GReCO powstało w 1999 r. Polska stała się członkiem GReCO w tym sa-mym roku. Obecnie Grupę tworzy 49 państw Rady europy. Celem GReCO jest zwiększenie zdolności państw uczestniczących w Grupie do walki z korupcją.
Członkostwo w GReCO pozwala na zidentyfikowanie niedostatków w syste-mach państw i wpływa na przyspieszenie niezbędnych reform w celu zmini-malizowania zjawiska korupcji. GReCO stanowi również platformę wymiany informacji i najlepszych praktyk.
Identyfikacja luk systemowych dokonuje się w ramach tzw. rund ewalu-acyjnych. Rundę rozpoczyna przygotowanie odpowiedzi na kwestionariusz.
Następnie są organizowane trwające przez tydzień spotkania ekspertów oce-niających z państw członkowskich GReCO z przedstawicielami odpowiednich instytucji państwa ocenianego. W dalszej kolejności jest sporządzany raport za-wierający rekomendacje, które państwo powinno wykonać, a następnie państwo
71
to jest oceniane w zakresie wykonania rekomendacji. W tym celu są sporządzane kolejne raporty przez ekspertów i sekretariat GReCO.
Każda runda poświęcona jest odrębnym zagadnieniom. Do chwili obecnej w 3 kolejnych rundach były oceniane m.in. takie kwestie jak: działanie orga-nów zaangażowanych w zapobieganie i zwalczanie korupcji, korupcja w admi-nistracji publicznej, przepisy prawa podatkowego i finansowego dotyczące walki z korupcją, zakres kryminalizacji przestępstw korupcyjnych, przejrzystość finan-sowania partii politycznych. Obecnie prowadzona IV runda ewaluacyjna doty-czy zapobiegania korupcji wśród sędziów, prokuratorów i parlamentarzystów.
Tematy poszczególnych rund:
– runda I – niezależność, specjalizacja oraz środki dostępne dla organów krajo-wych zaangażowanych w zapobieganie i zwalczanie korupcji; zakres immu-nitetów;
– runda II – identyfikacja, zajmowanie i przepadek korzyści pochodzących z korupcji; administracja publiczna i korupcja (system audytu, konflikt intere-sów); zapobieganie wykorzystywania osób prawnych jako przykrywki do po-pełniania przestępstw korupcyjnych; prawo podatkowe i finansowe dotyczące walki z korupcją, związki między korupcją, przestępczością zorganizowaną i praniem pieniędzy;
– runda III – penalizacja przewidziana w Prawnokarnej konwencji o korupcji oraz protokole dodatkowym; przejrzystość finansowania partii politycznych;
– runda IV – zapobieganie korupcji wśród sędziów, prokuratorów, parlamenta-rzystów.
jak wspomniano, w wyniku oceny każde państwo otrzymuje rekomendacje.
Punktem odniesienia są standardy wynikające z konwencji Rady europy (Praw-nokarna konwencja o korupcji i Cywilnoprawna konwencja o korupcji), a także instrumentów miękkich, jak rekomendacje Rady Ministrów Rady europy czy praktyka ustalana przez GReCO.
Nie zawsze standardy te są wystarczająco zdefiniowane, co może budzić wątpliwości odnośnie do konieczności zmian w danym kierunku. Przykładem rekomendacji budzących zastrzeżenia są rekomendacje wystosowane wobec Polski z IV rundy ewaluacyjnej, dotyczące zakresu oświadczeń majątkowych.
Zgodnie z nimi oświadczenia majątkowe miałyby uwzględniać również infor-macje na temat stanu majątkowego osób najbliższych. W Polsce podejmowa-no już próby wprowadzenia w tym zakresie odpowiedniej regulacji ustawowej (projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie terytorialnym oraz niektórych innych ustaw z dnia 23 listopada 2002 r.). jednakże wobec negatywnego sta-nowiska Trybunału Konstytucyjnego, który wskazał na sprzeczność projektu z Konstytucją (naruszenie zasady proporcjonalności, prawa do prywatności), prób tych zaniechano (wyrok z 13 czerwca 2004 r.).
