Współczesne tendencje rozwoju pedagogiki specjalnej

Obecnie coraz większą popularność zyskuje model rozpatrujący niepełnosprawność jako problem społeczeństwa, a nie jednostki, jako wynik interakcji pomiędzy uszkodzeniem, którego doświadcza dana osoba, a brakiem zrozumienia dla jej problemów i barierami dla integracji w środowisku. Konwencja Osób Niepełnosprawnych ONZ wprowadziła do polskiego prawa nową definicję, według której do grupy osób z niepełnosprawnością zalicza się osoby, które „mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów, co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami”¹¹. W kontekście edukacyjnym mówi się o trudnościach w nauce, traktowanych jako wynik nieodpowiedniej organizacji systemu nauczania, który jest nie jest wydolny na tyle, by sprostać wymaganiom edukacyjnym każdego ucznia. Wyrównywanie szans odnosi się w tym wypadku do stwarzania optymalnych warunków rozwoju oraz zapewnienie możliwości maksymalnego wykorzystywania swojego potencjału. Artykuł 24. Konwencji zawiera zapis o prawie do edukacji wolnej od wszelkiej dyskryminacji realizowanej na zasadach równości z innymi.

Wskazuje na edukację integracyjną, jako na najbardziej optymalną formę organizacji kształcenia osób z niepełnosprawnością. Kierunek ten jest zgodny z polityką promowaną przez UNESCO wspierające międzynarodowe i lokalne inicjatywy których celem jest wyrównywanie dostępu do edukacji dla osób z niepełnosprawnościami w ramach programu „Edukacja dla wszystkich”12.

10 B. Bartoń, Rys historyczny rozwoju pedagogiki specjalnej w Polsce, s. 33.

11 Komitet ds. praw osób niepełnosprawnych ONZ, Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych, http://www.unic.un.org.pl/dokumenty/Konwencja_Praw_Osob_Niepe lnosprawnych.pdf [wgląd 5.05.2014].

12 UNESCO, Open file on inclusive education, Support materials for managers and administrators, Paris 2001, s. 14-16.

42 5. Edukacja włączająca – założenia i filozofia

Analiza zmian w sposobie definiowania niepełnosprawności ma swoje odzwierciedlenie w organizowaniu systemu edukacji. W przypadku państw europejskich można zaobserwować to jako kontinuum – od segregacji, przez integrację, do włączania. System segregacyjny charakteryzuje się administracyjnym i organizacyjnym rozdziałem pomiędzy edukacją uczniów pełno i niepełnosprawnych. Integracja oznacza włączanie uczniów z odchyleniami od normy do ogólnodostępnych szkół. Z założenia rozwiązanie takie ma stwarzać obu grupom uczniów identyczne warunki do pełnego rozwoju, przy zastosowaniu takich samych metod i środków, a tym samym zapewnić integrację socjalną i poznawczą¹³. „Włączanie” stanowi skrajny biegun kontinuum i wpisuje się w nowoczesny sposób postrzegania tej grupy. Kluczowym jej elementem jest założenie, że każdy człowiek, niezależnie od statusu społecznego, ekonomicznego, miejsca zamieszkania, płci, przynależności rasowej i etnicznej, czy poziomu inteligencji, ma prawo do edukacji. Zakłada, że szkoła powinna dysponować tak szeroką gamą metod i form nauczania, by każdy, również niepełnosprawny uczeń, mógł znaleźć tam optymalne dla siebie warunki rozwoju. W tym modelu żadna grupa nie jest etykietowana jako

„specjalna”¹⁴. Każdy uczeń ma prawo uczęszczać do swojej lokalnej szkoły i otrzymywać tam edukację odpowiadającą jego potrzebom. Odpowiedzialność za sukces procesu edukacji uczniów z niepełnosprawnością spoczywa na wszystkich nauczycielach, nie tylko na pedagogach specjalnych. Edukacja włączająca oparta jest na prawdziwie humanistycznych wartościach i umożliwia realizację idei równości w edukacji15.

6. Podsumowanie

Czasy się zmieniły, jednak idea przetrwała i jest kontynuowana. Dziś walka o dostęp dzieci z niepełnosprawnością nadal się toczy, jednak w zupełnie innym wymiarze niż na początku XX wieku. Dawniej przeszkody w dostępie do edukacji były bardziej dosłowne.

