Pruskiego, względem skassowania y zniesienia motowidła krótkiego a przyięcia y wprowadzenia motowidła
długiego.
^ J i e tylko Poddanym Wschodnio-Pruskim y Litewskim od wielu lat wiadomo, iż motowidło krótkie przed tym zażywa ne, iuż wcale nie ma być pozwolone, a że na mieysce iego dłuższe motowidł ■, które w pół diametrze, trzy y pół ćwier cią łokcia, a w okręgu półczwarta łokci Berlińskiey miary w sobie zawiera, a we wszystkich inszych Prowincyach JEGO Królewskiey Mości iest w używaniu, ma być wprowadzone; ale tesz warmińskim y drugim obywatelom Prus Zachodnich iuż Patentem d. d. l3go Września 1772. Miary y wagi Prus Zachodnich ordynuiącym, odmienienie motowidła iest nakazane gdzie y oraz dłuż iego y okrąg rzetelnie są prze
pisane. Tymczasem iednak codziennie się uważa; iż dawne krótkie motowidło prawie jeszcze wszędzie, a to tak w sta rych Prowincyach, iako y w nowych iest w używaniu, albo że przynaymniey, tam gdzie długie motowidło maią y krót kie ieszcze otrzymaią. Gdy zaś iedno tak iak y drugie iest kary godne, a Król JEGO Mość Nayiaśnieyszy koniecznie tego żąda, żeby w krajach JEGO wszystkich iednakowa tyl ko była miara y waga, ile że to y względem Handlu zagra nicznego iest pożyteczne, gdyż skoro dwojaka jest miara ża dnym sposobem zdrady y ukrzywdzenia hamować nie można;
więc ninieyszym się ordynuie y postanawia, iż na potym y od św. Michała nie insze motowidło na przędzę, iak tylko takie, co wyżey opisano o trzech y pół [ćwierciach łokcia
44
Berlióskiey w j.óMiamttrzf. y o póiczwarta łokciach BerlM- skich » okręgu, ma być pozwolone, .żeby żadna zdrada stad s.« me mogła, wije wszystkie nowć motowidi. powinne być ostemplowane, w „rzędzie Burmistrzowskim w n S a ć h Z - karzom zad nakazać trzeba, żeb, tymczasem teków m„m- wtdla w dostatecznej liczbie wygotowali y po gotewiu S i
przędzenia “ wcz,“ " "ieml “ S opatrzyć mogli, a w przędzeniu n e miel, przeszkody; każdy zaś powinien będzie tydzień przed św Michałem, moto-idło swoie dotąd
zaży-wanc dobrowolnie y „ie czek,„c „a upominanie sij Z
no d „ f S to ies. s z l L S
poddani, anstwu swemu, Królewscy do Amtu, a miey-cy obywatele Magistratowi miasta; „a którego miejsce J e ż y * tym sztemplowanym malowidłem się opatrzyć obowięzani l i - ? ’ . 1 za^, którzy już takie wielkie motowidło zażywali no wi om go leszcze dla większey wiary dać sztemplować w U- rzędzie iłoruustrzowskiin naybliższego miasta.
Gdyby zaś kto tego miał zaniechać, a przy Rewizyi która a wie niedziele po św. Michale niezawodnie stać się f )^ ]nUd’ ,.by S‘e Pokazało, że naprzeciwko tey ustawie y p o z )C )i, alb o krótkie mot .widło otrzymał, albo się wcale ugim n e opatrzył, ani go przerzeczonym sposobem sztem plować dal; tudziesz gdyby kto po tym czasie przę ze do miasta przywiózł, co się jeszcze na stare motowidło motała ko lle 7 Ber : - WyŻf ? " e "iSaney b* 1110 ten nie tyl ko bez wi-zelkiey folgi kontiskacyi takowey przędzy, ale tesz eiszcze podług uznania, dowolnej winy aibo fes7 k ty “ ciele spodziewać się może. Podług czego się więc każdv zachować a szkody się wystrzec powinien.
Dan w Kwidzynie, dnia 2go Sierpnia 1775
A rolewska Zachodnio-pruska Kamera Woyskuwa
PUBLICANDUM.