T. Darkowski, Konwencje antykorupcyjne. Wyzwania dla wymiaru...
Nie oznacza to jednak, że powinniśmy traktować GReCO jako przeciwni-ka i za wszelką cenę wyprzeciwni-kazywać, że nasz system jest wystarczająco skuteczny.
Wręcz przeciwnie, rundy ewaluacyjne mogą być także bodźcem do wprowadze-nia określonych reform. W związku z rekomendacjami z III rundy ewaluacyjnej rozszerzyliśmy zakres kryminalizacji przestępstwa korupcji w sektorze prywat-nym, wprowadziliśmy wiele zmian w zakresie finansowania partii politycznych i wyborów. W wyniku IV rundy ewaluacyjnej przygotowaliśmy zmiany w usta-wie o ustroju sądów powszechnych i ustausta-wie o prokuraturze w zakresie doty-czącym postępowań dyscyplinarnych oraz oświadczeń majątkowych. Zmiany te pozwolą na usprawnienie obowiązującego systemu odpowiedzialności dys-cyplinarnej, a także realizację postulatów Sądu Najwyższego, dotyczących od-powiedzialności karnej za podawanie nieprawdziwych informacji w oświadcze-niach majątkowych. Przygotowaliśmy również projekt ustawy o oświadczeoświadcze-niach majątkowych, który wyjaśnia wątpliwości związane z wypełnianiem oświad-czeń, usprawnia współpracę między podmiotami zaangażowanymi w kontrolę oświadczeń i ujednolica zasady tej kontroli – szerzej o tym projekcie opowiem w dalszej części. jednym z wyzwań w tym zakresie jest wspólne ustalenie na przyszłość ewentualnych problemów wymagających rozwiązania przy wykorzy-staniu procedur GReCO.
Nie zawsze jednak realizacja rekomendacji bywa łatwa. Interdyscyplinar-ność badanych zagadnień sprawia, że jest konieczna współpraca wielu instytucji państwowych. Ministerstwo Sprawiedliwości pełni jedynie rolę koordynatora w sprawach związanych z GReCO. Nie dysponuje jednak narzędziami nadzoru nad wykonaniem rekomendacji przez pozostałe instytucje. W celu zapewnie-nia realizacji rekomendacji i usprawniezapewnie-nia istniejącego systemu jest potrzebna świadomość na szczeblach decyzyjnych na temat konieczności reform, a także poczucie odpowiedzialności za sprawnie funkcjonujące i wolne od korupcji me-chanizmy w Polsce. Z pewnością formą koordynowania prac w tym zakresie jest Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji na lata 2014–2019.
Wzmożenie zaangażowania wszystkich instytucji w wykonanie rekomen-dacji może się również przyczynić do pozytywnego wizerunku Polski na arenie międzynarodowej. GReCO dysponuje środkami wywierającymi wpływ na pań-stwa, takimi jak przekazy medialne czy podawanie do wiadomości publicznej ra-portów GReCO (są publikowane na stronach internetowych Rady europy). Ra-porty GReCO nie pozostają zatem bez echa. Są one wykorzystywane przez inne organizacje międzynarodowe, które czerpią z doświadczeń i wiedzy GReCO.
W lutym 2014 r. Komisja europejska przygotowała raport na temat zwalczania korupcji w państwach Ue. Obserwacje GReCO były zasadniczo w dużym stop-niu podstawą dla oceny Komisji. Kolejne raporty będą sporządzane przez Komi-sję co 2 lata. Z pewnością znajdą się w nich odniesienia do raportów GReCO.
73
GReCO cieszy się więc znaczącym autorytetem. Dodatkowo fakt ten po-twierdza jeszcze planowane przystąpienie Ue do GReCO, które w praktyce spo-woduje synergię systemów oceny efektywności państw w zwalczaniu korupcji.