WYSTĘPOWANIE FAL UPAŁÓW I FAL MROZÓW

Fala upału to wg T. Niedźwiedzia (2003) ciąg przynajmniej trzech następujących po sobie dni, których temperatura maksymalna wynosi 30ºC. Fala mrozu występuje wtedy, gdy minimum trzy następujące po sobie dni charakteryzują się temperaturą minimalna po-niżej -10ºC. Analizując występowanie tych zjawisk można zauważyć, że w Sosnowcu pod-czas całego okresu badawczego fale upałów i mrozów występowały prawie co roku (rys. 12 i 13).

W wielu przypadkach stacja zarejestrowała dni, których temperatura faktycznie przekraczała 30ºC, lecz nie zostały zaklasyfikowane jako fale upałów, ze względu na zbyt krótki okres ich występowania.

Najsilniejsza fala upału, aczkolwiek krótkotrwała została zanotowana w od 5 do 8 sierpnia 2013 r. W ostatni dzień termometr maksymalny zarejestrował 37,8ºC między godziną 12:50, a 13:00. Jest to najwyższa wartość temperatury, jaka miała miejsce w całym anali-zowanym wieloleciu. Okres ten był przedzielony temperaturą, która dochodziła do 25ºC, lecz nie spadała poniżej tej wartości, czym charakteryzują się noce tropikalne. Najdłuższą falą upału był okres 03.08.2010 – 15.08.2010. Najsilniejsza względem temperatury oraz najdłuższa fala upału wystąpiły w drugiej połowie analizowanego okresu (rys. 12).

Rys. 12. Temperatura maksymalna w Sosnowcu w wieloleciu 2000-2016.

Fig. 12. Extreme air temperaturę in long-term 2000-2016 in Sosnowiec.

Z analizy zestawienia sześciu najsilniejszych fal upałów (tab. 5) wynika, że cztery z nich wystąpiły w drugiej połowie okresu badawczego (numer: 1, 2, 3, 6). Pozwala to wy-wnioskować, że w okresie 2008-2016 fale upałów charakteryzowały się większą tempera-turą niż w okresie 2000-2008. W czasie trwania tych okresów dominował typ cyklonalny – 5 na 6 przypadków. Towarzyszyła im zazwyczaj adwekcja powietrza z południa. Wystę-powały również masy powietrza z północy oraz ze wschodu o charakterze antycyklonal-nym (np. Ea).

Tab. 5. Najsilniejsze fale upałów w okresie 2000-2016 w Sosnowcu.

Table 5. The strongest heat waves in Sosnowce in the period 2000-2016.

L.p Okres występowania T śr [ºC] T max [ºC] Typ cyrkulacji

1 05.08.2013 – 08.08.2013 28,6 37,8 SEc/Bc

2 03.08.2015 – 15.08.2015 26,0 35,7 Sc/Ea

3 14.07.2010 – 18.07.2010 27,8 35,5 Wa

4 15.07.2007 – 17.07.2007 27,6 35,2 Nc

5 20.07.2006 – 26.07.2006 25,2 34,5 Cc

6 23.06.2016 – 25.06.2016 26,7 34,5 S + SWc

W Sosnowcu w analizowanym okresie wystąpiło 14 fal mrozów. Suma dni występo-wania dla całego okresu badawczego wyniosła 75 dni z temperaturą minimalną poniżej -10ºC.

Najwięcej fal mrozów miało miejsce w najchłodniejszym miesiącu, czyli w styczniu, bądź na przełomie grudnia oraz stycznia, w tym czasie stanowiły one 69,2% wszystkich przypadków.

W lutym natomiast wystąpiło 23,1% wszystkich fal mrozów. W grudniu natomiast odnoto-wano wystąpienie tylko jednej fali mrozów (7,7%).

Podczas najsilniejszej fali mrozu najniższa zanotowana temperatura wyniosła -24,8ºC (tab. 6). Fala ta przypadała na okres 20.01.2006 – 30.01.2006. Najdłuższa zanotowana fala mrozów trwała od 26.01.2012 do 13.02.2012 (19 dni). Podczas taj fali najniższa temperatu-ra wyniosła -20,7ºC. Fal mrozów nie odnotowano jedynie w 2000, 2001, 2005 otemperatu-raz 2007 roku.