T
>ubo król JEGO Mość Pruski, Pan nasz Naymiłościwszy, dla rozkrzewienia y wspomożenia Handlu ! rowincyi Prus Zachodnich z Parstwy pogranicznemi podług obwieszczenia Piątego Departamentu Naywyższego Generalnego Dyrekto rium Spraw Financyalnych, Woyskowych y Ekonomicznych d. d. 2Igo Czerwca c. a. w Mieście Bydgości, dla fortelney bardzo y wygodney Sytuacyi tegoż miasta, Cztery Jarmarki Wielkie założyć, y dla nich1) Ostatni tydzień w Miesiącu Styczniu, 2) Tydzień po Bożym Wstąpieniu, 3) Tydzień po Święcie św. Jakóba, a 4) Ostatni tydzień Miesiąca Listopada,
każdego roku naznaczyć raczył: jednak król JEGO Mość Najjaśniejszy z poważnych przyczyn takowey w tey mierze ulubił odmiany: żeby odtąd Dwa tylko w Mieście Bydgości co rok bywały Jarmarki wielkie któreby się Głównym J a r markom porównać mogły ; dwa zaś mniey znaczne Jarmarki, ażeby z tych dwóch Jarmarków głównych, które przez cały tydzień trwać, w których pierwszy dzień Końskie targy będą
pierwszy, w tydzień po Bożym wstąpieniu, a drugi w < statni tydzień Miesiąca Listopadu
nieodmiennie był trzymany ; a żeby względem onych to wszy tko się zachowało, co już względem Jarmarków wielkich Bydgoskich postanowiono. Z tych zaś drugich dwóch Jar
marków miernych które tylko przez trzy dni w tydzień jako o, w Poniedziałek, we Wtorek y we Śrzodę trwać będą:
pierwszy, w ostatni tydzień w miesiącu Styczniu, a drugi w tydzień po św. Jakóbie
jest naznaczony; Wszystkim tedy w obec tak pruskim jako y zagranicznym obywatelom /to do wiadomości sig podaje osobliwie zaś tak swoyskim jako y cudzoziemskim Fabry-
J f UPC° m ryCzałtem handlującym albo też łokciem J / Unta™ przedawającym, oby przerzeczonyck Jarmar ków Bydgoskich z towarami swemi pilnie nawiedzali gdyż bezpiecznie sig tego spodziewać mogą, że tak wzglgdem ku powania jako i przedania, wszelkie im z u’ożenfem krajo wym sig zgadzające wolności bgdą dozwolone, y każdemu tak na przyjazd jako y na powrót wolny Gleyt służyć bg- dzie, a takowe też przytym sig staną rozporządzenia, żeby wszyscy przybywający w mieście Bydgośc. jak naylep^y sie pomieyścić y wszelką wygodg mieć mogli. P ^ §
Dan w Bydgości dnia 20 Października 1775.
JEGO Królewskiey Mości Delegacya Kameralna Woyskowa y Ekonomiczna w Prusiech Zachodnich.
Ustanowienie
iakim sposobem
p o d d a n i P a f i s t w u s w e m u
si§ sprzęci wiaiący karani być mają.
M y FRYDRYCH z Bożey Łaski Król Pruski, Margra bia Brandenburski, Świętego Państwa Rzymskiego Arcy-Pod- komorzy y Książę Elektor; Samowładny y Naywyższy Ksią żę Szląski, Samowładny Kziążę Arauzyański, Neokomski y
Walentyniański; iako tesz Hrabstwa Glackiego, w Geldryi, Magdeburgu, Kliwyi, Jylyi, Bergyi, Szczeczyna, Pomeranyi, Kaszubów y Wandalów, w Meklenburgu y na Krośnie Kzią żę; Burgrabia Norymberski, Kziążę Halberstndski, Mindeń- ski, Kamiński, Wendeński, Szweryński, Ratoburski, Wscho- dniey Fryzyi y Murzyi; Hrabia na Hohencolleryi, Rupinie, Marchyi, Rawensbergu, Hohensteynie, Teklenburgu, Szwery- nie, Lingyi, Buryi y Lerdamie ; Pan na Rawenszteynie, Ziem Rosztockiey, Starogardzkiey, Lemburskiey, Bytowskiey, Are- lateńskiey y Bredynskiey etc. etc.
