Wychowanie fizyczne dzieci i młodzieży w świetle

Wychowanie fizyczne to „forma uczestnictwa w kulturze fizycznej dzieci i młodzieży, której celem jest wspomaganie rozwoju psychomotorycznego, zdrowia, sprawności i urody ciała oraz przygotowanie do podtrzymywania

i pomnażania tych właściwości w życiu późniejszym” (Grabowski 1987).

Zdecydowana większość krajów (92%) traktuje zajęcia wychowania fizycz-nego, jako obligatoryjny przedmiot nauczania, poświęcając na ten cel od 35 do 275 minut tygodniowo dla ucznia (Pośpiech, Pośpiech 2001). Nie zau-waża się znaczących różnic w programach wychowania fizycznego w po-szczególnych krajach Unii Europejskiej (Laporte 1999). Należy jednak zau-ważyć, że w polskim systemie edukacyjnym tygodniowy wymiar godzin jest wyższy lub znacznie wyższy niż w wielu innych krajach (Pośpiech 2006).

Według raportu Instytutu Matki i Dziecka (2013) dzieci powinny mieć różne możliwości bycia aktywnymi przez wszystkie dni tygodnia, w prze-ciągu całego roku. Aktywność powinna być elementem codziennego dnia, począwszy od spaceru lub jazdy rowerem do szkoły, poprzez lekcje wycho-wania fizycznego, aktywizujące gry i zabawy podczas przerw lekcyjnych, aż po zajęciach w szkole – ruch na placu zabaw, w parku, w ogródku. Powinny brać w niej udział wszystkie dzieci, niezależnie od płci, możliwości i umie-jętności sportowych. Młodzież starsza z kolei powinna uczestniczyć w róż-nych formach aktywności fizycznej, zarówno tych zorganizowaróż-nych (zajęcia wychowania fizycznego, szkolne koła sportowe, jak i niezorganizowanych (bieganie, jazda na rowerze). Zważywszy na fakt, iż zajęcia wychowania fizycznego dla większości uczniów często są jedyną zorganizowaną formą aktywności fizycznej, należy dołożyć starań o ich efektywne wykorzystanie.

Tygodniowy wymiar lekcji wychowania fizycznego w polskich szkołach, jest znacznie niższy od optymalnego dla zdrowia i rekomendowanego przez WHO wymiaru aktywności fizycznej. Także Frömel i wsp. (2016) oraz Woź-niak (2008) zwracają uwagę na fakt, iż szkolne wychowanie fizyczne stanowi istotny element dziennej aktywności fizycznej. Mimo to, zdarza się, że wycho-wanie fizyczne ma wśród części uczniów stosunkowo niską rangę i jest

postrze-gane, jako nieatrakcyjny przedmiot. Aż ¼ uczniów i ich rodziców wyraziła opi-nię, że udział w zajęciach wychowania fizycznego nie przyczynił się do zwięk-szenia sprawności fizycznej (Najwyższa Izba Kontroli 2013).

Minister Edukacji Narodowej określając podstawę programową, zasady oceniania i warunki realizacji zajęć wychowania fizycznego, wprowadził liczne rozwiązania mające zwiększyć ich atrakcyjność i skuteczność. Po-mimo to NIK, w wyniku przeprowadzonej kontroli w roku szkolnym 2009/2010, negatywnie oceniła kształcenie uczniów w procesie wychowa-nia fizycznego oraz zapewniewychowa-nia warunków do uprawiawychowa-nia sportu. Stwier-dzone w raporcie nieprawidłowości polegały między innymi na: niedostoso-waniu programów nauczania wychowania fizycznego do infrastruktury sportowej, jak i możliwości zdrowotnych i zainteresowań uczniów, braku wprowadzenia w co piątej szkole nowej podstawy programowej, w przy-padku aż ¾ szkół braku podejmowania działań zapobiegających nieaktyw-nemu uczestnictwu uczniów w zajęciach wychowania fizycznego, braku sprawdzania postępów osiągnięć uczniów oraz nieorganizowaniu zawodów sportowych. Ponadto, raport wskazał na niedostateczne wyposażenie szkół w sprzęt i urządzenia sportowe, a w przypadku ponad połowy badanych pla-cówek – niedostępność zajęć korekcyjnych u uczniów ze stwierdzonymi wa-dami narządu ruchu (Najwyższa Izba Kontroli 2010). Wydaje się, że jedną z przyczyn takiej oceny może być niepełna informacja o założeniach i sposo-bach realizacji zajęć wychowania fizycznego, co potwierdza Raczek (2000) stwierdzając, iż „system realizowany w Polsce jest nieprzystosowany do re-alizacji zdrowotnych i wychowawczych wymagań współczesnego życia. Nie spełnia on dostatecznie swojej roli wychowania do kultury fizycznej. Polskie wychowanie fizyczne odbiega od europejskich rozwiązań w metodach i tre-ściach pracy nauczyciela. (…) Nie nadąża też za krajami europejskimi w infrastrukturze materialnej oraz w warunkach organizacyjnych”.

