrzanego z jego przesłuchania, co stanowiło ewidentne naruszenie zasady domniemania niewinności148.
Zamiast spodziewanej merytorycznej dyskusji, urząd RPO oraz sam Rzecznik, zaatakowane zostały w bezpardonowy sposób mową nienawiści. Zarzucono, że jest rzecznikiem bandytów i morderców, a nie ich ofiar. Przedstawiciele wysokich urzędów państwowych domagali się dymisji Adama Bodnara podkreślając, że reprezentuje on interesy tylko części obywateli. Ponadto w telewizji publicznej pojawił się materiał naruszający dobra osobiste Rzecznika, związane z sytuacją rodzinną. Lektura komentarzy internautów opublikowanych pod doniesieniami medialnymi związanymi z oświadczeniem KMPT, wskazuje na zupełny brak zrozumienia konieczności ochrony praw zatrzymanego, przynależnej mu z powodu niezbywalnej godności oraz obowiązku Rzecznika interweniowania w każdej sytuacji, w której ta godność jest naruszana.
Nierzadkie były komentarze nawołujące do samosądu czy wprost do zabicia podejrzanego.
Reakcje te skłoniły Rzecznika do wydania kolejnego oświadczenia, tłumaczącego przyczynę i potrzebę publikacji stanowiska Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur dotyczącego traktowania zatrzymanego mężczyzny.
148 Zażalenie na sposób zatrzymania złożyła obrona mężczyzny. Sąd Rejonowy we W. stwierdził, że funkcjonariusze zachowali się prawidłowo. Zatrzymanie policji, zdaniem sądu, było zasadne, legalne i prawidłowe.
Art. 41 ust. 1 – Nietykalność osobista i wolność osobista
Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.
1. Podstawy udzielenia zabezpieczenia poprzez umieszczenie uczestnika postępowania w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym
Rzecznik skierował 149 do Sądu Najwyższego wniosek o rozstrzygnięcie następującego zagadnienia prawnego: „ Czy w postępowaniu toczącym się na podstawie ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób150 przepisy art. 2 ust. 3 tej ustawy w zw. z art. 730 § 1 w zw. z art. 755 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego mogą stanowić podstawę udzielenia zabezpieczenia poprzez umieszczenie uczestnika postępowania w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym?”
Rozbieżność zaistniała w orzecznictwie sądowym w wykładni powołanych przepisów dotyczy tego, czy mogą one stanowić podstawę orzeczenia w trybie zabezpieczenia o umieszczeniu uczestnika na czas postępowania w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym. Sąd Najwyższy w uchwale151 z dnia 30 stycznia 2019 r. (w postępowaniu tym uczestniczył152 również Rzecznik Praw Obywatelskich) przyjął, że niedopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia przez umieszczenie osoby, której postępowanie dotyczy, w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym. Natomiast w zapadających w późniejszym okresie orzeczeniach sądów powszechnych przyjęto stanowisko odmienne. W dalszym ciągu udzielane są zabezpieczenia w postaci umieszczenia uczestnika w Krajowym Ośrodku. A zatem sądy powszechne nie zmieniły swojego stanowiska pod wpływem poglądu prawnego Sądu Najwyższego. Również w tych orzeczeniach, które zapadły po styczniu 2019 r., sądy powszechne kontynuują dotychczasową linię orzeczniczą, polemizując z opinią wyrażoną przez Sąd Najwyższy. W ocenie Rzecznika za trafny należy uznać pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 30 stycznia 2019 r., zgodnie z którym w postępowaniu toczącym się na podstawie ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. niedopuszczalne jest
149 IV.567.4.2018 z 29 listopada 2019 r., sygn. akt III CZP 89/19.
150 Ustawa z 22 listopada 2013 r. (Dz.U. z 2014 r. poz. 24, ze zm.).
151 Uchwała SN z 30 stycznia 2019 r., sygn. III CZP 75/18.
152 IV.567.4.2018 z 29 listopada 2018 r., sygn. akt III CZP 75/18.
udzielenie zabezpieczenia przez umieszczenie osoby, której postępowanie dotyczy, w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym. Zdaniem Rzecznika w postępowaniu toczącym się na podstawie ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. mogą być stosowane przepisy o zabezpieczeniu spraw cywilnych.
