Zarów no naszej siódem ce jak w szystkim innym uczestnikom w y p raw y , o dw rót pow iódł się szczęśliw ie. W p raw dzie podróż nasza nie b y ła bez przygód, ale zajść niebezpiecznych nie m ieliśm y. Jeden tylko tow . — nie z naszej paczki — m usiał staw ić czoło kilku strażnikom , k tó rzy go chcieli aresztow ać, ale spotkanie to skończyło się bardzo nieprzyjem nie — dla strażników .
P o czterdziestu .przeszło godzinach od chwili w yruszenia, stanąłem znowu na bruku w arszaw skim . A nazajutrz, w ra z z pew ną to w arzy szk ą, poszedłem do „P aw iak a", ab y tow . z „Codziennego", niedaw no a reszto w anym , opow iedzieć szczegóły w y p ra w y . , ,
Janko z M azow sza.
—
232
—Z ruchu socyalistycznego.
Z z a b o r u p r u s k ie g o .
M inęły, d a w n o m in ęły ju ż c z a sy , k ied y z a b ó r p ru s k i b y ł k u ź n ią p o lity cznej i sp o łe c z n e j m y śli p o lsk iej, k ie d y w ielk ie i w ażk ie sło w o p o słó w p o l
sk ic h ro z b rz m ie w a ło d o n o ś n ie z tr y b u n y sejm o w ej b e rliń sk ie j, s łu c h a n e p iln ie p o w sz y s tk ic h z a k ą tk a c h n a sz e j ziem i. P rz e b rz m ia ły ju ż, z d a się, b e z p o w ro tn ie ,
—
233
R o b o tn ic z a " . T a k b y ło d o ro k u 1 9 0 1 . W ty m b o w iem czasie o śro d k i p a rty jn e i „ G azeta R o b o tn ic z a " p rz e n ie s io n e z o s ta ły n a G ó rn y Ś ląsk , d o K ato w ic.
W d zie ja c h P. P. S. zab . p r. p rz e n ie s ie n ie o rg a n u i ciał k iero w n ic z y c h do k ra ju i to d o n a jb a rd z ie j u p rz e m y sło w io n e j d z ieln icy — n a G ó rn y Ś lą s k ro z p o c z y n a ło n o w y o k re s . Z w ięk szała się b o w ie m p rz e z to m o ż n o ś ć o rg a n iz a c y j
n e g o ro z w o ju i w z m o ż e n ia w p ły w ó w , a te m s a m e m w y p e łn ie n ia ty c h w s z y s t
k ich z a d a ń , ja k ie c ią ż ą n a s tro n n ic tw ie ro b o tn ic z e m .
Nie b ę d zie m y n a te m m iejscu p rz y p o m in a li ra d o s n y c h i s m u tn y c h m o m e n tó w p o ls k ie g o ru c h u s o c y a listy c z n e g o w z a b o rz e p ru s k im . Nie b ę d z ie m y p rz e d s ta w ia li te g o o g ro m u o fia rn e j p racy , ja k ą to w a rz y s z e n a s i n a Ś lą sk u i w P o z n a ń s k ie m o d ro b ić m u s ie li, z a n im o rg a n iz a c y e p o d ź w ig n ę ły się i w p ły w y w z ro sły n a ty le, że p o z w a la ją tra k to w a ć P. P. S. zab. p r. ja k o w p ły w o w e s tro n n ic tw o p o lity c z n e , p o c z y n a ją c e o d d z ia ły w a ć czy n n ie n a b ie g p o lity k i p o l
skiej n a Ś lą s k u . P o p rz e s ta je m y ty lk o n a s tw ie rd z e n iu te g o n ie z b ite g o fa k tu , że p rz e n ie s ie n ie c a łe g o cię ż a ru p ra c y p a rty jn e j z e m ig racy i d o k ra ju , s p o w o d o w a ło z n a c z n y r o z r o s t o rg a n iz a c y i, w z m o ż e n ie się w p ły w ó w , a ta m sa m e m p o d n io s ło p o lity c z n y w a lo r P o lsk ie g o S tr o n n ic tw a S o c y a listy c z n e g o n a zie
m ia c h p o ls k ic h i z m u s iło g ru p y i k ie ru n k i p o lity c z n e m ie sz c z a ń s k ie do p o w a ż n e g o liczen ia się ze s tro n n ic tw e m p ro le ta ry a c k ie m .
