Przed przystąpieniem do wykonania robót ziemnych usku
tecznione być m uszą wytyczenia przekrojów poprzecznych od
nośnych robót czyli t. zw. p r o f i l o w a n i e r o b ó t z i e m n y c h .
Podstaw ą tego wytyczenia je st należycie wytyczona oś podłuż
na oraz projekt budowy. W zasadzie spraw a cała redukować się będzie do wyznaczenia na terenie śladów projektowanych szkarp oraz ich pochylenia, przyczem jako pośrednia d ata służyć będzie szerokość pasm a komunikacyjnego. Szerokość pomiędzy oboma śladami szkarp oti-zymujemy już w przekrojach poprzecznych, projektu, jednakże daty te nie mogą być użyte jako podstawowe przy wytyczaniu, gdyż z reguły nie będą one ściśle odpowiadały rzeczywistości. Z tego też powodu po wytyczeniu osi podłużnej, przeprowadzamy, dokładną niwelację punktów osiowych a dopie
ro po uzyskaniu dat, które mogą się w pewnych granicach różnić od dat projektu przez porównanie ich z rzędnemi niwelety, uzy
skujem y wspomnianą już poprzednio wielkość roboty ziemnej.
Nie trzeba dodawać, iż 1. koniecznem je s t by przekrój poprzecz
ny był zawsze prostopadły do kierunku osi, 2. nieodzownem bę
dzie dokładne wyznaczenie przekroju terenu w kierunku m ają
cego się ustawić przekroju poprzecznego. Co do odstępów, w któ
W ytyczenie przekrojów poprzecznych 109
rych m ają być ustaw iane przekroje poprzeczne, to spraw a zależy od mniej lub więcej sfałdowanego terenu. W partjach, w których 'teren je s t poziomy lub tylko nieznacznie od poziomu odchylony, w ystarczą odstępy większe, dochodzące do 50 m ; w partjach gdzie teren je st silnie sfałdowany, odstępy przekrojów poprzecz
nych muszą być. mniejsze, dochodząc często do odległości 5 m.
Również gęstszego ustaw ienia przekrojów poprzecznych wyma
g ają łuki, przy których płaszczyzna przekroju musi leżeć w pro
mieniu odnośnego punktu.
Przed przystąpieniem do omówienia sposobu profilowania, za
jąć się musim y spraw ą osiadania się nasypów, gdyż rzecz ta m a wysoki wpływ na ukształtowanie przekroju poprzecznego.
Nasypy wykonujemy z m aterjału rozluźnionego i spulchnio
nego, który w nasypie przybiera większą objętość niźli miał w przekopie. Spulchnienie to z biegiem czasu maleje, albowiem nasyp się osiada. Osiadanie to trw a jednakże dość długo, często kilka lat. / : !-v (c
Zachodzi tu zatem ta trudność, iż w czasie budowy pragniem y wykonać żądany nasyp w formie nieco odmiennej, aniżeli ta, ja k ą będzie miał po osiądnięciu się m aterjału; w chwili zatem jego wykonywania musi on być u góry szerszy, a oprócz tego wyższy. Konieczne z tego powodu zwiększenie szerokości i wy
sokości nasypu b' i h! zależne je st od wysokości nasypu, rodza
j u m aterjału z którego nasyp wykonujemy oraz od czasu w któ- fcym robota została zarządzona. Łatwo bowiem je st zrozumiałe, że nasypy wykonywane w porze, gdy m aterjał je s t więcej stę
żony, a więc chłodnej, będą objętość swą powiększać pozornie silniej, niźli w normalnych w arunkach. Oprócz wymienionych czynników, wpływ na wielkość osiadania będzie mieć również sposób sypania oraz narzędzia przewozowe. N ajm niej osiadać się będą nasypy sypane warstwowo, taczkami.
Niezmiernie trudno je s t określić wartość potrzebnych odnoś
110 P rojektow anie i w ytyczanie dróg
nych nadwyżek; najbardziej wskazaną rzeczą byłoby przepro
wadzenie szeregu prób, gdyż daty stąd uzyskane byłyby najpew niejsze. N iestety prób takich, jako wymagających zbyt długiegd okresu czasu, robić często nie możemy i poprzestajem y tu na da
tach porównawczych, zestawionych z już wykonanych budowli.