Rys. 13. Temperatura minimalna w Sosnowcu w latach 2000-2016.

Fig. 13. Minimal air temperature in Sosnowiec in the period 2000-2016.

Tab. 6. Najsilniejsze fale mrozów w okresie 2000-2016 w Sosnowcu.

Table 6. The strongest cold weaves in Sosnowiec in the period 2000 – 201

L.p Okres występowania T śr [ºC] T min [ºC] Typ cyrkulacji

1 20.01.2006 – 30.01.2006 -11,7 -24,8 W+NWc

2 03.01.2002 – 06.01.2002 -10,7 -21 SWc/NWc

3 26.01.2012 – 13.02.2012 -12,9 -20,7 S+SWc

4 20.01.2010 – 27.01.2010 -11,9 -19 SWc

5 31.12.2015 – 04.01.2016 -10 -17,8 S+SWc

6 06.01.2003 – 12.01.2003 -10,8 -17 N+NEc

Tabela (tab. 6) przedstawia zestawienie sześciu najsilniejszych fal upałów, których pozycja determinowana jest na podstawie najniższej temperatury minimalnej, jaka wystąpi-ła podczas takiej fali. Analizując zestawienie można dostrzec, że połowa z tych fal miawystąpi-ła miejsce w pierwszej połowie (2000-2008) wielolecia. Dominującym typem cyrkulacji at-mosferycznej była sytuacja cyklonalna z adwekcją zazwyczaj południową (4 na 6 przypad-ków). W trakcie trwania każdej z sześciu najsilniejszych fal mrozów nie wystąpiła sytuacja o charakterze antycyklonalnym.

PODSUMOWANIE

Analiza wartości temperatur ekstremalnych w Sosnowcu w latach 2000-2016 wykazała, że od początku okresu badawczego ma miejsce tendencja wzrostowa. Liczba dni powyżej progu 30ºC systematycznie rośnie, natomiast liczba dni mroźnych utrzymuje niewielką ten- dencję spadkową. W opracowaniu użyto metody wyznaczenia progu 90. i 10. percentyla, odpowiednio dla temperatury maksymalnej oraz minimalnej, które określają temperatury rozu- miane jako ekstremalne. W badanym wieloleciu w Sosnowcu próg 90. percentyla wynosi 21,4ºC, a próg 10. percentyla -4,5ºC. Najwyższa temperatura maksymalna w całym okresie wyniosła 37,8ºC i wystąpiła w 08.08.2014 r. Najniższą temperaturą zanotowaną w Sosnowcu w analizowanym okresie jest wartość -24,8ºC, którą zarejestrowano 23.01.2006 r.

Najwięcej dni ekstremalnie ciepłych (powyżej 90. precentyla) wystąpiło w lipcu 2006 r.

– 30 dni. W sierpniu 2015 r. takich dni zanotowano 29. Największą średnią liczbą dni ekstre- malnie ciepłych charakteryzuje się rok 2002 z wartością średnio 20,2 dni/rok. Natomiast najmniejszą średnią wartość wystąpiła w 2004 r. – 10,4 dni/rok.

Analizując liczbę dni ekstremalnie możnych, czyli poniżej wartości 10. percentyla, wykazano, że największa ich liczba wystąpiła w styczniu 2010 r. – 30 dni. Najmniejsza średnia liczba dni poniżej 10. percentyla wynosiła 6,6 dzień/rok i przypadała na 2014 r. Analiza zmienności liczby dni ekstremalnych pozwoliła na określenie ich tendencji. Liczba dni ekstremalnie mroźnych stopniowo maleje, natomiast liczba dni powyżej 90. percentyla nie wykazuje znaczącej zmienności.

Po przeprowadzeniu analizy fal upałów i mrozów w Sosnowcu w ostatnich szesnastu latach stwierdzono, że fale upałów były silniejsze w drugiej połowie wielolecia. Trzy najsil- niejsze fale miały miejsce w 2010, 2013 i 2015 roku. Ich temperatura maksymalna wyniosła odpowiednio: 35,5, 37,8, 35,7 [ºC]. W większości przypadków podczas trwania fal dominował typ cyklonalny z południową adwekcją.

