Efektem naszych przemyśleń jest charakterystyka wspólnej filozofii nauczania, która wynika z przyjętej przez wszystkich nauczycieli w szkole hierarchii wartości, pełnionych przez nich i całą szkołę integracyjną funkcji oraz kompetencji osób kształ
cących uczniów. To wszystko tworzy podstawę do wypracowa
nia i przyjęcia zasad, celów, zadań i form wspólnego nauczania przez dwóch nauczycieli w klasie integracyjnej. Zaangażowani w integrację (dyrekcja, nauczyciele, rodzice, uczniowie) po
winni mieć pozytywne nastawienie oraz świadomość hierarchii celów i zadań wynikających z podstawowych założeń reformo
wanej oświaty w Polsce, do których należą: kształtowanie cech osobowości nad prymatem wiadomości, dostosowanie progra
mu nauczania do indywidualnych możliwości ucznia, uczenie jak się uczyć, aby ułatwiać sobie przyswajanie wiedzy i umiejęt
ności, nauczanie wiedzy przedmiotowej w aspekcie zintegrowa
nia treści z innych przedmiotów.
Współpraca pomiędzy nauczycielami tylko wtedy przynie
sie pożądane rezultaty, jeśli zarówno pedagodzy specjalni jak i nauczyciele przedmiotu przyjmą wspólną hierarchię wartości oraz wspólnie określą cele i zadania wobec wszystkich uczniów.
Pożądana współcześnie w reformowanej oświacie polskiej hie
rarchia wartości to:
• wartości istotne dla jednostki, m.in. kształtowanie i wzmac
nianie pozytywnego i realnego poczucia własnego ja, poznanie swoich mocnych stron, dostrzeganie i docenianie własnych sukcesów i kształtowanie pozytywnego myślenia o samym so
bie, rozwijanie samodzielności, niezależności i odpowiedzial
ności;
• wartości istotne dla grupy, m.in. rozwijanie wzajemnego sza
cunku, umiejętność pracy w zespole, kształtowanie osobowo
ści otwartej na potrzeby oraz uczucia drugiego człowieka;
• wartości ogólnoludzkie, m.in. kształtowanie postaw prospo
łecznych, wychowanie w tolerancji i szacunku dla odrębno
ści innych.
Nowoczesna szkoła integracyjna powinna spełniać następu
jące funkcje w odpowiedniej kolejności: diagnostyczną, opie
kuńczo-wychowawczą, terapeutyczną, dydaktyczną.
Dla kształcenia integracyjnego najlepszym modelem jest szko
ła progresywistyczna (Davies za: Chrzanowska2007, s. 57), któ
ra poza posiadaniem małych grup uczniowskich, realizowaniem autorskich programów nauczania, stosowaniem demokratycz
nego stylu, zmienia również cel kształcenia uczniów. W nowo
czesnej szkole wiedza ma charakter tymczasowy i prawdopo
dobny. Nauczyciel ma pomagać uczniowi wyzwolić aktywność, aby mógł on stać się jednostką kreatywną i odpowiedzialną za swój rozwój. Zestawiając wizję nowoczesnej szkoły z polską rzeczywistością, z przykrością trzeba stwierdzić, iż polska szko
ła nadal tkwi w klasycznym systemie nauczania z programami przeładowanymi wiedzą encyklopedyczną. Oczywiście nie moż
na umniejszać roli kreatywnych nauczycieli, jednak jak wska
zują badania Oleńskiej-Pawlak (2006) czy Lesickiej (2006) w polskich szkołach nie stanowią oni większości.
I.K. Davies wyróżnił trzy modele nowoczesnej szkoły:
• szkoła terapeutyczna, która ma służyć rozwojowi i samoreali
zacji, traktować ucznia jako indywidualność, rozpoznać jego słabe i mocne strony. Efekty emocjonalne są tu ważniejsze
niż efekty poznawcze, a zadaniem nauczyciela jest pomóc uczniowi w radzeniu sobie z własnymi potrzebami;
• szkoła refleksyjna, w której duże znaczenie przypisuje się rozwojowi poznawczemu, z naciskiem na funkcjonalność zdobywanej wiedzy i umiejętności. Nauczyciele bazują tu na wzmacnianiu motywacji poprzez ocenianie formatywne (kształcące) - ocenianie dla uczenia się;
• szkoła emancypacyjna, w której każdy podmiot (nauczyciel i uczeń) ma prawo do wypowiadania się, wyrażania własnych opinii, co jest podstawą do dyskusji i wspólnego ustalania priorytetów.
Realizacja edukacji integracyjnej w swoim zamiarze i celu spełnia oczekiwania szkoły terapeutycznej, która w sposób bez- inwazyjny przygotowuje do autentycznego rozumienia drugiego człowieka.
Rozważając obserwowaną tendencję do tworzenia dwóch grup uczniów w klasie, w aspekcie realizacji funkcji nauczycie
la, można zauważyć, że ich kolejność, a zatem prymamość, róż
nicuje charakter pracy w klasie integracyjnej. Pedagog specjal
ny zajmuje się diagnostyką i orzecznictwem, terapią, podejmuje działania opiekuńczo-wychowawcze i dydaktyczne. Ta ostatnia funkcja przyjmuje pierwszeństwo w pracy większości tzw. pro
wadzących. Jak taki stan rzeczy ma się do założeń i rozporzą
dzeń reformowanej oświaty polskiej? Wątek ten stanowi nowy problem, ale wykracza on poza ramy naszego opracowania.
Problematyka kompetencji jest bardzo bogato prezentowana w literaturze przedmiotu, tak w rozumieniu rodzajów, jak i za
kresu treści opisywanych kompetencji. Dla naszych rozważań istotne jest to, że jedynie postawa otwartości i dialogu, okre
ślana profesjonalnie jako kompetencje komunikatywności, au
tonomii i kreatywności, instrumentalne i usprawniające, daje szansę na stworzenie współpracy opartej na partnerstwie i ak
ceptacji drugiego pedagoga jako osoby współtworzącej wizję i rzeczywistość procesu nauczania.
Dopiero na bazie tak rozumianej hierarchii celów, funkcji szkoły i nauczyciela oraz jego kompetencji można tworzyć za
sady, cele, zadania i formy edukacji integracyjnej.
Zanim rozpocznie się praca z uczniem, nauczyciele muszą wspólnie określić zasady współpracy. Friend M. & Cook L. (1992) scharakteryzowali cechy pomyślnej współpracy, stanowiące podstawę profesjonalnych relacji. Są to:
• dobrowolność - osoby współpracujące ze sobą nie mogą być do tego formalnie przymuszane;
• równość - żadna z osób nie może mieć pozycji dominującej;
• wspólny cel;
• wspólna odpowiedzialność za realizację celów i podejmowa
nie decyzji;
• dzielenie się wiedzą i środkami do realizacji celów;
• współodpowiedzialność za efekty pracy.
Aby zapewnić jakość kształcenia wszystkim uczniom, obaj nauczyciele powinni wiedzieć, jak efektywnie uczyć uczniów zdolnych, przeciętnych i tych z trudnościami w uczeniu się.
W tym celu wspólnie opracować powinni repertuar metod i form nauczania oraz wsparcia technicznego, które wynikają z potrzeb uczniów. Stworzą w ten sposób pozytywne środowi
sko sprzyjające planowaniu zajęć, komunikacji wewnątrz gru
py, współpracy z rodzinami i innymi specjalistami oraz własnej refleksji.