Otóż w terenie poziomym lub od poziomu nieznacznie odchy
lonym uwzględniamy odnośne elementy następująco:
R ys. 43
W terenach pochylonych będzie się odmiennie kształtowało b \ oraz b'., w zależności od odnośnych wysokości nasypu. W tym wy-padku w ahają się rozszerzenia
b \ w granicach | ~ (a -j- -£
,, 1 1 .
- ” 8 40 2
W ostatnim wypadku nie będzie również i podwyższenie koro
ny równe z obu stron, lecz różne, większe od strony wyższej, mniejsze od niższej. Pam iętać o tem należy, że podane powyżej daty m ają tylko w artość przybliżoną.
Oprócz wspomnianego powyżej rozszerzenia względnie podwyż
szenia nasypu, należy uwzględnić przed wykonaniem przekrojów poprzecznych również okoliczność, czy i w jaki sposób utrwalone
n asypy kam ienne
W ytyczenie przekrojów poprzecznych 111
zostaną szkarpy nasypów i przekopów. Jeżeli bowiem w projek
cie przewidziano zabezpieczenie szkarp np. darniami lub bru
kiem, natenczas w nasypie ilość robót ziemnych się'zm niejszy, w przekopie zaś powiększy.
Wytyczenie przekrojów poprzecznych uskutecznia się przy
rządami bardzo prym itywnem i, a temi są: 1 i b e 1 a, ł a t a w a ż n a i t r ó j k ą t s z k a r p i a r s k i.
Libela je st to przyrząd służący do wykonania poziomowania.
Składa się ona z rurk i szklanej wewnątrz kolisto wytoczonej, któ ra wypełnioną je st na gorąco eterem lub mieszaniną eteru z alkoholem tak, że po oziębieniu pow staje w ew nątrz bańka wy
pełniona param i eteru. Libela zaopatrzona je s t stosownym po
działem w ten sposób, że punkt zerowy tego podziału przypada w najwyższe położenie wewnętrznego odcinka kolistego.
r 1 c=> 8
R urka ta osadzona je s t zwyczajnie w oprawie drew nianej, przy- czem położenie jej może być odpowiednio poprawione zapdmocą stosownej, z boku umieszczonej śrubki. Jeżeli libela je s t rzetel
ną, natenczas przy położeniu, w którem bańka znajduje się sy
metrycznie pi'zy środkowej kresce podziału, otrzym ujem y pod
staw ę libeli poziomą. Sprawdzenie libeli odbywa się w ten sposób, iż ustaw iam y j ą na pewnej podstawie ta.k, by bańka przyszła w położenie środkowe; następnie przerzucamy ją na tej samej 1 podstawie w położenie w prost odwrotne o 180°, a w razie gdy bań
ka nie ustawi się ponownie w środku, sprowadzamy ją zapomocą bocznej śrubki o połowę kresek potrzebnych do przesunięcia jej ku środkowi w nowe położenie. Pow tarzając kilkakrotnie to postę
powanie, uzyskamy wkońcu, iż libela przy obustronnem położeniu wykaże nam jedno i to samo położenie bańki, czyli że będzie r z e t e l n ą .
Ł ata ważna je st to łata zwyczajnie 4— 6 m długa, o
przekro-112 P rojek to w an ie i w ytyczanie dróg
ju 3/12 — 15 cm, należycie oheblowana, przy której obie górne k ra
wędzie muszą być prostem i do siebie równoległemi. Często przy końcu zaopatrzoną je s t w dwa pochwyty. Drzewo użyte na łatę ważną winno być wyschnięte, by po wykonaniu j.uż się nie spa- czała i nie deformowała.
Rys. 45
T ró jk ąt szkarpiarski je s t to tró jk ą t z łat drewnianych, prosto
kątny, należycie zbity i stężony, z krawędziami zupełnie proste
mi, wykonany w ten sposób, że stosunek obu przyprostokątni od
powiada pochyleniu szkarpy. Często przy wierzchołku k ąta pro
stego przymocowany je s t krótki pionik, zapomocą którego może
my położenie tró jk ą ta orjentować naw et bez użycia do tego celu libeli.