W p o lity c z n e m te d y życiu sp o łe c z e ń s tw a p o lsk ie g o w z a b o rz e p ru s k im w e w n ę trz n e s to s u n k i u ło ży ły się w te n s p o s ó b , że je d n a k la s a ro b o tn ic z a p o s ia d a z o rg a n iz o w a n e s tro n n ic tw o , o u s ta lo n y c h w sk a z a n ia c h p ro g ra m o w y c h . W p rz e c iw ie ń stw ie d o k la s y ro b o tn ic z e j, k la sy p o sia d a ją c e p o ls k ie s tro n n ic tw z o rg a n iz o w a n y c h i liczn y ch w cale n ie p o s ia d a ją , co w ięcej, n ie m ają w cale o k re ś lo n y c h p o s tu la tó w p ro g ra m o w y c h , b ę d ą c y c h o d p o w ie d n ik ie m ich in te re só w , p o tr z e b i p o ż ą d a ń . W z a b o rz e p ru s k im , w k tó ry m p o lity c z n ie p rz e w o d z ą k o n s e rw a ty w n i a g ra ry u s z e , g ru p u ją c y się o k o ło „ D z ie n n ik a P o z n a ń s k ie g o " , w s to s u n k u do a g re s y w n e j p o lity k i a n ty p o ls k ie j rz ą d u p ru s k ie g o z a jm u ją o n i s t a n o w isk o o b ro n n e , o p ie ra ją c w sz y stk ie sw o je n ad z ie je n a m o ż liw o śc i z a w a rc ia z rz ą d e m ty m u g o d y , w z g lę d n ie n a o b ro n ie k a to lic k ie j lu d n o ś c i p o lsk ie j p rzez s iln e s tro n n ic tw o k a to lik ó w n ie m ie c k ic h t. z. c e n tr u m . U goda z rz ą d e m , lu b te ż w s p ó ln o ta w y z n a n io w a z c e n tro w c a m i, o to je d y n e c zy n n ik i, n a k tó ry c h o p ie ra się p o ls k a p o lity k a s z la c h e c k o -m ie sz c z a ń s k a . S tą d też p o c h o d z i, że b e r
liń sk ie K oło p o lsk ie, b ę d ą c e p a r la m e n ta r n ą i s e jm o w ą re p re z e n ta c y ą p o lsk iej s z la c h ty i m ie s z c z a ń s tw a , co n ajw y żej w y s u n ie od c zasu do cz a su sk ro m n e ż ą d a n ie ję z y k a p o ls k ie g o ja k o w y k ła d o w e g o p rzy n a u c e religii w sz k o ła c h lu d o w y c h . O ja k ie m ś z a s a d n ic z e m tr a k to w a n iu s p ra w y ję z y k a p o ls k ie g o w ży
ciu p u b lic z n e m , o w p ro w a d z e n iu m o w y o jc z y ste j d o szkół, s ą d ó w i u rz ę d ó w w cale n i6 m a m ow y, p o n ie w a ż ta k i p o s tu la t n ie da się u rz e c z y w is tn ić d ro g ą u g o d y z rz ą d e m , p rz e c iw n ie , w y k lu c z a łb y m o ż liw o ść ta k ie g o p o ro z u m ie n ia , s tr o n n ic tw o z a ś c e n tro w e , w g ru n c ie rzeczy h a k a ty s ty c z n e , ta k ie g o ż ą d a n ia p o ls k ie g o n ig d y b y n ie p o p a rło .
P o lsk ie s tro n n ic tw o s o c y a lis ty c z n e , o p ie ra ją c c a łą sw o ją p o lity k ę n ie n a n a d zie ja c h u g o d y z rz ą d e m lu b ła s k a w e j p o m o c y c e n tro w y c h h a k a ty s tó w , ty lk o n a p o c z u c iu siły p ro le ta r y a tu , n a ś w ia d o m o ś c i, że m a s y p o ls k ie g o lu d u p r a cu jąc eg o , m a sy u ś w ia d o m io n e i z o rg a n iz o w a n e s ą tą re a ln ą siłą , n a k tó re j o p rz e ć m o ż n a c a łą p o ls k ą p o lity k ę lu d o w ą , je d y n ą d ro g ę w d zisiejszej s y tu a - cyi, p ro w a d z ą c ą d o z m ia n y n a lep sze p o ło ż e n ia lu d n o ś c i p o ls k ie j w z a b o rz e
—
235
—p ru s k im , w idzi w d alszej d e m o k ra ty z a c y i N iem iec, a g łó w n ie w d e m o k ra ty z a c j i P ru s, k tó re s ą g łó w n y m w ro g iem lu d n o ś c i p o lsk iej. P o w sz e c h n e p ra w o g ło s o w a n ia do se jm u p ru s k ie g o , k tó re o tw o rz y ło b y to ciało p ra w o d a w c z e dla so c y a listy c z n y c h ro b o tn ik ó w n ie m ieck ich i p o ls k ic h , s tw o rz y ło b y w a ru n k i, w śró d k tó ry c h m o żn a b y ło b y k o rz y s tn ie p ra c o w a ć n a d ja k n a jw ię k sz e m u s a m o d z ie ln ie n iem ziem p o lsk ic h z a b o ru p ru s k ie g o , k tó re b y u m o żliw iły u rz e c z y w is tn ie n ie n a ro d o w o -p o lity c z n e g o h a sła „ n a d z iś “ P. P. S. zab. pr.: d l a l u d u p o l s k i e g o — p o l s k i e s z k o ł y , p o l s k i e s ą d y i p o l s k i e u r z ę d y .