Wszem w obec y Każdemu z osobna do wiadomości podaiemy. Gdyż się od niektórego czasu nie rzadko działo, iż poddani a czeladz onychże, częścią ze złości, częścią tesz z suppozycyi, że im krzywda jaka się stawa, a chcąc się przeciwko niśj zasłaniać, nie tylko z powinnego Zwierzch ności swoiey, lub Państwu swemu y Officialistom onegoż po słuszeństwa się wyłamali, ale się tesz onymże zbuntowaniem, przegrożkami gwałtownego odporu ba y aktualnym gwałtem
48
sprzeciwiali; My zaś takowych swawolnych wszelkiemu po* rządkowi przeciwnyah postępków, któremi takowi poddani sami sobie w sprawie swoiey choć słuszney przeszkadzać zwykli, dopuszczać daley nie zamyślamy; Więe za potrzebną rzecz uzualiśmy, następującą w tey mierze uczynić Dispo- zycią.
§
I-Takowy mieszczanin, alho inszy poddany, któryby Pa na swego czyli to samego maiętności Dziedzica czyli tesz Possessora lub Jurisdykcyą na gruncie maiącego uderzył, już z tćy samey racyi na dwie lecie festunkową robotą ma być karany, a ta kara podług okoliczności y niebezpieczeń- plagi ma być obostrzona, iakoż y ten, który Zwierzchności swoiey tylko uderzeniem przegraża, bez wszelkiego w/.ględu na okazyą, zkąd się takowa zwada poczęła, na sześć miesię- do taczek powinien być osądzony,
§ 2.
Ktoby officialistę iakiego Zwierzchności swoiey, w wy konaniu sprawy iemu zleconey, znieważył uderzeniem, pchnię ciem lub Inszym iakowym sposobem, ten gdyby co takiego uczynił Justiciariuszowi swemu przełożonemu, na rok ieden, względem inszego zaś officialisty, na sześć miesięcy do fe- stunkowey roboty ma być osądzony; a tak tesz proporcyo- nalnie ten powinien być karany, któryby takowemu officiali- ście słowami pogroził albo by go zhańbił; Kara zaś tak w tym iako y w przedchodzącym paragrafie naznaczona powin na być duplikowana, skoroby poddani się zeszli, y zbunto wali, albo rozruch iaki poczęli. Wszystko to zaś, iako ni- nieyszym rozporządzamy, stać się ma bez uszczerbku prawa, Zwićrzchności gruntowey z ułożenia kraiowego y uchwał ziem skich służącego, mocą którego Zwierzchność takowa, niepo słusznego y upornego do tego prawnie pociągać może, ażeby domostwo lub posiadłość swoją w czasie naznaczonym trzech miesięcznym albo półrocznym przedał inszemu Zwierzchności się podobaiącemu człowiekowi.(l)
49
§ 3.
Gdyby się gromady, albo tśż szczególne osoby z onych- że tak dalece odważyć miały, żeby Komisarzom od Kolegiów Prowincyalnych zesłanym, albo tesz wyieżdnym lub komen dom żołnierskim na Exekucyą mandatów pod Imieniem Naszym wydanych przy będącym odpor dali; tedy takowy o Komissarzu albo na Exekutnikach wypełniony Excess, za każdą rażą osobno ma być karany, a to podług okoliczności, sześć miesięczną albo całoroczną, ba y dłuższą ieszcze robotą
festunkową.
§ 4.
Gdyby się między chłopami mieszczanami y poddanemi uporem swoim takowych w przedchodzących paragrafach pod karą zakazanych występków się dopuszczaiącemi znaydowali żołnierze ua Urlaubie zostaiący, albo iuż w Kolę żołnierską wpisani; tedy Zwierzchność miejsca powinna tych zaraz Ka zać wziąć pod Areszt to co się działo summariter dać spisać do Protokołu, y tenże Protokoł wraz z Aresztantem ode słać do najbliższego Garnizonu, ażeby potyin podług praw woyskowych mógł być osądzony, y według proporcyi w przed chodzących paragrafach postanowioney Karą żołnierską, na którey potym y Zwierzchności Giwilney znać dać trzeba, mógł być Karany, czyli to robotą festunkową czyli tesz przez suchy las (!) go puszczaiąc.