Przemawia za tym, po pierwsze, przywołane w uchwale Sądu Najwyższego praktyczne zintegrowanie przepisów postępowania zabezpieczającego z przepisami o postępowaniu nieprocesowym. Po drugie, Trybunał Konstytucyjny jednoznacznie orzekł 153, że stosowanie prawa procesowego cywilnego w tym szczególnym postępowaniu nie budzi wątpliwości konstytucyjnych z uwagi na jego prewencyjno-terapeutyczne, a nie penalne cele. Jednak Rzecznik w pełni podziela stanowisko Sądu Najwyższego, że na tle obowiązującego stanu prawnego owo zabezpieczenie nie może przybrać takiej formy, która prowadzi do pozbawienia uczestnika wolności osobistej. Nawet najbardziej doniosła przesłanka materialnoprawna, wskazana w przepisach Konstytucji nie może niwelować przesłanki formalnoprawnej w postaci obowiązku uregulowania trybu i zasad ograniczania wolności na poziomie ustawowym. Ustawa określająca zarówno zasady, jak i tryb pozbawienia wolności stanowi swoistą granicę władzy sędziowskiej dla ograniczania praw i wolności. Jeśli sąd pozbawia kogokolwiek wolności w imię nawet bardzo istotnej wartości, jednak bez właściwego umocowania ustawowego, to wolność tę nie tyle ogranicza, ale narusza. Ograniczenie wolności konstytucyjnej jest dozwolone tylko wtedy, gdy ma precyzyjną ustawową podstawę.
Sprawa oczekuje na rozstrzygnięcie przez poszerzony siedmioosobowy skład Sądu Najwyższego.
2. Sytuacja osób, wobec których orzeczono środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym
Rzecznik od kilku lat monitoruje stan przestrzegania praw osób, wobec których orzeczono środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym. Wyniki przeprowadzonej w Biurze RPO analizy wybranych regulaminów wewnętrznych zakładów psychiatrycznych o różnym stopniu zabezpieczenia wykazały luki w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, w tym na poziomie Kodeksu karnego wykonawczego.
153 Wyrok TK z 23 listopada 2016 r., sygn. K 6/14.
Rzecznik podkreślił, że izolacja psychiatryczna jest najsurowszym i najbardziej ograniczającym prawa obywatelskie środkiem zabezpieczającym, dotykającym zasady przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Przymusowy pobyt w zakładzie psychiatrycznym ma charakter leczniczo-izolacyjny i stanowi ograniczenie jednego z podstawowych praw człowieka – prawa do wolności osobistej. W związku z tym, prawa osób internowanych powinny zostać przez ustawodawcę precyzyjnie określone. Tymczasem zakres regulacji k.k.w., określających prawa bądź podstawy ograniczenia praw osób internowanych, jest bardzo wąski. Braków tych nie naprawiają przepisy aktu wykonawczego, tj.
rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie komisji psychiatrycznej do spraw środków zabezpieczających i wykonywania środków zabezpieczających w zakładach psychiatrycznych. Regulamin Organizacyjno-Porządkowy Wykonywania Środków Zabezpieczających stanowi załącznik do tego rozporządzenia. Określono w nim jednak wyłącznie czynności techniczne i organizacyjne podczas przyjęcia osoby internowanej do zakładu. Tymczasem rozporządzenie w sprawie regulaminu wykonywania środków zabezpieczających powinno stanowić odrębny akt wykonawczy, ukształtowany na wzór regulaminu wykonywania kary pozbawienia wolności, czy regulaminu wykonywania tymczasowego aresztowania. W związku z tym, dyrektorzy zakładów psychiatrycznych, w których wykonywane są środki zabezpieczające, w dalszym ciągu określają zasady życia osób internowanych w zakładach psychiatrycznych w regulaminach wewnętrznych. Mając na uwadze fakt, że wykonywanie środka zabezpieczającego w zakładzie psychiatrycznym wiąże się z daleko posuniętą ingerencją w sferę istotnych wolności i praw osoby internowanej, niewątpliwie pilnego uregulowania w przepisach rangi ustawowej w zakładach dysponujących podstawowym, wzmocnionym i maksymalnym poziomem zabezpieczenia, wymagają kwestie związane z monitoringiem wizyjnym, zasady kontroli rzeczy i kontroli osobistej, kontroli korespondencji i zawartości korespondencji, widzeń na terenie i poza terenem zakładu, badań na zawartość substancji psychoaktywnych i alkoholu, korzystania z aparatu telefonicznego i internetu, posiadania sprzętu audiowizualnego, kontroli zawartości paczek, korzystania z odzieży, dokonywania zakupów, poddania się koniecznym zabiegom higienicznym, czy posiadania przedmiotów niebezpiecznych. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się154 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o
154 IX.517.961.2018 z 8 kwietnia 2019 r.
podjęcie niezbędnych działań legislacyjnych w celu znowelizowania Kodeksu karnego wykonawczego w taki sposób, aby przepisy rangi ustawowej określały prawa, ich ograniczenia i obowiązki osób, wobec których orzeczono środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym.
3. Maksymalny okres tymczasowego aresztowania
Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek 155 Rzecznika o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją niektórych przepisów Kodeksu postępowania karnego regulujących zasady orzekania i przedłużania tymczasowego aresztowania.