Fale mrozów były najsilniejsze w pierwszej połowie okresu badawczego, z czego najsilniejsze wystąpiły w latach 2002, 2006 i 2012, w których temperatura minimalna wyniosła kolejno: -21,0 -24,8, -20,7 [ºC]. Dominującym typem cyrkulacji atmosferycznej w okresach mroźnych był typ cyklonalny z adwekcją zazwyczaj południową. Typ antycyklonalny nie wystąpił podczas trwania najsilniejszych fal mrozów.

LITERATURA

BIELEC-BĄKOWSKA Z., ŁUPIKASZA E., 2007: Wieloletnia zmienność ekstremalnych warunków termicznych w południowej części Małopolski w drugiej połowie XX wieku. [w:] Piotrowicz K., Twardosz R., (red.): Wahania klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych. IGiPZ UJ, Kraków. s. 185-194.

BIELEC-BĄKOWSKA Z., PIOTROWICZ K., 2013: Temperatury ekstremalne w Polsce w latach 1951-2006. Prace Geograficzne, zeszyt 132. IGiPZ UJ, Kraków. s. 59-98.

CEBULAK E., LIMANÓWKA D., 2007: Dni z ekstremalnymi temperaturami powietrza w Polsce. Piotrowicz K., Twardosz R., (red.):

Wahania klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych. IGiPZ UJ, Kraków. s. 185-194.

IPCC CLIMATE CHANGE 2013: The Physical Science Basis. Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel On Climate Change – dostęp online.

KASZEWSKI B. M., FLIS E., 2014: Meteorologiczne i klimatologiczne zdarzenia ekstremalne w polskiej literaturze. Prace Geogra-ficzne, zeszyt 139. IGiPZ UJ, Kraków. s. 7-20.

KUNDZEWICZ, W., JUDA-REZLER K., 2010: Zagrożenia związane ze zmianami klimatu. Nauka, nr 4. s. 69-76.

KRZYŻEWSKA A., WERESKI S., 2011: Fale upałów i mrozów w wybranych stacjach Polski na tle regionów bioklimatycznych (2000-2010). Przegląd Geofizyczny, rocznik LVI, zeszyt 1-2. s. 99-109.

LIMANÓWKA D.,1999: Ryzyko występowania silnych mrozów w Polsce. [w:] Zmiany i zmienność klimatu Polski. Ich wpływ na gospodarkę, ekosystemy i człowieka. Ogólnopolska konferencja naukowa, 4-6 listopada 1999, Łódź. s. 123-127.

LIMANÓWKA D., NIEDŹWIEDŹ T., USTRNUL Z., 1993: Prawdopodobieństwo występowania wybranych ekstremalnych charakterystyk termicznych w Polsce. Zesz. IGiPZ PAN, 18. s. 30-48.

REBETEZ M., DUPONT O., GIROUD M., 2008: An analysis of the July 2006 heatwave extent in Europe compared to the record year of 2003. Theoretical and Applied Climatology, Netherlands. DOI 10.1007/s00704-007-0370-9.

ROBINSON P., J., 2000: On the Definition of a Heat Wave. Journal of Applied Meteorology, vol. 40. s. 762-775.

TWARDOSZ R., 2009: Fale niezwykłych upałów w Europie na początku XXI wieku. Przegląd Geofizyczny, rocznik LIV, zeszyt 3-4, Kraków. s.193-204.

Dariusz Zajączkowski

EXTREME AIR TEMPERATURES IN SOSNOWIEC IN PERIOD 2000-2016 Summary

The purpose of this article is to analyze the occurrence of extremal temperatures in Sosnowiec between 2000-2016.

In this study the author used temperatures above the 90th percentile and below the10th percentile. Source of data was meteorological station near Faculty of Earth Science, University of Silesia in Sosnowiec. Another aim was to identify trends and change of frequency of occurrence based on maximum and minimum temperature. The author also focused on occurrence of heat periods and cold periods and their connections with dominant types of atmospheric circulation.

Highest Maximum ari temperature in Sosnowiec was on 08.08.2014 (37,8ºC). Lowest air temperaturę was 23.01.2006 (-24,8ºC). The analysis shows that air temperature in Sosnowiec grows, while number of days below -10ºC decreases.

PRELEKCJE

Krystian GAWROŃSKI

Studenckie Koło Naukowe Geografów, Uniwersytet Śląski Sosnowiec

ENERGIEWENDE –