Ocena wpływu ujemnych stóp procentowych na wyniki banków komercyjnych jest trud-na z kilku powodów. Po pierwsze, ujemnym stopom towarzyszą inne działania banków centralnych, które również mają wpływ na wyniki banków komercyjnych. Po drugie, wpływ ten jest bardzo zróżnicowany w zależności od jurysdykcji, w której bank działa, od rodzaju prowadzonej działalności, od polityki banku w zakresie stóp procentowych oraz prowizji i opłat, od struktury i jakości aktywów i pasywów, od wysokości kapitałów własnych itp. Po trzecie, ujemne stopy procentowe wpływają na wyniki banków nie tyl-ko (choć głównie) poprzez wynik odsettyl-kowy, ale również poprzez wynik ze sprzedaży obligacji, korektę wartości obligacji, instrumenty pochodne, takie jak swap stopy pro-centowej itp.
Ogólnie można powiedzieć, że obniżenie zysków z tytułu ponoszenia kosztów zwią-zanych z lokowaniem środków finansowych w banku centralnym odczuwają bardziej banki obsługujące w przeważającej mierze klientów detalicznych, gdyż ujemne opro-centowanie jest łatwiej przenieść na depozyty klientów korporacyjnych. Ponadto w de-pozytach gospodarstw domowych dominują depozyty terminowe, których oprocento-wanie jest z reguły wyższe. Niekorzystny wpływ jest też mniejszy w przypadku dużych banków, które mają dobry dostęp do niskokosztowego finansowania hurtowego.
81
Nadwyżka płynności lokowana w banku centralnym w Szwecji i w strefie euro nie jest duża, w związku z czym wpływ ujemnych stóp banku centralnego na dochody banków jest niewielki [Riksbank, 2016b, ss. 21–22]. Ponadto ujemne stopy procentowe ECB banki mogą łatwo ominąć [Benedyk 2014, s. 1]. Przykładowo duże banki mogą unikać ujem-nego oprocentowania poprzez lokowanie nadwyżki płynności w bankach centralnych spoza strefy euro, np. w FED, za pośrednictwem swoich spółek zależnych posiadających
licencję bankową w danym kraju [Gostomski 2015]. W Szwajcarii, dzięki wysoko
ustawio-nemu progowi zwolnienia, na koniec 2015 roku tylko 37% środków na rachunkach bieżą-cych w banku centralnym było oprocentowanych ujemnie. Dla większości kontrahentów banku centralnego koszty z tego tytułu są małe w porównaniu do ich dochodów: w 2015 roku wyniosły razem 1,2 mld CHF ogółem. [SNB 2016b, s. 58].
Ujemne stopy procentowe banków centralnych wpływają na zawężenie marży od-setkowej, ale na razie to się nie przekłada na obniżenie rentowności banków. W Szwecji w ostatnich latach rentowność banków ogólnie utrzymuje się na wysokim stabilnym poziomie. Niższa marża odsetkowa została zrekompensowana większymi wolumenami kredytów, zwłaszcza hipotecznych oraz wyższymi przychodami z innych obszarów dzia-łalności. Straty na kredytach są w dalszym ciągu niskie, mimo spowolnienia gospodar-czego w sąsiedniej Norwegii i Finlandii.
Według oceny EBC, na podstawie przeprowadzonych badań obecnie nic nie wskazu-je na to, że w strefie euro dominuwskazu-je tendencja do pogarszania się rentowności banków [ECB 2016, s. 20]. Prezes EBC [www8] w swoim wystąpieniu w kwietniu tego roku stwier-dził, że nie ma oznak pogorszenia rentowności banków z tytułu ujemnych stóp procen-towych, patrząc na strefę euro ogółem. W roku 2015, w pełnym roku obowiązywania ujemnych stóp procentowych, wynik odsetkowy netto nie obniżył się.
Zakończenie
Mimo, ze ujemne stopy procentowe mają krótką historię i rynek dopiero poznaje zasady ich działania, można wyciągnąć wstępne wnioski.
Patrząc z punktu widzenia postawionych zadań, banki centralne Danii i Szwajcarii w zasadzie osiągnęły swój główny cel, zważywszy, że presja na umocnienie ich walut została zmniejszona, a w przypadku Danii zlikwidowana [www9]. Riksbankowi nie udało się osiągnąć celu w postaci wyższej inflacji i konieczne okazało się skorygowanie w dół projekcji inflacji na rok 2016: z 1,3% do 0,7% oraz 2017: z 2,5% do 2,1% [www2]. System bankowy w strefie euro nadal stoi przed wyzwaniami niskiej rentowności w obliczu sła-bego ożywienia gospodarczego. Stopa zwrotu z kapitału w wielu bankach jest nadal niższą niż koszt tego kapitału. To w połączeniu z dużym odsetkiem złych kredytów oraz wysokimi kosztami działalności w wielu krajach ogranicza zdolność banków do udziela-nia kredytów oraz do budowaudziela-nia buforów kapitałowych [ECB 2016, s. 58].