R ys. 46
Sposób użycia tró jk ą ta szkarpiarski ego ilu stru je nam nale
życie rys. 45.
Wyprofilowanie przekroju poprzecznego uskutecznia się od
miennie dla terenu poziomego, odmiennie zaś dla terenu pochylo
nego.
A) T e r e n p o z i o m y .
P rzy nasypach mniej więcej do 2 m wysokości, staram y się za
znaczyć dokładnie cały przekrój. Od kołka O znajdującego się
W ytyczenie p rzek ro jó w poprzecznych 113
w osi drogi, odmierzamy n a obie strony w kierunku prostopa
dłym do jej osi podłużnej długość ~ t rów ną połowie szerokości drogi. W punktach A w bijam y pionowe łaty, których wysokość ponad terenem je s t mniej więcej o 50 cm większą, aniżeli wyso
kość nasypu h. Na łatach tych odmierzamy wysokość h oraz nad
wyżkę h' z powodu osiadania się, oznaczając je stosownemi k re
skami. Do punktu końcowego o wysokości h-Ą-h' przybijam y k ró t
kie poziomą skrzydełka, n a których z przeciwnej strony oznacza
m y rozszerzenie 6'. Przykładając teraz do punktu o wysokości h ■'
R ys. 47
ukośnie łatę i skierow ując ją wedle tró jk ą ta szkarpiarskiego i li- beli, otrzym am y n a terenie ślad punktu B, przy którym kończyć się będzie szkarpa nasypu. W punkcie tym w bijam y palik, a na
stępnie przybijam y łatę ukośną pomiędzy B a punktem o wysoko
ści hĄ-h' i rozszerzenia b', k tó ra daje nam położenie szkarpy na
sypu przy uwzględnieniu przewidzianego osiadania się m aterja- łu. Często dla wzmocnienia tej ła ty w bijam y pionowo jeszcze pa
lik dodatkowy, łącząc go z ła tą gwoździem.
Jeżeli nasyp m a wysokość większą niźli 2 m, natenczas musimy odstąpić od wyprofilowania całego nasypu, gdyż wychodziłoby na ten cel za dużo m aterjału drzewnego, a nadto trudnoby było utrzym ać profile przez dłuższy czas w jednem i tern samem
po-B r a t r o , po-B u d o w a i u tr z y m a n ie d r ó g
114 P ro jek to w an ie i w yty czan ie dróg
łożeniu. W tym wypadku zadowalamy się ustawieniem tylko jed
nej pionowej łaty w osi drogi O z oznaczeniem wysokości h-\~h' i skrzydełkiem poziomem, zaś ślad szkarpy B wyznaczamy ra chunkowo wiedząc, że długość OB ===' ^— b n
h-W punkcie B wbijamy palik i od niego zapomocą tró jk ą ta szkarpiarskiego ustaw iam y łatę, dającą nam pochylenie 1 : n, za
znaczając odnośny punkt D przyszłej szkarpy na pionowej łacie wbitej w dowolnie obranym punkcie C. Rozchodzi się teraz
0 uwzględnienie podwyżki szkarpy z powodu osiadania się nasypu w wielkości DE, k tó rą otrzym am y z pro p orcji:
ED : r = B C : (nh — b')
skąd: ED = 'r '-BC,,
nh — b u
przyczem r = h' Ą ,
n
z ate m : .... (*' + " )
nh — b' /
N a pionowym paliku w punkcie C odcinamy od D w artość ED 1 przybijam y łatę ukośną pomiędzy punktem B i E, norm ującą nam położenie szkarpy budowlanej.
W ytyczenie p rzekrojów poprzecznych 115
Przy przekopach w terenie poziomym możemy podać tylko ślad punktu B, odcinając od osi drogi O wielkość:
OB — + m w + d + nw '+ n h, k tó ry to wzór upraszcza się, gdy m = n.
W punkcie B w bijam y palik pionowy, do którego orjentujem y zapomocą tró jk ą ta szkarpiarskiego położenie przyszłej szkarpy, utrw alając je ła tą ukośną, odpowiednio stężoną.