Wykluczenie miało wymiar niejako fizyczny. Nie istniała infrastruktura, nie było kadry, ani metod, co uniemożliwiało osobom z niepełnosprawnością uczestnictwo w szkolnictwie. Celem

13 A. Stankowski, A. Stankowska, Integracja – idea i rzeczywistość [w:] O trudnej sztuce bycia razem, czyli różne oblicza integracji, red. A. Stankowski, M. Balikiewicz, Kraków 2006, s. 17-18.

14 G. Szumski, Integracyjne kształcenie niepełnosprawnych, Warszawa 2006, s. 129-130.

15 M. Puri, G. Abraham, Within walls without boundaries. Handbook on Inclusive Education for educators, administrators and planners, Sage Publications, New Delhi 2004, s. 25.

Aleksandra Antonik, Dziedzictwo Marii Grzegorzewskiej we współczesnej pedagogice specjalnej

Marii Grzegorzewskiej była walka z tymi przeszkodami, a tym samym o równy dostęp do edukacji i włączenie osób z niepełnosprawnością do powszechnego systemu szkolnictwa.

Dziś wszystko to jest dostępne, a barierami są skostniałe struktury powodujące wykluczenie osób z niepełnosprawnością z edukacji i życia społecznego. Dyskusja przeniosła się na inny poziom, lecz nadal jest aktualna. Obecnie, w czasach, kiedy edukacja jest powszechna i obowiązkowa, na pierwszy plan wysuwa się inna kwestia – walka o równość w dostępie do edukacji. Wykluczenie obecnie przejawia się w tym, że w wielu wypadkach dzieci z niepełnosprawnością nie otrzymują w ogólnodostępnej szkole wsparcia, które pozwoliłoby im w pełni korzystać ze swojego potencjału i funkcjonować z rówieśnikami, mając poczucie bycia pełnosprawnym członkiem szkolnej społeczności. Nowoczesna pedagogika specjalna ma za zadanie dążenie do całkowitej integracji osób z niepełnosprawnością w społeczeństwie.

Pomimo iż działalność Marii Grzegorzewskiej związana jest z czasami dość odległymi, jej myśl jest aktualna do dzisiaj. Humanistyczne wartości na których opierała się konstruując podstawy pedagogiki specjalnej są uniwersalne, dzięki czemu jej dziedzictwo wciąż jest żywe.

Bibliografia:

B. Bartoń, Rys historyczny rozwoju pedagogiki specjalnej w Polsce i na świecie na tle ewolucji poglądów dotyczących upośledzenia umysłowego, edukator.org.pl/2003a/rys/rys.doc [dostęp: 10.05.2014].

Dykcik W. (2005), Pedagogika specjalna wobec aktualnych sytuacji i problemów osób niepełnosprawnych, Wydawnictwo Naukowe Polskiego Towarzystawa Pedagogicznego, Poznań.

Eckert U., Poznański K. (red.) (1992), Pedagogika specjalna w Polsce. Wybrane zagadnienia z przeszłości i współczesności oraz tendencje rozwoju, Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa.

Gasik W. (1995), Dzieciństwo i młodość – studia [w:] Maria Grzegorzewska - pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych, (red.) E. Żabczyńska, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

Komitet ds. praw osób niepełnosprawnych ONZ, Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych, http://www.unic.un.org.pl/dokumenty/Konwencja_Praw_Osob_Niepe

lnosprawnych.pdf [wgląd 5.05.2014].

44 Lipkowski O. (1995), Humanistyczne podłoże idei wychowawczej Marii Grzegorzewskiej, [w:]

Maria Grzegorzewska - pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych, (red.) E.

Żabczyńska, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

Puri M., Abraham G. (red.) (2004) Within walls without boundaries. Handbook on Inclusive Education for educators, administrators and planners, Sage Publications, New Delhi.

Stankowski A., Stankowska A.(2006), Integracja – idea i rzeczywistość [w:] A. Stankowski, M. Balikiewicz (red.) O trudnej sztuce bycia razem, czyli różne oblicza integracji, Oficyna

Wydawnicza Impuls, Kraków.

Szumski G. (2006) Integracyjne kształcenie niepełnosprawnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

UNESCO, „Open file on inclusive education, Support materials for managers and administrators”, Paris 2001, s. 14-16.

Żabczyńska E.(1985), Problematyka pedagogiki specjalnej w ujęciu Marii Grzegorzewskiej [w:] E. Żabczyńska (red.) Maria Grzegorzewska. Pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych.

Warszawa: WSPS.