Rozkazuiemy więc wszystkim poddanym Naszym w Ła sce y usilności, aby się podług tego wszystkiego iako nay- ściśley zachowali; Kolegiom zaś Naszym kraiowym y wszy stkim Zwierzchnościom, tudzi- sz y względem Żołnierzów, Szefom y Komendantom, do których Sąd Nasz Woyskowy Generalny Exemplarze od Ministerium Naszego iemu udzie lone roześle, aby tęż Dispozycyą Naszą Generalną w przy padkach się zdarzających, bez wszelkiey folgi do skutku przyprowadzili. Ażeby się tesz to Ustanowienie Nasze do każdego wiadomości dostało, a poddani nasi szkody y kary wystrzegać się m tgli; więc nie tylko w kościołach publicznie ma być czytane, ale tesz w Miastach od Magistratu, tak iako po wsiach od szołtysów, obywatelom publikowane,
50
dziesz y na drzwiach Ratuszowych y kościelnych ba y we wszystkich Izbach sądowych y szołtyskich iako y w karcz mach przybite być powinno.
Dla wigkszey wiary y wagi orygynał tenże Naywyższą Rgką Naszą podpisawszy Pieczęć Królewską przycisnąć roz kazaliśmy. Dan w Berlinie, dnia 7. Grudnia 1775.
Fryderyk.
de Fiirst, de Blumenthal, de Mttncbhausen, de Derszau, de Zedlitz, Bar. de Schulenburg, de Dórnberg, de Górne, de
DOKUMENT.
Sztempel reserwowany.
]\/|_ Y FR/DRYCH, Z BOŻŹJ ŁASKI KRÓL PRUSKI Mar grabia Brandenburski, Świętego Państwa Rzymskiego, Arcy-
Podkomorzy y Książę E lektor; Samowładny y Kaywyższy Książę Śląski; Samowładny Książę Aranzyanski, Neokdmski y Walentinianski, iako tćż Hrabstwa Glackiego; w Geldryi, Magdeburgu, Kliwii, Jylyi, Bergyi, Szczecina, Pomeranii, Kaszubów y Wandalów, w Meklenburgu y na Krośnie Ksią żę, Burgrabia Norymberski, Książę Halberstadski, Mindeń- ski, Kamiński, Wendeński, Szweryński, Ratoburski, Wscho- dniey Fryzyi, y Murzyi; Hrabia na Hohencolleryi, Ruppinie, Marchyi, Rawensbergu Hohensteinie, Teklenburgu, Szwery- nie Lingii, Burgi y Lerdamie, Pan Rawenstyński Ziem Ro- sztockiey, Starogardskiey, Lemburskiey, Bytowskiey, Arela- teńskiey y Bredińskiey etc.
Nasze łaskawe Zdrowie Wam urodzonemu Andrzejowi Grabowskiemu wprzód gdy My szczęście Wazałów y Poda nych Naszych, przez wprowadzenie w Zachodnych Prusiech
bezstronney y prędkiey Adminystracyi sprawiedliwości Wy nieść starali się, y w tym od czasu Panowania Naszego iu- żeśmy Im wszystkim tych pożytków pozyskać raczyli, z
których wszysci inszy Naszy Poddani Berłu Naszemu pod legły się cieszą, do zupełnego ale otrzymania zamysłów Na szych Oycowskich za potrzebną rzecz widzieliśmy, ażeby
pod przeszłym panowaniem w Zachodnych Prusiech zupełnie niedbana Rzecz kypotyczna u wszystkich Sądów Ziemsko- Woytowskich należycie ustanowiona y do zupełney doskona łości, ile można, prowadzom była: Więc My ten interes, pod Direkcyą Regencyi Naszey w Zachodnych Prusiech, oso bliwie wyznaczoney Kommyssyi, zlecić oraz tóż pod 26. Octo- bris Roku 1776. osobliwą Instrukcyą napisać raczyli.