D ążenie do z d e m o k ra ty z o w a n ia p ru s k ie j in s ty tu c y i p ra w o d a w c z e j, z d o b y cie n a zie m ia c h p o lsk ic h szkół, u rz ę d ó w i są d ó w p o lsk ic h , n a ro d o w e i o b y w a te ls k ie ró w n o u p ra w n ie n ie P o lak ó w , a w ięc z n ie sie n ie w sz y stk ic h p ra w w y
ją tk o w y c h p rzeciw k o P o lak o m sk ie ro w a n y c h , o to lin ia ż ą d a ń i lin ia z a d a ń n a j
b liż sz y c h p o ls k ie g o ru c h u s o c y a listy c z n e g o w z a b o rz e p ru s k im .
Z a d a n ia p o w y ższe w y c z e rp u ją ty lk o d z ie d z in ę p o lity c z n o - n a ro d o w ą . O czywiście p o lsk ie s t r o n n i c t w o so c y a listy c z n e w zab o rz e p ru s k im , ja k każde s tro n n ic tw o so c y a listy c z n e , m a do sp e łn ie n ia cały sz e re g z a d a ń n a tu r y so - cy aln e j. Z a d a n ia te n a o g ó ł z n a n e , s ta n o w ią b o w iem w s u m ie m in im a ln y p ro g ra m p a rty i ro b o tn ic z e j, s ą ró w n ie ż z a d a n ia m i P olskiej P a rty i S o c y a listy c z n e j zab. p ru s k ie g o . C a ło k sz ta łto w i ty ch z a d a ń n a d a je ty lk o s p e c y a ln y o d c ie ń d o m a g a n ie się P. P. S. zab . pr., by w ła śc iw o ś c i k u ltu r a ln e i n a ro d o w o ś c io w e p o ls k ie zn a la z ły o d p o w ie d n ie z a d o ś ć u c z y n ie n ie n ie ty lk o w p ra w o d a w s tw ie , by je u w z g lę d n ia ły n ie ty lk o p ra w a i p rz e p isy o b o w ią z u ją c e , ale by ró w n ie ż s z a n o w ały je te o rg a n iz a c y e ro b o tn ic z e , k tó ry c h celem je s t s ta n ie n a s tra ż y in te resó w e k o n o m ic z n y c h p ro le ta r y a tu . Na ten : p o lu ak cy a p a rty i u czy n iła ju ż n ie je d n o , je d n a k ż e jeszcze w iele do z ro b ie n ia p o z o sta ło .
P o lsk a P a rty a S o c y a listy c z n a z a b o ru p ru s k ie g o je s t d zisiaj w cały m z a borze je d y n e m s tro n n ic tw e m , k tó re n ie ty lk o n ie p o p rz e s ta je n a o d p ie r a n iu z a m a c h ó w n a p ra w a lu d u p ra c u ją c e g o p o lsk ie g o , a le k tó re , w p rz e c iw ie ń stw ie do g r u p i k ie ru n k ó w m ie sz c z a ń sk ic h , d ąży do ro z sz e rz e n ia w o g ó le p ra w lu d u p o lsk ie g o , z d o b y c ia ja k n a jw ię k sz e j s a m o d z ie ln o śc i p ra w n o -p a ń s tw o w e j d la te g o ż lu d u . Toteż k ażdy k ro k n a p rz ó d , k ażdy n o w y su k c e s , k ażd e u m o c n ie n ie p o - zycyi p a rty i p ro le ta ry a c k ie j w sp o łe c z e ń s tw ie p o ls k ie m z a b o ru p ru s k ie g o , w i
ta ć trz e b a jako n o w y sto p ie ń n a d ro d z e b u d z e n ia się m y śli p o lity c z n e j w tej d zieln icy .
T a k im k ro k iem n a p rz ó d b ęd zie p rz e k s z ta łc e n ie „G azety R o b o tn ic z e j“ na p i s m o c o d z i e n n e . O d N ow ego R oku m a ju ż w y c h o d z ić „ D z i e n n i k R o b o t n i c z y ' 1, o p a rty n a w ła sn y c h śro d k a c h P. P. S. („ G a z e ta R o b o tn ic z a 11 o trz y m y w a ła d o ty c h c z a s z n a c z n ą su b w e n c y ę od p a rty i n ie m ie c k ie j). Nie p o trz e b u ję tu tłó m a c z y ć , ja k ie z n a c z e n ie dla ru c h u n a s z e g o b ęd zie m iało w y d a w a n ie c o d z ie n n e g o o rg a n u . Nie p o trz e b u ję d o d a w a ć , że o b o w ią z k ie m je s t w sz y stk ic h s o c y a listó w p o ls k ic h z trzech z a b o ró w p o p ie ra ć e n e rg ic z n ie i . D z i e n n i k R o b o t n i c z y 11.
i. w.