Przy płytkich przekopach wykonuje się czasami w punkcie O wgłębienie w ziemi, sięgające aż do niwelety roboty ziemnej, i odnośny poziom utrw ala się palikiem.
Przy przekopach głębszych rzecz ta je st niemożliwą i koniecz
nym je st ciągły dozór ze strony personalu nadzorczego, by przy
padkiem nie wykonano przekopu głębszego, aniżeli istotna po
trzeba.
B) T e r e n p o c h y l o n y d o p o z i o m u .
Spraw a wytyczenia przekroju poprzecznego nasypu przedsta
wia się nieco odmiennie od strony doliny niźli góry. I tu taj przy wysokich nasypach poprzestajem y tylko na oznaczeniu osiowej wysokości nasypu oraz śladów szkarp.
Chcąc wyznaczyć.ślad szkarpy od strony doliny, odmierzamy zapomocą łaty ważnej i libeli od osi drogi O długość ~ -f- nh w sposób uwidoczniony na rys. 49, poczem wbijam y w tem miej
scu palik. Przez stosowny pom iar wysokości otrzym am y również spad terenu na tej .długości, który wynosi: hs = h ^ - { - h 2 -f- -f- ft-3 + przyczem wysokość tę odcinamy n a odnośnym paliku, a przykładając w końcowy punkt tró jk ą t szkarpiarski orjen tu jem y do niego łatę ukośną i usztywniam y ją palikami pionowemi.
8’
P ro je k to w an ie i w ytyczanie dró g
P rzy wyznaczaniu drugiego śladu szkarpy od strony góry od
mierzam y również długość — -j- nh i w punkcie D w bijam y pro
wizoryczny palik. Wysokośe tego punktu ponad osią drogi wynosi h's — h \ -f- h \ - f A's - f zaś tej wysokości odpowiada pozioma długość szkarpy D E — nh's. Od punktu zatem D odci
namy w poziomie długość D E w bijając w E palik, na,k tó ry m po
ziom E musi być dokładnie oznaczony. O rjentując w tym punkcie łatę do tró jk ą ta szkarpiarskiego i usztyw niając j ą odpowiednio, otrzym ujem y dokładne położenie szkarpy.
Uwzględnienie osiadania się nasypu t. zn. strom szego wykona
nia szkarpy odbywa się w ten sam sposób ja k poprzednio opisano.
W zupełnie podobny sposób profilujem y przekop w terenie po
chyłym. P rzystępując mianowicie do wyznaczenia szkarpy wy
kopu od strony góry, odcinamy od osi drogi zapomocą poziomego pomiaru schodkowego długość ÓA = ^ + r j j | nh, gdzie r ozna
cza poziomą szerokość zajmowaną przez rów. Wysokość punktu A ponad O będzie A C == h x + h2 - f h s + i odmierzoną być może zapomocą łaty ważnej. W punkcie tym w bijam y prowizo
rycznie dość wysoki palik, u góry którego przyjm ujem y dowolny, jednak ta k położony punkt D, by przypuszczalnie pozioma wy
prowadzona z niego tra fiała teren poza śladem szkarpy przeko
pu. Do wysokości AC dodajemy p rzy ję tą przez nas dowolnie i na paliku oznaczoną wysokość CD, tak że : AD ~ A C + CD i obli
czamy długość poziomej, odpowiadającą p rzy jętej szkarpie, za
tem DB — nAD. Zapomocą łaty ważnej znajdujem y p unkt B, gdzie wbijamy palik, na którym punkt ten oznaczamy. S tąd za- pomoeą tró jk ą ta szkarpiarskiego otrzym ujem y pochylenie szkar
py i odnośny ślad jej n a gruncie.
W ytyczenie p rzekrojów poprzecznych 117
Podstawową rzeczą je st, by punkt B wypadł nad terenem, po
nieważ jednak położenie jego zależy tylko od przyjętej przez nas wysokości punktu D, przeto na żadne trudności w tym kierunku napotkać nie powinniśmy. Po stronie doliny znajdziem y również pom iarem schodkowym odległość OE = A -f- r -f- nh.a zapomocą tró jk ą ta szkarpiarskiego ustaw im y stosownie łatę i uzyskamy ślad szkarpy na terenie.