Innym problemem są warunki prowadzenia lekcji wychowania fizycz-nego we współczesnej szkole. Nauczyciele wychowania fizyczfizycz-nego bardzo często tłumaczą niemożność prowadzenia i uatrakcyjniania lekcji wychowa-nia fizycznego małą dostępnością zarówno sprzętu sportowego, jak i obiek-tów, na których ćwiczą uczniowie. Trinkūnienė i Vensas (2015) uważają, iż działania edukacyjne związane ze szkolnym wychowaniem fizycznym utrudniane są przez niefunkcjonalne środowisko (brak bezpieczeństwa oraz higieny), jak i niedostateczną ilość i jakość wyposażenia, brak narzędzi dy-daktycznych oraz edukacyjnych. Według dokumentu Ministerstwa Sportu z roku 2007 „Strategia rozwoju sportu w Polsce do roku 2015” w dalszym ciągu baza obiektów strategicznych dla sportu kwalifikowanego, jak i rekre-acji sportowej nie odpowiada standardom europejskim ani liczebnie, ani pod względem jakości – są to obiekty zaniedbane, wymagające remontu oraz nie-dostosowane dla potrzeb osób niepełnosprawnych. Hardman (2006) i Żu-kowska (2008) dodają z kolei, iż problem braku odpowiedniej infrastruk-tury jest zjawiskiem częstym, dostrzegalnym przede wszystkim w placów-kach małych, w szczególności z obszarów szkół wiejskich. Wszystko to w du-żym stopniu zachęca wychowanków do unikania lekcji wychowania fizycz-nego (Urniaż, Jurgielewicz-Urniaż 2015).

Nie od dzisiaj wiadomo, że w procesie nauczania główny nacisk kładzie się na wzrost aktywności uczniów na lekcji (Janowska 1995). Zgodnie z ra-portem Ministerstwa Sportu i Turystyki z roku 2015 szacuje się, że spośród wszystkich 2479 gmin w Polsce 173 nie posiadają pełnowymiarowej sali gimnastycznej, co stanowi około 7% ogółu gmin (Ministerstwo Sportu i Tu-rystyki 2015). Coraz częściej można jednak zauważyć, że nauczyciele wycho-wania fizycznego unikają wychodzenia i prowadzenia zajęć poza szkołą.

Zdarza się, że warunki atmosferyczne pozwalają na prowadzenie zajęć na

boisku szkolnym czy bieżni, a tymczasem lekcje wychowania fizycznego pro-wadzone są na sali gimnastycznej przez 2 lub nawet 3 klasy jednocześnie.

Z drugiej strony, przy niesprzyjających warunkach pogodowych nauczyciel prowadzący zajęcia powinien umiejętnie dostosować formy i metody zajęć, alby umożliwić uczniom tego typu zajęcia w szkole, w jak najbardziej bez-piecznych i komfortowych warunkach (Berczyński 2012). Często dochodzi do prowadzenia lekcji wychowania fizycznego w tak zwanych „warunkach trudnych”. Według Lachowicza (1985) „warunki trudne” to na przykład mała liczba obiektów sportowych, bądź ich brak. W odniesieniu do lekcji wy-chowania fizycznego można mówić o zbyt dużej liczbie uczniów w jednym miejscu, bądź małej liczbie przyborów i przyrządów sportowych. „Warunki trudne” zatem, obejmują czynniki zarówno materialne, jak i organizacyjne.

Rzeczą oczywistą jest, iż prowadzenie zajęć w „warunkach trudnych” wiąże się nie tylko ze słabym poziomem nauczania ze względu na mniejszą indy-widualizację, ale również zdecydowanie zmniejszonym bezpieczeństwem na lekcjach wychowania fizycznego.