Aże podług tychże w teyże Instrukcyi wyrażonych prze pisów, powszechna Adcytacya tychże wszystkich potrzebna jest, którzy do osiadłości w każdym powiecie Sądu Ziemsko* Woytowskiego znajdującey się, a Samey tylko Jurysdykcyi realney przerzeczonego Sądu podlegley, z dziedzicznego albo inszego prawu realnego pretensye jakie zakładać mogą, v do skutkowania teyże powszechney adcytacyi, z statkim prawa, każdy Possessor takowey majętności od Kommyssyi wprzód musi być wysłuchany, więc Was jako Possessora wsi Biszki przez to y mocą tego pozwamy, żebyście przed południem dnia 9 Kwietnia o ósmey godzinie do miasta Piły w izbie do Sessyi tamteyszego Sądu Ziemsko-Woytowskiego albo osobiście, albo przez Plenipotenta stawili, y wysłuchanie wa sze doczekali. Przy tymże wysłuchaniu, które tylko koło doskonalszego z mnieyszym waszym kosztem zbierania wia
domości, do ustanowienia dla dóbr waszych nie ruchomych, wyznaczoney Księgi Hypotyczney należących, zachodzi, sam Waszy własny pożytek wymaga, żebyście z strony Waszey przy tym interesie, ile możności, pomoc świadczyli, y My ztąd za pożyteczną rzecz uznalim, Wam wprzód pytania
We wszystkim zaś pożytecznie Wam tćż będzie, kiedy przed nachodzącym wyznaczonym Terminem, wszystkie dóbr Waszych tyczące się dokumenta do Sądu Ziemsko- Woyt >w- skiego Waszego Diftryktu odeślecie, oraz z tym oznaymie- niem, czy odesłanych dokumentów nazat żądacie; albo żeby u Aktów Gruntowych dla waszey wsi ustanowione być
53
maiących były schowane. Przez to dla Was wyniknie ten pożytek, że z tychże dokumentów wcieśnie kopye wydymo- wane mogą bydź przepisane, y kiedy w polskim są języku, Translacye przez przysiężnego Tłumacza uczynione, a Wy potym w Terminie do wysłuchania wyznaczonym, tym prędzej od Kommyssyi możecie bydź odprawiony, niżeli to wszystko w tym czasie ma bydź uczyniono, w którym przywalona wielość Spraw tego gatunku, dłuższe przedłużenie nieuchronnie czy nić będzie.
A jako to Naywyższa Nasza iest Intencya, żeby przez takowe ustanowienia Rzeczy liypotyczney u wszystkich Sądów Ziemsko-Woytowskich w Zachodnich Prusiech Same tylko pospolite dobro wiernych Naszych Wazalów i Podanych było wyniesione, y im przez przyprowadzenie dziedzictwa do bezpieczeństwa y zachowanie Kredytu, naydoskonalsze po- pożytki sprawione: byli; Tak My też żadnego nie chcemy przymusić, żeby się tych/e z łaski Naszey Oycowskiey wy znaczonych ustanowień mzynił ucześnikiem. Więc tedy przez to wyraźnie woli Waszey zachowuie się kiedy dla was nie zdatnie y nie pożytecznie mieliście rozumićć, aby, do oszczą- dnienia Expensów, powszechna maiąca bydź wydana Adcy- tarya Edyktalna, y tóż do dóbr Waszych była obróconą, tą wolą Wa-zą na piśmie jak nayprędzey do Sądu Ziemsko- Woytowskiego Distryktu Waszego donieść. Również tóż za taką wyraźną deklaracyą y to ma być trzymano, kiedy do Waszego wysłuchania w Terminie wyzuaczonym stanąć nie będziecie, albo stanąwszy wzbraniać się mieliście na pytania maiące Wam być przykładane, należycie odpowiedzićć, a oraz w Possessyi Waszey będące dóbr waszych tyczące się doku- menta, Kommyssyi nie chcieliście podać. We wszystkich tako wych przypadkach doczekiwać potym musicie ze względem dóbr
Waszych od dobrudzieystwa powszechney Adcytacyi Edyktal- ney wyłączonym y takiem sposobem przymuszonym będziecie, kiedy potym na dobra Wasze długi na zastaw zaciągać, ie przedać, albo komu na nich prawa realne zapisać chcecie, na waszy własny tylko Expens, osobliwą adcytacyą upraszać ponieważ nieżeli to się wprzód nie stało dla Waszych dóbr żadna Księga Hypotyczna nie będzie ustanowiona, y ztąd
żaden zapis, albo ubezpieczenie prawa realnego nie może być uczyniono.
To Nasza jest łaskawa wola y z łaską Wam iesteśmy przychylny.
W Kwidzynie 31. Grudnia 1776.
Jego Królewskiey Mości do Kegencyi w Zachodnich Prusiech ustanowiony Prezydent y Konsilyarzowie.