Jeżeli przekroje profilowane znajdują się wr odległościach znaczniejszych, natenczas tra fia się często, że teren pomiędzy dwoma przez profilowanie otrzym anem i śladami szkarp nie
bę-^0,1-0,2*
R ys. 51
dzie jedną lin ją prostą, lecz posiadać będzie wklęsłość lub wypu
kłość. Nie możemy w tym wypadku ani nasypywać, ani też wy
kopywać szkarpy w łinji prostej, lecz musim y dostosować się od
powiednio do terenu.
Wyznaczanie pośrednich punktów uskuteczniam y w tedy zapo- ' mocą t. zw. k r z y ż y . Krzyż taki składa się z 2 ła t połączonych ze sobą pod kątem prostym w form ie litery T, o długości pionowej zwykle 1,00 m, poprzeczki około 0,80 m, i wykonany je st z drze
wa suchego, oraz często pomalowany. Szerokość desek wynosi około 10 cm, grubość 2 cm.
M ając pomiędzy dwoma wyznaczonemi śladami szkarp i B 2 wklęsłość w terenie, ustaw iam y na tych punktach dwa, zupełnie
118 P ro jek to w an ie i w ytyczanie dróg
co do wymiarów równe krzyże, trzeci zaś, również zupełnie taki sam, przesuwamy po prostej B, -By, poprzednio wytyczonej i za- pomocą sznurka ustalonej w punkcie, przy którym ślad szkarpy pragniem y znaleźć. Nadzorca patrzy przy krzyżu I ku krzyżowi I I I po wierzchu poprzeczek ab, cd i poleca robotnikowi, trzy mającemu krzyż I I na żądanym punkcie, przesuwać go w kierun
ku pionowym tak długo, dopóki górna krawędź poprzeczki ef nie pokryje się z krawędziami ab i cd. W tedy na wbitym poprzednio przy I I paliku oznacza się spód krzyża, przyezem wysokość 7z, podaje nam, o ile punkt ten leży głębiej linji B t B 2.
Następnie odrazu zapomocą tró jk ą ta szkarpiarskiego ustalam y łatę wyznaczającą pochyłość szkarpy i odnośny jej ślad na tere
nie, w jeden z poprzednio opisanych sposobów.
Jeżeli pomiędzy punktam i B t i B 2 mamy zam iast wklęsłości wypukłość, natenczas możemy krzyż środkowy I I albo odpowied
nio w teren wkopać, albo też, co je s t wygodniejsze, odwrócić go pionową częścią ku górze i również przesuwać go tak długo, do
póki poprzeczka jego nie padnie w linję obu poprzeczek sk ra j
nych. W tedy wysokość pomiędzy wierzchem poprzeczki, liczo
na od spodu, a terenem o d jęta od całej wysokości krzyża da nam różnicę, o jak ą badany punkt leży wyżej B XB 2. Wyznaczenie szkarpy i śladu je j na terenie uskutecznia się analogicznie jak wyżej.
P raca krzyżami je st bardzo wygodna i dla powyższych celów o w ystarczającej dokładności. Szczególnie często korzysta się z nich przy wykończaniu robót ziemnych, kopaniu rowów i t. p., wogóle wszędzie tam, gdzie rozchodzi się o otrzym anie punktu pośredniego, leżącego w spadku Qpu punktów skrajnych.
Kończąc opis przebiegu profilowania przekrojów poprzecznych zwrócić należy uwagę, iż przy drogach na których panuje żywy
B adanie g ru n tu 119
ruch samochodowy zachodzi w Jukach potrzeba wykonania roz
szerzenia i przechyłki toru. Podobny wypadek zajdzie przy dro
gach prowadzonych stokowo, gdzie dla uniknięcia wypadku zsu
nięcia się pojazdu w czasie ślizgawicy ku dolinie, dajem y czasa
mi jednostronny spadek jezdni. P rzy tego rodzaju przekrojach należy uwzględnić to już przy wytyczaniu przekrojów poprzecz
nych, albowiem roboty ziemne muszą być do tego dostosowane.