Wyrokiem 156 Trybunału Konstytucyjnego zaskarżone przez Rzecznika przepisy uznane zostały za zgodne z Konstytucją. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego z przepisów Konstytucji nie sposób wyprowadzić ściśle określonej granicy czasowej, poza którą pozbawienie wolności stanowi ingerencję w istotę wolności osobistej. Zarówno w orzecznictwie europejskim, jak i literaturze przedmiotu zwraca się bowiem uwagę na konieczność indywidualnej oceny każdego przypadku oraz przyczyn leżących u podstaw stosowania tymczasowego aresztowania, a także przedłużającego się postępowania karnego. Ponadto, Trybunał zauważył, że Kodeks postępowania karnego przewiduje tryb odwoławczy i to dwuinstancyjny. Zgodnie z art. 254 § 1 k.p.k., oskarżony może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego. Pozwala to na kontrolę postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania także pod względem zakreślonego w nim czasu trwania i stanowi przejaw podmiotowego traktowania osoby tymczasowo aresztowanej. Tymczasowo aresztowany może także skorzystać ze skargi na przewlekłość postępowania. Zdaniem Trybunału już samo złożenie tego typu skargi może przyspieszyć zakończenie prowadzonego z jego udziałem postępowania.
Trybunał uznał jednak, że wskazany przez Rzecznika problem wymaga przedsięwzięcia działań legislacyjnych. W wydanym postanowieniu sygnalizacyjnym157 Trybunał zasygnalizował Sejmowi RP istnienie uchybień w prawie dotyczących stosowania tymczasowego aresztowania ze względu na surowość kary grożącej oskarżonemu oraz braku jednoznacznie określonych przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania po wydaniu przez sąd
155 Informacja o działalności RPO za 2016 r., str. 92.
156 Wyrok TK z 10 lipca 2019 r., sygn. akt K 3/16.
157 Postanowienie TK z 17 lipca 2019 r., sygn. akt S 3/19.
pierwszej instancji pierwszego wyroku w sprawie – których usunięcie jest niezbędne do zapewnienia spójności systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.
Szczególnego podkreślenia wymaga, że w postanowieniu tym Trybunał Konstytucyjny wprost stwierdził, że obowiązywanie obu zaskarżonych przez Rzecznika przepisów jest nie do pogodzenia z przepisami Konstytucji.
Ekscesywne stosowanie zatrzymań
Poważne zaniepokojenie Rzecznika budzi zatrzymywanie osób podejrzanych, które nie ma uzasadnienia procesowego, służy natomiast z jednej strony do uzyskania efektu medialnego, z drugiej zaś do celowego narażania osób zatrzymywanych na poważne a jednocześnie zbędne dolegliwości. Problem ten wystąpił ze szczególną jaskrawością w sprawie dotyczącej zatrzymania w dniu 6 maja 2019 r. Pani Ewy P. jako osoby podejrzanej o naklejanie w P. nalepek z wizerunkami Matki Boskiej z aureolą w kolorach tęczy158. Zatrzymanie to nastąpiło bez wcześniejszego zarządzenia prokuratora.
Rozpatrujący zażalenie na zatrzymanie Sąd Rejonowy w P. uznał je za niezasadne.
W innej sprawie podjętej159 przez Rzecznika Sąd Rejonowy dla G.–P. uznał za bezzasadne zatrzymanie byłego prezesa zarządu spółki przez funkcjonariuszy Centralnego Biura Antykorupcyjnego na podstawie zarządzenia prokuratora Prokuratury Regionalnej w G.
158 II.519.499.2019
159 II.519.115.2019
Art. 41 ust. 2 oraz ust. 3 – Prawa osób zatrzymanych
2. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.
3. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.
1. Zagwarantowanie osobie zatrzymanej prawa do pomocy prawnej
Przedmiot działań Rzecznika stanowi kwestia prawidłowej implementacji dyrektywy160 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności (dalej jako: „dyrektywa 2013/48”).
Jak wynika ze stanowiska Komitetu ONZ Przeciwko Torturom (CAT), wyrażonego w uwagach dotyczących realizacji przez Polskę Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, niepokój Komitetu budzi fakt, że osoby pozbawione wolności nadal nie mogą w praktyce korzystać z możliwości kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym przed pierwszym przesłuchaniem już od chwili zatrzymania.
Opóźnienia w uzyskaniu pomocy prawnej mogą prowadzić do sytuacji, w której obrońca nie będzie uczestniczył w pierwszym przesłuchaniu osoby zatrzymanej.
Komitet zwrócił uwagę, że w niektórych komisariatach policji brakuje pokoi gwarantujących poufność rozmowy z adwokatem, w związku z czym niektóre
Komitet zwrócił uwagę, że w niektórych komisariatach policji brakuje pokoi gwarantujących poufność rozmowy z adwokatem, w związku z czym niektóre