Wraz z dalszym utrzymywaniem się ujemnych stóp procentowych, rośnie ryzyko nierównowagi na rynku nieruchomości i rynku kredytów hipotecznych. Niskie stopy procentowe zachęcają gospodarstwa domowe do konsumpcji, co powoduje wzrost cen nieruchomości, a te z kolei do wzrostu zadłużenia gospodarstw domowych. Taki rozwój sytuacji pociąga za sobą poważne ryzyka. Szczególnie niepewnajest sytuacja w Szwecji,
gdzie ceny nieruchomości mieszkalnych rosną w szybkim tempie, w ciągu ostatniego roku średnio o 18% [Riksbank 2016a, s. 4], znacznie szybciej, niż dochody gospodarstw
domowych. Krajowy regulator podjął dodatkowe wysiłki w celu istotnego spowolnienia wzrostu kredytów oraz cen nieruchomości. Ponadto banki w Szwecji mają już obowią-zek uwzględniania bufora antycyklicznego przy obliczaniu wymogów kapitałowych (Bazylea III), co może dodatnio wpłynąć na osiągnięcie tego celu.
Wg Moody’s [www9], w przypadku Szwajcarii i Danii występujące zagrożenia na rynku nieruchomości i kredytów hipotecznych są nieuniknionymi skutkami ubocz-nymi generalnie udanej polityki banków centralnych. Poza tym kredyty hipoteczne wykazują pierwsze oznaki spowolnienia, a w Szwajcarii zostało wdrożonych kilka na-rzędzi makro-ostrożnościowych w celu ograniczenia zagrożenia dla stabilności finan-sowej [SNB 2016a, s.6].
Patrząc od strony banków komercyjnych, można stwierdzić, że wpływ, jaki wywie-rają ujemne stopy na oprocentowanie depozytów i kredytów klientowskich jest ogra-niczony [Jackson 2016]. Aktualny poziom ujemnych stóp procentowych wpływa na zy-ski banków i na apetyt na ryzyko w podobny sposób jak bardzo nizy-skie dodatnie stopy procentowe. W przypadku przedłużania się okresu obowiązywania ujemnych stóp pro-centowych banków centralnych, wpływ na zyski banków może być bardziej odczuwal-ny: banki mogą albo zaakceptować niższe zyski, albo zwiększyć ekspozycję na ryzyko w celu utrzymania rentowności na niezmienionym poziomie [Riksbank 2016a], co w kon-sekwencji może osłabić system finansowy.
83
Bibliografia:
Bech M., Malkhozov A. (2016), How have central banks implemented negative policy rates?, „BIS Quarterly Review”, March.
Benedyk M. (2014), Ujemne stopy procentowe Europejskiego Banku Centralnego, Instytut Eduka-cji Ekonomicznej von Misesa.
Blomquist N., Niels N. A., Spange M. (2011) Monetary-Policy Strategies at the Zero Lower Bound
on Interest Rates, „Monetary Review”, 4th Quarter, Part 1.
DN (2015a), Financial Stability, 1st Half.
DN (2015b), Financial Stability, 2nd Half 2015.
DN (2016), Monetary Review, 1st Quarter.
ECB (2014), ECB introduces a negative deposit facility interest rate, Press Release.
ECB (2016), Annual Report 2015.
Gostomski E. (2015), Konsekwencje stosowania w strefie euro ujemnych stóp procentowych „Bank Spółdzielczy” nr 1/578, luty-marzec.
Jackson H. (2015), The International Experience with Negative Policy Rates, Bank of Canada Staff Discussion Paper 2015-13.
Sieroń A. (2015), Czy ujemne stopy przeczą prawom ekonomii?, Onet.Biznes. Sveriges Riksbank (2016a), Financial Stability Report 2015:2.
Sveriges Riksbank (2016b), Monetary Policy Report, April.
SNB (2014), Swiss National Bank introduces negative interest rates, Press release, Zurich.
SNB (2015a), Instruction sheet governing negative interest on sight deposit account balances, Zurich.
SNB (2015b), Monetary Policy Report, Quarterly Bulletin, March, Vol. 33.
SNB (2015c), Financial Stability Report.
SNB (2016a), Quarterly Bulletin 1, March.
SNB (2016b), 108 th Annual Report 2015, Accountability report.